Tàu ngầm hạt nhân Kazan trên đường trở về căn cứ Severomorsk hôm 1/6/2021. Ảnh: Getty images
Mới đây, Hải quân Nga làm lễ tiếp nhận tàu ngầm Kazan, tàu ngầm đầu tiên thuộc lớp Yasen-M chạy bằng động cơ hạt nhân được trang bị tên lửa dẫn đường (SSNG). Đây là mẫu tàu ngầm hiện đại nhất thuộc lớp Yasen (Đề án 885), sau khi Nga đã đưa vào phiên chế mẫu tàu Severodvinsk, thiết kế đầu tiên thuộc lớp Yasen hồi năm 2013.
Kazan là sản phẩm của quá trình nghiên cứu, phát triển trong hơn một thập kỉ qua nhằm hướng đến mẫu tàu SSGN mới, hiện đại, có nhiều cải tiến so ới Severodvinsk. Severodvinsk và Kazan tạo ra một chương mới cho lực lượng tàu ngầm Nga vốn từ lâu được coi là bộ phận quan trọng nhất của Hải quân Nga.
Đề án 885 phát triển tàu ngầm lớp Yasen-M có một lịch sử khá thú vị. Dù đây được coi là mẫu tàu ngầm hiện đại và đắt đỏ nhất của Nga, nhưng thiết kế khởi thủy lại là từ những ngày tháng cuối cùng của thời Chiến tranh Lạnh.
Kể từ đó, đề án luôn gặp phải những khó khăn, trì hoãn, với việc Liên Xô sụp đổ khiến ngân sách cấp cho Hải quân Nga bị cắt giảm lớn, hạ tầng đóng tàu thiết yếu suy sụp, thất thoát trong khi nhân lực, kĩ sư đóng tàu rơi rụng. Chiếc Severodvinsk được khởi đóng từ năm 1993, nhưng phải đến 2013 mới chính thức gia nhập Hải quân Nga. Còn tàu ngầm Kazan cũng được khởi đóng vào năm 2009.
Với chiều dài 140 m, Severodvinsk được trang bị 10 ống phóng lôi và 8 ống phóng tên lửa, mỗi ống có thể mang nhiều tên lửa. Vũ khí trang bị gồm có 32 tên lửa P-800 Oniks hoặc 40 tên lửa 3M-14 Kalibr, hoặc cả hai loại này. Đây đều là dòng tên lửa hành trình, có khả năng tiêu diệt mục tiêu mặt đất, tàu chiến của đối phương. Severodvinsk cũng được trang bị các công nghệ mới về lặn êm, tránh bị theo dõi.
Kazan có kích thước nhỏ hơn một chút so với Severodvinsk, nhưng mẫu tàu thuộc lớp Yasen-M này được tích hợp rất nhiều công nghệ mới, như hệ thống kiểm soát, công nghệ lặn êm, hệ thống cảm biến đời mới, hệ thống cứu hộ, mẫu lò hạt nhân cải tiến giúp giảm tiếng ồn khi vận hành.
Kazan chỉ được bố trí 8 ống phóng lôi, nhưng cũng mang được chủng loại và số lượng tên lửa tương tự như Severodvinsk. Cũng có thông tin cho biết Kazan sẽ được trang bị cả tên lửa Zicron, loại tên lửa siêu vượt âm có tốc độ gấp từ 6-8 lần tốc độ âm thanh và đang trong giai đoạn thử nghiệm cuối cùng.
Nhìn thoáng qua, tàu ngầm lớp Yasen dường như không “sát thủ” bằng tàu ngầm chạy động cơ hạt nhân được trang bị tên lửa đạn đạo, nhất là lớp tàu mới như Borei. Nhưng những tàu mang tên lửa đạn đạo này lại dễ đoán định hơn, đều thuộc phạm vi điều chỉnh của các thỏa thuận, hiệp định như New START. Kho vũ khí hạt nhân trên tàu chỉ được sử dụng trong kịch bản tồi tệ nhất.
Tàu ngầm Severodvinsk, thiết kế đầu tiên trong Đề án 885. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga
Ngược lại, tàu lớp Yasen mang vũ khí thông thường hiện đại, có khả năng tấn công các mục tiêu nằm sâu trong đất liền. Cùng với khả năng tàng hình và lặn sâu, di chuyển tới bất kỳ vùng biển nào trên thế giới, mối đe dọa của tàu ngầm lớp Yasen là không thể xem thường.
Hải quân Mỹ gần đây liên tục lên tiếng cảnh báo về sức mạnh và tầm hoạt động của Hải quân Nga. Phó Đô đốc Andrew Lewis, Tư lệnh Hạm đội 2, từng lên tiếng cảnh báo hồi năm 2020 rằng tàu chiến Mỹ giờ đây không còn được coi là hoạt động an toàn trên vùng bờ biển phía Đông hoặc là dọc Đại Tây Dương. Phó Đô đốc Daryl L. Caudle, Tư lệnh lực lượng tàu ngầm Mỹ cũng bày tỏ lo ngại tương tự, với bình luận đất liền Mỹ không còn là nơi trú ẩn an toàn và Mỹ phải hướng đến các chiến dịch tác chiến tầm cao ở ngay trong vùng biển nội địa.
Những quan ngại này chủ yếu đến từ sức mạnh của hạm đội tàu ngầm Nga, cụ thể là sự hiện diện của Severodvinsk và Kazan. Với việc Kazan đã chính thức được phiên chế vào Hạm đội phương Bắc, các thế hệ tàu tiếp theo thuộc thiết kế Yasen-M sẽ mất ít thời gian để hoàn thiện hơn. Chiếc thứ hai thuộc lớp Yasen-M là Novosibirsk được khởi đóng vào tháng 12/2019 và dự kiến cũng gia nhập Hải quân Nga vào cuối năm nay. Chiếc thứ 3, tàu ngầm Krasnoyarsk, sẽ được khởi đóng trong tháng 8 tới và sẽ đưa vào phiên chế năm 2022.
Nếu mọi việc diễn ra đúng kế hoạch, sẽ có thêm 5 tàu ngầm thuộc lớp Yasen-M gia nhập Hải quân Nga vào cuối thập kỉ này. Sẽ có 4 chiếc được phiên chế cho Hạm đội phương Bắc, cùng với tàu ngầm Severodvinsk. 4 chiếc còn lại sẽ được bàn giao cho Hạm đội Thái Bình Dương. Khi đó, sức mạnh răn đe chiến lược của Nga sẽ được nâng cao một bước.