Sau khi tiếp nhận được thông tin, Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Liên bang Nga Nguyễn Thanh Sơn đã thành lập đoàn công tác do ông Vũ Hoàng Anh, Tham tán, Trưởng phòng Lãnh sự Đại sứ Việt Nam tại Liên bang Nga, dẫn đầu đã xuống địa bàn để tìm hiểu rõ vụ việc.
Theo chân đoàn công tác, vượt quãng đường gần 100 km chúng tôi có mặt tại trụ sở Công ty TNHH TOM MODA, nhà số 3, đường Industrial, thành phố Dmitrov, tỉnh Moskva, nơi theo đơn tố cáo đang có hàng chục người đang bị bóc lột thậm tệ như những lao động khổ sai.
Toàn cảnh xưởng may của Công ty TNHH TOM MODA.
Công ty TNHH TOM MODA gồm một ngôi nhà 2 tầng rộng khoảng 2.000 m2, được xây dựng trong khuôn viên gần 10.000 m2, nằm ngay cạnh một con đường khá rộng với lưu lượng xe qua lại khá nhộn nhịp. Khuôn viên công ty được bao bọc bức tường cao khoảng 2m, phía trước tòa nhà dùng làm nơi đỗ xe, còn phía sau được thiết làm sân vận động luyện tập thể thao.
Tầng một của tòa nhà được dùng làm khu sản xuất và kho để hàng, còn tầng hai là nơi ăn, ở của công nhân và văn phòng làm việc của công ty. Theo quan sát của chúng tôi, trụ sở của công ty này nói chung, cũng như khu sinh hoạt và làm việc của công nhân khá khang trang, sạch sẽ, nằm ở vị trí tương đối trung tâm.
Bước vào khu sản xuất chung, có khoảng gần 20 công nhân đang làm việc. Các máy móc, trang thiết bị phục vụ sản xuất tương đối hiện đại. Sản xuất được thiết kế theo quy trình, có nghĩa là mỗi công nhân chỉ thực hiện một công đoạn của sản phẩm, chứ không phải một người tự hoàn thiện sản phẩm từ A đến Z như một số tờ báo đưa tin.
Đoàn công tác yêu cầu đại diện công ty ông Nguyễn Việt Tuấn xuất trình các giấy tờ để kiểm tra. Sau khi xem xét kỹ lượng, đoàn công tác khẳng định xưởng may của anh Nguyễn Việt Tuấn là "xưởng trắng" (có đầy đủ giấy tờ hợp pháp do các cơ quan chức năng LB Nga cấp). Tiếp đến đoàn yêu cầu tất cả các công nhân ngừng làm việc để đối chất với ông Nguyễn Việt Tuấn.
Phòng ở của công nhân Công ty TNHH TOM MODA.
Tại cuộc đối chất, phần lớn công nhân giữ thái độ im lặng hoặc ủng hộ chủ xưởng, chỉ có vài người tỏ ý đồng tình với ý kiến tố cáo của anh Trần Văn Châu (Sinh năm 1988, ngụ ấp Hòa Hưng, xã Long Đức, huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng). Anh Trần Văn Châu cho rằng mình bị lừa sang Nga làm việc bằng con đường du lịch, phải làm việc quá căng thẳng, ăn uống lại kham khổ, trong khi đồng lương quá thấp so với người môi giới ở Việt Nam đưa ra, bị thu hộ chiếu và "giam cầm" không cho ra ngoài...
Giải đáp những vấn đề này, ông Nguyễn Việt Tuấn khẳng định: Tất cả mọi người sang làm việc tại xưởng may của ông, trong đó có Trần Văn Châu, đều đi theo diện visa lao động. Khi lao động sang phía Nga chỉ cấp visa 3 tháng. Sau khi sang đến nơi công ty sẽ tiến hành làm các thủ tục cần thiết để các cơ quan chức năng Nga cấp quyền lao động 1 năm và sau đó tiếp tục gia hạn từng năm, cho đến khi hết giấy phép lao động (thông thường giấy phép lao động có thời hạn 3 năm). Để chứng minh lời nói của mình, ông Nguyễn Việt Tuấn đưa đầy đủ các giấy tờ liên quan đến Trần Văn Châu cho đoàn kiểm tra xem.
Ông Nguyễn Việt Tuấn cho biết thêm khi lao động sang làm việc sẽ phải ký 2 bản hợp động làm việc bằng tiếng Việt và tiếng Nga. 2 bản hợp đồng này có nội dung như nhau, trong đó quy định trách nhiệm và nghĩa vụ của mỗi bên. Việc Công ty chi trả tiền lương ở Việt Nam là muốn giúp lao động giữ được tiền. Nếu phát lương ở Nga họ làm sao biết cách chuyển về, nếu biết thì cũng mất thêm phí, chưa tính đến chênh lệch tỷ giá. Đặc biệt khi có tiền công nhân sẽ rất dễ rơi vào các tệ nạn xã hội như cờ bạc, rượu chè...
Về thời gian làm việc, theo ông Nguyễn Việt Tuấn, Công ty quy định giờ làm việc từ 7 giờ sáng đến 19 giờ tối, nghỉ ăn trưa khoảng hơn 30 phút. Nếu ai muốn làm thêm thì phải gọi điện xin phép lãnh đạo công ty. Trong thời gian làm việc ai mệt có thể nghỉ chứ không bắt ép. Nếu ai ốm đau được công ty cử người đưa đi bệnh viện khám và điều trị. Ai muốn ra ngoài công ty cho lái xe chở đi chứ không để công nhân tự đi vì công nhân không biết tiếng Nga nên khả năng bị lạc và gặp rắc rối là rất cao.
Quyền lao động có thời hạn 1 năm của Trần Văn Châu.
Đề cập đến việc công ty giữ hộ chiếu của lao động, ông Nguyễn Việt Tuấn cho biết theo luật pháp Nga nếu lao động bỏ trốn sang làm việc cho công ty khác, khi cơ quan chức năng Nga phát hiện thì công ty ông bị phạt rất nặng. Tuy nhiên, nếu công nhân có việc chính đáng cần đi đâu đó công ty sẵn sàng đưa hộ chiếu cho mượn hộ chiếu.
Riêng trường hợp anh Trần Văn Châu, ông Nguyễn Việt Tuấn cho rằng anh Châu là người vô kỷ luật, thích thì làm không thích thì nghỉ. Mới sang tay nghề chưa có (anh Châu cũng thừa nhận trước đây ở Việt Nam anh làm nghề đóng giày), không chịu học hỏi, làm việc thì lấy đâu ra tiền. "Anh Châu tố cáo chúng tôi ép làm 20 chiếc áo mỗi ngày mới đủ định mức, nhưng mọi người phải hiểu rằng đó là 20 chiếc áo gile và may theo từng công đoạn, chứ không ai "bị khùng" lại giao cho một công nhân thực hiện từ công đoạn cắt cho đến thành phẩm".
Định mức sản phẩm được tính toán dựa trên mặt bằng chung các công ty may ở Nga. Hơn nữa, theo quy định của Công ty, chỉ tuyển những người có tay nghề may, có sức khỏe, chịu khó chứ không tuyển những người ốm yếu, lười nhác và đặc biệt là không có tay nghề. Lỗi ở đây là do phía môi giới ở Việt Nam không nói rõ cho lao động biết về yêu cầu công ty mà chỉ tô vẽ mảng "màu hồng" nên khi họ sang đây mới bị sốc.
Chi phí cho một người sang Nga làm việc mất 1900 USD, giờ ai muốn về thì phải hoàn trả chi phí đó cho công ty. Nếu muốn ở lại làm việc Công ty sẽ bố trí người giúp đào tạo tay nghề. Khi có tay nghề và chịu khó, đảm mức thu nhập trung bình 600 USD/tháng/người là hoàn toàn có thể. Để kiểm chứng lời nói của ông Nguyễn Việt Tuấn, đoàn công tác yêu cầu đại diện Công ty chiết xuất hình ảnh từ camera ghi lại hoạt động sản xuất hàng ngày của công nhân.
Qua xem xét hình ảnh được chiết xuất, đoàn kiểm tra nhận thấy anh Châu thường xuyên đi muộn về sớm. Bên cạnh đó, đoàn công tác cũng không nhận thấy hiện tượng Công ty cử người thúc ép lao động làm việc quá sức như đơn tố cáo.
Về bữa ăn của công nhân, chị Nguyễn Thị Toàn, quê Hà Nội, đầu bếp Công ty cho biết: Mỗi giờ ăn thường có 3 món và được nấu theo yêu cầu của công nhân. Cuối tháng, hết bao nhiêu tiền chủ hỗ trợ một phần, số còn lại chia theo đầu người. Việc tố cáo bữa ăn không no, thiếu dĩnh dưỡng là không đúng sự thật.
Trao đổi với chúng tôi, chị Nguyễn Thị Ngọc Đan, quê Tiền Giang, cho biết chị sang Nga làm việc từ tháng 11/2016. Khi mới sang chị phải mất khoảng 4 tháng học nghề và trong khoảng thời gian này phần lớn nhờ sự hỗ trợ của chủ xưởng chứ tiền lương rất thấp. Bởi vì tiền lương tính theo đầu sản phẩm nên không làm được đồng nghĩa với không có tiền. Đến nay, khi đã quen việc chị Đan bắt đầu góp được tiền về hỗ trợ gia đình. Đánh giá về cuộc sống và làm việc tại xưởng may này chị Đan khẳng định cảm thấy thoái mái và công bằng.
Một góc công ty TNHH TOM MODA tại Nga.
Chia sẻ ý kiến này, chị Võ Thị Hà cho biết bản thân sang đây làm việc được hơn 10 tháng và chị phải mất 3 tháng đầu học việc. Sau khi nắm vững tay nghề, chị cố gắng nhận nhiều việc làm thêm và đến nay đã gửi được về nhà gần 7.000 USD. Đánh giá về thông tin nói rằng những người đang làm việc ở xưởng may này đang bị đối xử như lao động "khổ sai", chị Hà tỏ ra bàng hoàng, đồng thời nhấn mạnh những lời tố cáo như thế là không đúng sự thật. Chị mong rằng các cơ quan chức năm sớm làm rõ sự thật để công nhân được yên tâm làm việc.
Như vậy, có thể nhận định rằng nguyên nhân chính là do người môi giới ở Việt Nam không nói rõ cho người lao động biết những yêu cầu cụ thể của Công ty đưa ra. Thay vào đó, họ tô vẽ cuộc sống và làm việc ở Nga như một "thiên đường" và cứ sang đến nơi là "đổi đời".
Thiết nghĩ, để tránh trường hợp đáng tiếc tương tự xảy cũng như bảo đảm lợi ích hợp pháp của công nhân và doanh nghiệp, Hội Dệt May Việt Nam tại LB Nga phối hợp Hiệp hội Doanh nghiệp Việt Nam tại LB Nga hàng năm công bố rộng rãi danh sách các thành viên cần tuyển dụng lao động. Căn cứ vào đó người lao động có thể liên hệ trực tiếp với công ty cần tuyển dụng mà không phải thông qua lực lượng môi giới ở Việt Nam.