Sáng 8/9, UBND xã Mai Phụ tổ chức trọng thể lễ đón nhận bằng xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh nhà thờ Nguyễn Xuân Trùm, Nguyễn Xuân Kiều (thôn Đồng Sơn). Đại diện lãnh đạo Sở VH-TT&DL, huyện Lộc Hà cùng dự.
Dòng họ Nguyễn Xuân định cư ở vùng đất Lộc Hà vào khoảng đầu thế kỷ XVII. Thủy tổ là Nguyễn Xuân Đạt sinh khoảng năm 1637 thuộc niên hiệu Dương Hoà đời vua Lê Thần Tông. Ông đến sinh cơ, lập nghiệp ở Mai Phụ khi vùng đất này đã có các cư dân nơi khác đến sinh sống tương đối ổn định và lập thành các cộng đồng làng xã.
Đại diện lãnh đạo Sở VH-TT&DL và huyện Lộc Hà trao bằng xếp hạng di tích lịch sử - văn hoá cấp tỉnh nhà thờ Nguyễn Xuân Trùm, Nguyễn Xuân Kiều cho dòng họ và địa phương.
Theo gia phả dòng họ Nguyễn Xuân, ông Nguyễn Xuân Trùm là đức tổ đời thứ 5 của dòng tộc Nguyễn Xuân ở Mai Phụ, ông sinh vào khoảng năm 1729 . Dưới triều Lê Hiển Tông, ông giữ chức quan Phó sứ đồn điền Quán La - phẩm cấp Chánh cửu phẩm. Phó sứ đồn điền Nguyễn Xuân Trùm với trách nhiệm của mình đã tích cực cho quân lính khai hoang những vùng đất mới, mở rộng quy mô phát triển đồn điền Quán La.
Gia phả họ Nguyễn Xuân - Mai Phụ có chép về nhân vật Nguyễn Xuân Kiều từng làm Đô đốc Chỉ huy. Ông là con trai thứ ba của Phó sứ đồn điền Quán La - Nguyễn Xuân Trùm và bà Nguyễn Thị Hòa. Nguyễn Xuân Kiều sinh vào khoảng thời gian từ năm 1743 đến 1750, ông từng giữ chức Đô đốc Chỉ huy sứ vào khoảng thời gian 50 tuổi.
Nhà thờ Nguyễn Xuân Trùm, Nguyễn Xuân Kiều được xây dựng lần đầu tiên vào cuối thế kỷ XIX tại thôn Đồng Sơn xã Mai Phụ. Ban đầu nhà thờ là ngôi nhà gỗ 3 gian lợp mái tranh tre. Tuy nhiên, quá trình biến thiên của lịch sử, sự xâm hại của thiên nhiên và môi trường đã làm ảnh hưởng đến di tích nên đã nhiều lần được trùng tu tôn tạo.
Năm 2016, nhà thờ được cháu con trong dòng họ xây mới hoàn toàn trên nền đất cũ (thôn Đồng Sơn) với tổng diện tích 291m2. Hiện nhà thờ Nguyễn Xuân Trùm, Nguyễn Xuân Kiều (thôn Đồng Sơn) còn lưu giữ lại một số hiện vật cổ như: sắc phong, gia phả, câu đối Hán Nôm. Đây cũng là nơi giáo dục về cội nguồn lịch sử văn hóa, truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho thế hệ sau.
Với những giá trị văn hóa, lịch sử cũng như ghi nhận công lao to lớn của hai ông, ngày 15/8/2024, UBND tỉnh Hà Tĩnh quyết định xếp hạng nhà thờ Nguyễn Xuân Trùm, Nguyễn Xuân Kiều là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.