Trăn trở chuyện bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh

(Baohatinh.vn) - Sở hữu nhiều di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc mang tầm quốc gia và nhân loại như: dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, ca trù, trò Kiều…, những năm qua, chính quyền và Nhân dân Hà Tĩnh đã có nhiều nỗ lực để bảo tồn. Tuy nhiên, vẫn còn đó những trăn trở, vướng mắc cần sớm được giải quyết.

Video: Nghệ nhân ưu tú Trần Văn Đài - Chủ nhiệm CLB Ca trù Cổ Đạm

Nỗ lực giữ gìn những “viên ngọc quý”

Trong số 13 di sản văn hóa phi vật thể của cả nước (số liệu năm 2019) được thế giới công nhận, Hà Tĩnh là địa phương may mắn khi sở hữu 2 di sản quý giá. Đó là dân ca ví, giặm - được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2014 và ca trù - được UNESCO đưa vào danh sách những di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp từ năm 2009. Ngoài ra, chúng ta còn có nhiều di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc khác, như: trò Kiều, các lễ hội văn hóa…

Nhận thức rõ điều đó, nhiều năm qua, chính quyền các cấp và Nhân dân các địa phương ở Hà Tĩnh đã nỗ lực giữ gìn và phát huy các giá trị của di sản mà ông cha để lại.

Trăn trở chuyện bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh

Thời gian qua, Hà Tĩnh đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo nhằm bảo tồn di sản văn hóa. (Trong ảnh: Các đại biểu tham gia hội thảo "Một số giá trị tiêu biểu mang tính toàn cầu của Di sản văn hóa làng Trường Lưu", tháng 4/2021, ảnh tư liệu).

Nghị quyết số 93/2018/NQ-HĐND ngày 18/7/2018 của HĐND tỉnh về việc “Bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, ca trù, Truyện Kiều, Mộc bản Trường học Phúc Giang, Hoàng Hoa sứ trình đồ giai đoạn 2018-2025 và những năm tiếp theo” đã ghi rõ những mục tiêu cụ thể. Cùng với các mục tiêu, nghị quyết cũng đã đưa ra các nhiệm vụ, giải pháp cụ thể và nhiều cơ chế, chính sách đãi ngộ dành cho việc bảo tồn.

Cụ thể như: hỗ trợ 100% kinh phí đào tạo, nâng cao kiến thức trình độ cho các ca nương, kép đàn, nghệ nhân trong lĩnh vực ca trù, trò Kiều; hỗ trợ kinh phí ra mắt 30 triệu đồng và duy trì hoạt động 5 triệu đồng/năm cho các CLB dân ca ví, giặm; hỗ trợ cho mỗi CLB ca trù, trò Kiều thành lập mới 100 triệu đồng và 30 triệu đồng/năm/CLB cho mỗi năm tiếp theo nếu hoạt động thiết thực và bền vững. Ngoài ra, từ năm 2019, đối với nghệ nhân ca trù, dân ca ví, giặm, trò Kiều được phong tặng danh hiệu là nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân nhân dân có hoàn cảnh khó khăn đã được tỉnh hỗ trợ lần lượt là 1 - 1,5 triệu đồng/tháng.

Trăn trở chuyện bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh

Các kỳ liên hoan dân ca ví, giặm, ca trù... là những hoạt động thiết thực phục vụ bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể. (Trong ảnh: Một tiết mục diễn xướng của CLB dân ca ví giặm xã Kỳ Lợi (TX Kỳ Anh) trong Liên hoan Các CLB dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh toàn tỉnh năm 2020).

Trước đó, từ sau năm 2009, khi ca trù được UNESCO xếp vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể nhân loại cần được bảo vệ khẩn cấp và năm 2014, dân ca ví, giặm được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Hà Tĩnh tự đứng ra tổ chức hoặc đã phối hợp với các tỉnh đồng sở hữu các di sản nói trên tổ chức nhiều kỳ liên hoan ca trù, dân ca ví, giặm toàn quốc hoặc liên tỉnh… Tất cả những nỗ lực đó đã đưa lại nhiều kết quả đáng ghi nhận. Trong đó, thành công nhất vẫn là lan tỏa những giá trị di sản cũng như ý thức bảo vệ, phát huy giá trị di sản đến mỗi người dân.

Đến hết năm 2020, toàn tỉnh đã có 157 CLB dân ca ví, giặm, 3 CLB trò Kiều, 2 CLB ca trù đã được thành lập tại các địa phương trên 13 huyện, thị, thành phố. Trong đó có nhiều địa phương tỷ lệ mỗi xã, thị trấn có một CLB đạt ở mức cao, như: Nghi Xuân với 100% xã, thị trấn có CLB dân ca ví, giặm, ca trù, trò Kiều; Lộc Hà với 12/12 địa phương có CLB dân ca ví, giặm và trò Kiều; Cẩm Xuyên có 13/23 CLB… Cùng với đó, dân ca ví, giặm cũng đã được các trường học ở nhiều địa phương đưa vào giảng dạy…

Trăn trở chuyện bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh

Tiết mục xẩm luồn “Khúc hát tình quê” (sáng tác: Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Ban) do 3 diễn viên nhí CLB dân ca ví, giặm Nguyễn Du (Nghi Xuân) biểu diễn tại Liên hoan các CLB dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh năm 2020.

Còn nhiều trăn trở…

Bên cạnh những kết quả đạt được, công việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh vẫn còn nhiều hạn chế, vướng mắc, cần tìm hướng đi bền vững.

Can Lộc là một trong những địa phương có truyền thống về dân ca ví, giặm. Từ xưa ở đây đã nổi tiếng với hát ví phường vải Trường Lưu, ví giặm Thiên Lộc… Cho đến nay, Can Lộc đã thành lập được 9 CLB dân ca ví, giặm. Tuy nhiên, số CLB hoạt động hiệu quả đúng với tiêu chí bảo tồn và phát huy giá trị di sản vẫn rất ít ỏi, bởi nhiều lý do.

Chị Nguyễn Thị Hảo - Công chức văn hóa kiêm Phó Chủ nhiệm CLB Dân ca ví, giặm xã Kim Song Trường bày tỏ: “Xã Trường Lưu cũ và nay là Kim Song Trường được xem là một trong những cái nôi của dân ca ví, giặm nhưng thực tế hiện nay, việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa này ở địa phương chúng tôi cũng gặp nhiều khó khăn”.

Theo chị Hảo, cái khó nhất là thiếu nhân tố hát dân ca ví, giặm. CLB có 15-18 thành viên (con số biến động hằng năm) nhưng ngoài nghệ nhân Nguyễn Thị Hà năm nay đã gần 70 tuổi là Chủ nhiệm CLB thì không có thành viên nào đạt đúng tiêu chí của một nghệ nhân biểu diễn dân ca ví, giặm đúng nghĩa. Lý do được cho là người có khả năng thì không có tâm huyết vào CLB, người trẻ thì không có đam mê. Mặt khác, nếu có đào tạo được một người trẻ tiệm cận với yêu cầu thì các em cũng nhanh chóng rời quê đi học hoặc đi làm… Do đó, CLB rất khó để duy trì hiệu quả trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị của dân ca ví, giặm.

Trăn trở chuyện bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh

Các thành viên CLB Ca trù Cổ Đạm tập tiết mục chuẩn bị cho Liên hoan ca trù toàn huyện Nghi Xuân, dự kiến tổ chức vào tháng 11/2021.

Đồng quan điểm, Nghệ nhân ưu tú Trần Văn Đài - Chủ nhiệm CLB Ca trù xã Cổ Đạm (Nghi Xuân) chia sẻ: “Tìm được hạt nhân trẻ để có thể đào tạo, bồi dưỡng hát ca trù rất khó nhưng cái khó hơn nữa là làm thế nào để họ giữ được đam mê, gắn bó với môn nghệ thuật truyền thống của quê hương. Bởi, ngoài yếu tố thị hiếu và thị trường văn hóa - văn nghệ hiện đại cuốn hút mọi người còn là yếu tố kinh tế. Mặc dù, tỉnh và huyện Nghi Xuân đã có những chính sách hỗ trợ các CLB nhưng đối với cá nhân, con số này rất khiêm tốn”.

Dẫn chứng Nghệ nhân ưu tú Trần Văn Đài đưa ra là CLB Ca trù Cổ Đạm có 40 thành viên nhưng chỉ có ông và vợ là Nghệ nhân ưu tú Dương Thị Xanh được hỗ trợ 1 triệu đồng/tháng từ năm 2019 lại nay. Còn lại, các thành viên khác, trong đó có nhiều người đã được phong là nghệ nhân nhưng chưa có chế độ gì. Tiêu biểu như gia đình nghệ nhân Đậu Thị Loan có 3 người gồm vợ chồng bà và con gái đều đã theo đuổi ca trù hàng chục năm nay, giành nhiều giải thưởng tại các kỳ liên hoan ca trù trong tỉnh và toàn quốc nhưng vẫn không có chế độ gì. Dù vậy, họ vẫn theo đuổi giữ gìn di sản văn hóa của ông cha bằng niềm đam mê, như cách bà Loan chia sẻ: “Mẹ tôi là một nghệ nhân ca trù có tiếng, trước khi mất, bà dặn tôi, bất cứ giá nào cũng phải giữ được và truyền cho con cháu tiếng hát của tổ tiên, quê hương mình”.

Trăn trở chuyện bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh

Nghệ nhân ca trù Đậu Thị Loan (bên trái ) truyền dạy những làn điệu ca trù kế thừa từ người mẹ của mình cho con gái.

Thiếu hạt nhân nòng cốt khi thế hệ nghệ nhân cũ ngày càng thưa vắng, thế hệ người trẻ có tố chất lại không mặn mà; chính sách hỗ trợ cho nghệ nhân chưa thỏa đáng… là những nguyên nhân dẫn đến công việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể ở Hà Tĩnh gặp khó. Bên cạnh đó, các yếu tố khách quan như: thiếu không gian diễn xướng, đặc biệt là tình hình dịch COVID-19 trong 2 năm qua tác động rất lớn đến các hoạt động văn hóa… cũng khiến cho di sản văn hóa phi vật thể có chiều hướng nhạt dần trong đời sống đại chúng.

Đối với những nghệ nhân có tuổi và những nhà quản lý văn hóa tâm huyết, đó là một thực tế nhiều trăn trở. Như lời của chị Nguyễn Thị Hảo - cán bộ có 9 năm làm công tác văn hóa ở xã Kim Song Trường chia sẻ: “Tôi rất lo dân ca ví, giặm, ca trù, trò Kiều…, những di sản văn hóa phi vật thể quý giá của ông cha để lại sẽ dần mai một nếu chúng ta không có những cách làm mới, những chính sách thỏa đáng hơn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản”.

Chủ đề Đời sống văn hóa

Chủ đề BẢO VỆ NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG CỦA ĐẢNG

Đọc thêm

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Sáng 6/5, Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025 đã khai mạc trọng thể tại Học viện Phật giáo Việt Nam ở TP Hồ Chí Minh với chủ đề “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững".
Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Trên tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh có nhiều đoạn tuyến băng qua đồng ruộng, đồi núi, sông suối tạo nên những cảnh đẹp hữu tình. Tuyến cao tốc được kỳ vọng tạo động lực quan trọng trong việc mở ra không gian phát triển mới về kinh tế - xã hội, thu hút đầu tư cho Hà Tĩnh.
Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Thời tiết khá tốt, nhiều sản phẩm mới hấp dẫn, giao thông thuận tiện... là những yếu tố quan trọng giúp các khu, điểm du lịch Hà Tĩnh thu hút hơn 734 nghìn lượt khách trong kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5.
Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Hà Tĩnh được thiên nhiên ban tặng cảnh quan sơn thủy hữu tình với những bãi biển cát mịn, nước trong, nhiều làng chài cổ có tuổi đời hàng ngàn năm. Về Hà Tĩnh, du khách không chỉ được đắm mình trong làn nước biển xanh trong, ngắm cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn được nghe những huyền tích thú vị.
Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Danh họa Nguyễn Phan Chánh có mối tình lớn với người vợ đầu tiên, người đã sinh cho ông 6 người con và dâng hiến cả cuộc đời cho gia đình. Dù là vợ của một danh họa nổi tiếng, nhưng bà có một cuộc đời vất vả, lo toan và nhiều hy sinh.
Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Võ Hồng Huy là người có nhiều đóng góp cho kho tàng văn hoá dân gian xứ Nghệ với danh xưng: “kẻ sĩ Ngàn Hống”.
Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Duyên nợ với thi ca đã giúp thầy giáo dạy Sử sinh ra từ miền quê mặn mòi ven biển Đỉnh Bàn (TP Hà Tĩnh) đến với những vần thơ thấm đẫm phù sa quê hương. Trương Ngọc Ánh làm nhiều thơ, đủ các thể loại nhưng nhiều nhất, đặc sắc nhất vẫn là những bài thơ lục bát.
Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

50 năm sau ngày thống nhất đất nước, các thế hệ văn nghệ sỹ Hà Tĩnh đã góp phần xây dựng được một nền VHNT dày dặn. Với hàng ngàn tác phẩm trên các lĩnh vực,  phản ảnh sinh động về sự phát triển kinh tế, văn hoá xã hội của Hà Tĩnh qua các giai đoạn lịch sử.
Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc đã 50 năm nhưng âm hưởng hào hùng của những ngày tháng khói lửa vẫn vẹn nguyên bởi những ca khúc đi cùng năm tháng. Lời ca tiếng hát đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn, hun đúc tâm thế của cả dân tộc cùng ra trận và làm nên chiến thắng 30/4/1975.
Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Hai người bạn già ngồi bên nhau, nhấp từng ngụm trà cảm nhận vị đắng chát tan ra trong khoang miệng. Rồi chỉ còn lại vị ngọt cứ mênh mang nơi cuống họng. Ánh mắt họ hướng về phía lá cờ đỏ sao vàng treo trước cổng nhà đang tung bay trong gió…
Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Tối 29/4 - rạng sáng 30/4, hàng nghìn người dân tập trung trên các tuyến đường trung tâm TP.HCM để chờ xem Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Tối 28/4, 10.500 drone lần lượt thắp sáng bầu trời TP.HCM trong khoảng 7 phút, chào mừng 50 năm thống nhất đất nước với hàng loạt hình ảnh biểu tượng như Bác Hồ, Dinh Độc Lập...
Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Đây là sự kiện khởi động cho mùa du lịch biển sôi động năm 2025, góp phần quảng bá vẻ đẹp nguyên sơ, hấp dẫn của vùng biển Thạch Hải (TP Hà Tĩnh) đến với du khách gần xa.
Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Bước đi trong lòng địa đạo, cô thấy tim mình rung lên trong lồng ngực. Còn người cựu chiến binh già, có biết bao hồi ức đẹp ùa về, hồi ức về một thời binh lửa...