Võ Hồng Huy với non nước Hồng Lam

(Baohatinh.vn) - Dạo ấy, tôi soạn thảo cuốn lịch sử 65 năm Văn phòng Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh mà tư liệu thì thật mỏng manh. Chiến tranh, sơ tán, bom đạn, rồi thiên tai… sự mỏng manh ấy không có gì lạ. Bạn bè bảo tôi, hãy tới nhờ ông Võ Hồng Huy - người hoạt động xã hội, hoạt động chính trị từ trước Cách mạng tháng 8/1945, gắn bó với cách mạng qua bao thời nóng, lạnh; và rằng, ông Huy là cuốn từ điển sống về lịch sử, văn hóa, địa lý, xã hội.

Và tôi đã được ngồi chuyện trò với ông trong căn phòng trên gác 2 căn hộ bên đường Nguyễn Du giữa ngập tràn sách: sách chữ ta, sách chữ Pháp, sách chữ Nôm, sách chữ Hán, trong một không gian tĩnh lặng, đầy ánh sáng trắng và thoang thoảng hương chè lặng lẽ lan ra từ làn hơi mỏng manh nơi hai cốc nước vàng sóng sánh.

"Tôi nghĩ tôi có lý khi nói rằng, au L.Breton với An Tĩnh cổ lục, Nguyễn Đổng Chi với Địa chí Dân gian Nghệ Tĩnh, núi sông Hà Tĩnh từ thuở khai thiên tịch với bao thăng trầm dâu bể, với sống chết, với ảo, thực sự tụ về và lên tiếng trong Non nước Hồng Lam của Võ Hồng Huy."

"Tôi nghĩ tôi có lý khi nói rằng, au L.Breton với An Tĩnh cổ lục, Nguyễn Đổng Chi với Địa chí Dân gian Nghệ Tĩnh, núi sông Hà Tĩnh từ thuở khai thiên tịch với bao thăng trầm dâu bể, với sống chết, với ảo, thực sự tụ về và lên tiếng trong Non nước Hồng Lam của Võ Hồng Huy."

Ồn ào phố xá ngổn ngang nhân thế ở đâu, còn trong căn phòng giản dị mà sang trọng này, tâm hồn con người bỗng trở nên bình lặng, thăm thẳm. Tôi nghĩ thế và nói thành lời ý nghĩ ấy. Võ Hồng Huy cười hồn hậu. Và im lặng. Nhờ trí nhớ tuyệt vời của ông, nhờ những nhận xét sâu sắc từ những trải biết suốt gần nửa thế kỷ hoạt động cách mạng của ông mà tôi đã hoàn thành cái công việc lội suối, trèo đèo ấy. Lần ấy, tôi không nghe ông nói gì về văn hóa, văn chương.

Nhà nghiên cứu văn hóa Thái Kim Đỉnh, người bạn thân thiết của ông, nói với tôi rằng, ký ức về cuộc đời hoạt động chính trị của Võ Hồng Huy phong phú lắm, sâu sắc lắm, nhưng là những gợn sóng trên mặt nước nhiều màu. Dưới những lớp sóng gợn kia, đằng sau thứ màu sắc kia là những hiểu biết thâm hậu về các giá trị văn hóa truyền thống, hiện đại của quê hương - dòng chảy làm nên Võ Hồng Huy. Dòng chảy mà Thái Kim Đỉnh văn hoa lên ấy, khởi nguồn từ làng Yên Điềm ven biển, dưới chân Ngàn Hống từ thời Võ Hồng Huy mới lên mười tuổi, thời ông rũ tóc ngồi bên ngọn đèn dầu lạc gom nhặt tri thức của người cha, của bác ruột, chú ruột uyên thâm Nho học và Tây học.

Lớn lên trong cao trào kháng Nhật cứu nước, sự ra đời của Việt Minh liên tỉnh Nghệ Tĩnh, Võ Hồng Huy vừa dạy học kiếm sống, vừa tham gia Việt Minh bí mật ở xã Cương Gián, Nghi Xuân (nơi sau này ông định cư hơn 20 năm). Tổng khởi nghĩa năm 1945, hai mươi tuổi, Võ Hồng Huy làm Bí thư Thanh niên cứu quốc, Bí thư Chi bộ xã Tiên Bằng. Từ ấy, ông bước vào con đường hoạt động cách mạng đầy vẻ vang nhưng cũng không ít đận gian nan. Ông làm Thư ký Ủy ban Kháng chiến huyện Can Lộc, cán bộ Khu ủy Khu Bốn, Chánh văn phòng Tỉnh ủy Hà Tĩnh, đảng ủy viên Đảng ủy Cơ quan Dân Chính Đảng. Tiếp đó là hai chục năm, làm Phó Trưởng ban, rồi Tỉnh ủy viên, Trưởng ban Kiểm tra Tỉnh ủy Hà Tĩnh, Nghệ Tĩnh. Công việc chuyên môn của một cán bộ chủ chốt của Đảng chiếm hết thời gian vật chất của ông.

Sau này, đọc những tác phẩm nghiên cứu văn hóa của ông, tôi cứ nghĩ, chắc những năm tháng ông ở cơ quan Tỉnh ủy Hà Tĩnh, Nghệ Tĩnh làm cái công việc ít dính dáng gì đến văn chương, nghệ thuật, đến di sản văn hóa, phải khát khao, phải nồng nàn yêu quý non nước quê hương, phải tha thiết với cuộc sống lắm, ông mới giữ cho dòng chảy ấy không một lúc ngưng nghỉ. Mà sự thực nó không ngưng nghỉ. Năm 1984, ông nghỉ hưu thì năm 1995, cuốn khảo cứu Non nước Hồng Lam (tập 1) của ông ra đời. Một cuốn khảo cứu văn hóa ông cầm bút trong mười năm trời và viết bằng 60 năm gắn bó mật thiết với quê hương, xứ sở. Non nước Hồng Lam (tập 1) lập tức nhận giải A của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam.

Tôi nghĩ tôi có lý khi nói rằng, sau L.Breton với An Tĩnh cổ lục, Nguyễn Đổng Chi với Địa chí Dân gian Nghệ Tĩnh, núi sông Hà Tĩnh từ thuở khai thiên tịch với bao thăng trầm dâu bể, với sống chết, với ảo, thực sự tụ về và lên tiếng trong Non nước Hồng Lam của Võ Hồng Huy. Rồi tập 2 Non nước Hồng Lam ra đời. Ấy là năm 2010, năm Võ Hồng Huy vào tuổi 85. Bấy giờ, người ta mới nhìn thấy ông ở phía khác, phía nghệ thuật ngôn từ. Ngôn từ giản dị đến run rẩy, trong sáng đến sang trọng, tạo nên một văn phong khoa học mà thấm đẫm chất trữ tình của ông đã xác lập tiểu sử, hình dạng, màu sắc, hồn vía của mỗi ngọn núi, con sông, của đền chùa, miếu mạo, của danh nhân, chí sĩ… trên đất Hà Tĩnh.

Ông viết về Núi Hồng - Hoan Châu đệ nhất danh sơn: “Cái tên Núi Hồng làm cầu nối giữa một bên Ngàn Hống - tên Nôm và một bên Hồng Lĩnh, tên Hán - Việt. Cụm tên ấy vừa nôm na, vừa chữ nghĩa, vừa gọn nhẹ trong phát âm, nó đã và đang trở thành một tên gọi thông dụng”. Ông khắc họa chân dung danh nhân Bùi Cầm Hổ: “Hồng Lam chung tú/ Bùi tướng công thiên cổ vĩ nhân (*). Sở dĩ trở thành một nhân vật nghìn đời sống mãi, bởi từ tài năng, đức độ và phong tiết của ông. Đối với chính sự, ông là bậc sỹ phu tận tâm, quyết đoán, công minh, cương trực, không hề tránh né, xu phụ một ai…”. Dẫu viết về cái gì, thể loại, loại hình nào, dẫu tác phẩm dịch từ tiếng Pháp hay tiếng Hán, ông đều có bạn đọc. Viết đến đây, tôi chợt nhớ đôi câu đối của vị bác sỹ từng chữa bệnh cho ông viết tặng ông:

“Bút hạc Núi Hồng mở trang dư địa chí

Nghiên loan sông Phượng khơi dòng sử dân gian”.

Bao nhiêu là người quý trọng ông, tin tưởng ông, đi tìm kiếm tri thức nơi ông. Ngoài những giá trị văn hóa quý báu trong hai tập Non nước Hồng Lam, trong gần 2.000 trang địa chí, trong 18 tác phẩm dịch thuật, khảo cứu văn hóa, văn học, văn nghệ dân gian, lịch sử và hàng trăm bài viết khác in ở kỷ yếu các cuộc hội thảo khoa học, trên báo chí… ở ông còn nhiều lắm vỉa quặng văn hóa truyền thống và văn hóa đương đại.

Không chỉ tôi mà nhiều người trẻ tuổi khác năng lui tới nhà ông, “quấy rầy” ông. “Quấy rầy”, quây quần và đầm ấm. Người nhờ ông dịch sắc phong, kẻ nhờ ông dịch bản gia phả của tổ tiên để lại, lại có người chở ông trên xe máy đi phục hồi những con chữ Hán bị mờ nhòe, mất nét ở đền thờ, di tích… Thêm nhiều lần uống trà, nói chuyện văn hóa, văn chương và cả nghệ thuật. Ông nhiệt tình, kỹ lưỡng từng câu, từng chữ. Tôi có thể thấy được sự hồn hậu thao thức của ông trong những trang sách đứng, ngồi bốn phía chung quanh ông. Tôi có thể thấy ông chẳng giấu giếm điều gì với các thế hệ sau ông. Ông tránh tiệc tùng, rượu chè, ông tìm cách chối từ những chuyện phù phiếm, háo danh để đi cùng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của quê hương, đất nước. Ông đã yêu những gì tạo hóa sinh thành, cha ông sáng tạo, xây đắp nên bằng một thứ tình yêu nồng nàn đến đớn đau. Rồi ông biến tình yêu ấy thành ngôn ngữ.

Mọi thứ qua ngôn ngữ của ông nó trở nên sống động, cao thượng và nhân ái: từ người anh em quanh ông, cỏ cây quanh ông, sông, núi quanh ông, lễ hội quanh ông, đền chùa quanh ông…, bóng tối và ánh sáng quanh ông. Nhiều lần, tôi đã nói rằng, những người như ông, họ đi qua thế gian này để thế gian này đẹp hơn, có ý nghĩa hơn, để con người sống nhân hậu hơn, gần gũi với thiên nhiên hơn.

* *

*

Tháng chạp năm Ất Mùi 2015, tôi đến thăm ông. Chiều ấy, mưa lay phay và gió se lạnh. Thấy loáng thoáng hoa đào trong những khu vườn sâm sẫm bên đường và thoảng mùi hương trầm nôn nao. Chợt nhớ bữa nào đó, Thái Kim Đỉnh cười buồn, rồi nói rằng, tết này, mình và ông Huy ra ngoài cửu thập, mình chín mốt, ông Huy chín hai. Hai cây cổ thụ trong làng văn hóa đã bắt rễ vào đất quê hương, tỏa bóng xuống đất quê hương, sống tươi tốt, mập mạp sắp trọn một thế kỷ rồi. Trời ạ! Hôm ấy, theo thói quen, tôi đi thẳng lên cầu thang, bước vào phòng làm việc của ông. Ngọn đèn bàn đang tỏa một vùng ánh sáng tròn trên những trang giấy trắng. Trước mặt ông lúc ấy là những trang giấy trắng. Suốt cuộc đời, bao nhiêu lần ông đối diện với trang giấy trắng? Những trang giấy trắng với văn nghệ sỹ là cô đơn, là đau khổ, là dằn vặt, là khát vọng, là tự do, là sức mạnh, là niềm vui thanh khiết nhất. Trước trang giấy trắng, ông hoàn toàn đủ quyền năng thức dậy những gì ông thấy cần phải thức dậy.

Ông lại cầm bút. Ông lại ngồi bên bàn, tấm lưng gầy khom xuống, những đường răn trên gương mặt phúc hậu, dưới ánh sáng nom rõ hơn và có chút gì đó bí ẩn, tôi không đủ sức đọc ra… Khác với những lần trước, lần này, ông không ngồi bên bàn mà nằm trên giường. Ông vào viện mấy ngày vừa trở về nhà. Ngồi dậy, so vai, ông ngẩng nhìn tôi và nói là đang hoàn thiện cuốn địa chí Thạch Hà. Và thêm, không nằm yên vì đang nợ địa chí Cẩm Xuyên, đang viết trang cuối tập khảo cứu văn hóa sông, núi Hà Tĩnh, và…

Tôi biết, tôi ra về thì rồi ông sẽ lại ngồi vào bàn. Lại viết. Viết với tất cả sự đam mê, tất cả tình yêu và tất cả trách nhiệm với con người, với cuộc đời, với thời đại mình đang sống. Tôi đọc ra điều ấy trong ánh mắt ông.

Bẵng đi một thời gian, tôi không thấy ông cùng người vợ nhỏ nhắn đi bộ dọc đường phố Xuân Diệu lúc chiều buông. Không còn gặp ông ở các cuộc họp chuyên đề văn hóa, văn nghệ dân gian. Chưa kịp hỏi thăm sức khỏe ông thì tối ngày 25 rạng sáng ngày 26 tháng 3 năm 2016, ông trút hơi thở cuối cùng, rời bỏ thế gian trong ngôi nhà nhỏ cạnh con đường mang tên Nguyễn Du.

Tôi biết tin buồn này qua điện thoại của Tiến sỹ Võ Hồng Hải, con trai đầu của ông. Hải không nói gì thêm. Tôi cũng không hỏi gì thêm. Ngôn ngữ biến mất trong đau thương. Tôi nghĩ về ông, hình dung ông trong những giây phút cuối cùng và tôi tin rằng, ông ra đi thanh thản như mây bay, gió thổi. Bởi lẽ, những gì ông dâng hiến cho cuộc đời này thì ông phải là người được ban phước cho chuyến đi cuối cùng tới cõi vĩnh hằng.

Hôm sau là đám tang. Hôm sau, trời không mưa nhưng lúc gần sáng, thật nhiều sương mù. Sương mù đọng thành giọt rơi. Và rơi… Tôi đi trong sương rơi qua đường La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp, đường Nguyễn Công Trứ, Xuân Diệu, Nguyễn Đổng Chi, Huy Cận… rồi trở về đường Nguyễn Du - nơi diễn ra lễ tiễn đưa Võ Hồng Huy về nơi an nghỉ cuối cùng.

Bây giờ, ông đang ở đâu trong vũ trụ vô bờ bến này? Tôi tự hỏi. Hỏi xong, tôi bỗng thấy ông xuất hiện trên những đỉnh núi của dãy Ngàn Hống dưới trời xanh, mây trắng:

Chín chín ngọn Hồng núi liền trời một sắc

Ba nghìn cõi Phật đường tới đạo muôn hương. (**)

_______

(*) Thơ Tiến sỹ Nguyễn Văn Trình - Võ Hồng Huy dịch.

(**) Câu đối của Võ Hồng Huy khắc trước cổng chùa Hương Tích trên núi Hồng Lĩnh.

Chủ đề Đất và người Hà Tĩnh

Đọc thêm

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Sáng 6/5, Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025 đã khai mạc trọng thể tại Học viện Phật giáo Việt Nam ở TP Hồ Chí Minh với chủ đề “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững".
Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Trên tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh có nhiều đoạn tuyến băng qua đồng ruộng, đồi núi, sông suối tạo nên những cảnh đẹp hữu tình. Tuyến cao tốc được kỳ vọng tạo động lực quan trọng trong việc mở ra không gian phát triển mới về kinh tế - xã hội, thu hút đầu tư cho Hà Tĩnh.
Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Thời tiết khá tốt, nhiều sản phẩm mới hấp dẫn, giao thông thuận tiện... là những yếu tố quan trọng giúp các khu, điểm du lịch Hà Tĩnh thu hút hơn 734 nghìn lượt khách trong kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5.
Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Hà Tĩnh được thiên nhiên ban tặng cảnh quan sơn thủy hữu tình với những bãi biển cát mịn, nước trong, nhiều làng chài cổ có tuổi đời hàng ngàn năm. Về Hà Tĩnh, du khách không chỉ được đắm mình trong làn nước biển xanh trong, ngắm cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn được nghe những huyền tích thú vị.
Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Danh họa Nguyễn Phan Chánh có mối tình lớn với người vợ đầu tiên, người đã sinh cho ông 6 người con và dâng hiến cả cuộc đời cho gia đình. Dù là vợ của một danh họa nổi tiếng, nhưng bà có một cuộc đời vất vả, lo toan và nhiều hy sinh.
Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Võ Hồng Huy là người có nhiều đóng góp cho kho tàng văn hoá dân gian xứ Nghệ với danh xưng: “kẻ sĩ Ngàn Hống”.
Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Duyên nợ với thi ca đã giúp thầy giáo dạy Sử sinh ra từ miền quê mặn mòi ven biển Đỉnh Bàn (TP Hà Tĩnh) đến với những vần thơ thấm đẫm phù sa quê hương. Trương Ngọc Ánh làm nhiều thơ, đủ các thể loại nhưng nhiều nhất, đặc sắc nhất vẫn là những bài thơ lục bát.
Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

50 năm sau ngày thống nhất đất nước, các thế hệ văn nghệ sỹ Hà Tĩnh đã góp phần xây dựng được một nền VHNT dày dặn. Với hàng ngàn tác phẩm trên các lĩnh vực,  phản ảnh sinh động về sự phát triển kinh tế, văn hoá xã hội của Hà Tĩnh qua các giai đoạn lịch sử.
Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc đã 50 năm nhưng âm hưởng hào hùng của những ngày tháng khói lửa vẫn vẹn nguyên bởi những ca khúc đi cùng năm tháng. Lời ca tiếng hát đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn, hun đúc tâm thế của cả dân tộc cùng ra trận và làm nên chiến thắng 30/4/1975.
Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Hai người bạn già ngồi bên nhau, nhấp từng ngụm trà cảm nhận vị đắng chát tan ra trong khoang miệng. Rồi chỉ còn lại vị ngọt cứ mênh mang nơi cuống họng. Ánh mắt họ hướng về phía lá cờ đỏ sao vàng treo trước cổng nhà đang tung bay trong gió…
Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Tối 29/4 - rạng sáng 30/4, hàng nghìn người dân tập trung trên các tuyến đường trung tâm TP.HCM để chờ xem Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Tối 28/4, 10.500 drone lần lượt thắp sáng bầu trời TP.HCM trong khoảng 7 phút, chào mừng 50 năm thống nhất đất nước với hàng loạt hình ảnh biểu tượng như Bác Hồ, Dinh Độc Lập...
Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Đây là sự kiện khởi động cho mùa du lịch biển sôi động năm 2025, góp phần quảng bá vẻ đẹp nguyên sơ, hấp dẫn của vùng biển Thạch Hải (TP Hà Tĩnh) đến với du khách gần xa.
Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Bước đi trong lòng địa đạo, cô thấy tim mình rung lên trong lồng ngực. Còn người cựu chiến binh già, có biết bao hồi ức đẹp ùa về, hồi ức về một thời binh lửa...
Podcast tản văn" Về đâu tháng Tư

Podcast tản văn: Về đâu tháng Tư?

Rồi mùa hạ sẽ bước những bước chân dập dồn mạnh mẽ, cái nắng non nớt run rẩy tháng Tư sẽ thay bằng những trận nắng trập trùng tháng Năm, tháng Sáu...
Những bài ca bất tử…

Những bài ca bất tử…

Chiến tranh đã lùi xa, mảnh đất bom cày đạn xới năm xưa nay đã trở thành những địa chỉ đỏ. Bài ca bất tử về những người đã sống, chiến đấu trên quê hương Hà Tĩnh vẫn còn vang vọng mãi...
Việt Nam ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ du lịch toàn cầu

Việt Nam ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ du lịch toàn cầu

Nền tảng dịch vụ du lịch trực tuyến toàn cầu Trip.com vừa chính thức công bố Bảng xếp hạng Trip.Best toàn cầu năm 2025, vinh danh những điểm lưu trú, nhà hàng và điểm tham quan được yêu thích nhất trên thế giới. Trong đó, Việt Nam gây ấn tượng mạnh với 38 đại diện đến từ 11 tỉnh, thành phố trải dài khắp ba miền, góp mặt ở cả ba hạng mục chính.