Bảo tồn, phát huy dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh - đôi điều cảm nhận, trăn trở

(Baohatinh.vn) - Công tác bảo tồn và phát huy dân ca ví, giặm đang được triển khai sôi nổi trên các địa phương 2 tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh. Tuy nhiên, trong quá trình này, vẫn còn nhiều vấn đề cần đánh giá lại để có những định hướng đúng đắn.

Phong trào bảo tồn, phát huy dân ca ví, giặm thực sự đã được người dân xứ Nghệ coi trọng, tự hào. Ngay từ những năm 1960 thế kỷ XX, mặc dù chiến tranh khốc liệt nhưng các nhà nghiên cứu văn hóa lịch sử, các nhạc sĩ, văn nghệ sĩ hai tỉnh vẫn quan tâm, điền dã sưu tầm, ghi chép nghiên cứu biên soạn, giới thiệu. Các nghệ nhân và Nhân dân sẵn sàng cung cấp những điều mà họ hiểu biết về dân ca, dân vũ truyền thống của địa phương mình.

bqbht_br_154d3231305t86194l0.jpg
10 năm sau ngày dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (năm 2014), công tác bảo tồn và phát huy được triển khai sôi nổi trên các địa phương 2 tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh.

Vì thế, không lâu sau ngày thống nhất đất nước, hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh sáp nhập, ngành VHTT Nghệ Tĩnh đã tiến hành thể nghiệm đưa dân ca lên nghệ thuật sân khấu kịch, Đoàn dân ca Nghệ Tĩnh ra đời đã tạo nên nhiều thành quả bảo tồn, phát huy dân ca truyền thống này.

Cùng lúc phong trào văn nghệ quần chúng đến năm 1985, các chương trình đàn hát dân ca của 27 huyện, thị toàn tỉnh lúc bấy giờ thực sự sôi động khắp nơi. Các giá trị văn hóa dân gian, văn hóa truyền thống tưởng chừng như lãng quên bỗng hồi sinh trên quê hương xứ Nghệ, đặc biệt là dân ca ví, giặm.

Trong giai đoạn đất nước mở cửa hội nhập, tưởng như văn hoá truyền thống bị lấn át bởi âm nhạc hiện đại nhưng ở Nghệ Tĩnh, người dân vẫn yêu mến các khúc hát dân ca. Trong thập niên 80 của thế kỷ trước, các chương trình văn nghệ quần chúng tham gia liên hoan hội thi, hội diễn, giao lưu văn hóa, tỷ lệ các tiết mục truyền thống vẫn chiếm trên 80%. Đặc biệt, khi dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (năm 2014), phong trào càng phát triển mạnh, nhiều tổ chức xã hội đã thực sự vào cuộc.

a2-9408.jpg
Tái hiện không gian hát ví trên sông Lam phục vụ hoạt động quảng bá du lịch.

Trong sự phát triển ấy, nhiều làn điệu dân ca cải biên nâng cao từ ví, giặm xuất hiện. Cho đến nay nhiều nhạc sĩ, hạt nhân văn nghệ của nhiều địa phương vẫn tiếp tục sáng tác, tạo được giá trị mới nhưng đến nay cũng có không ít làn điệu cải biên, không những khó hát, khó phổ cập quần chúng rộng rãi mà còn thiếu đi cái đậm đà sâu lắng tình tứ của ví và cái chất sôi động, phóng túng phấn chấn, hồ hởi của giặm. Mặt khác, ví, giặm là dựa trên cơ sở của các thể thơ gần gũi với người dân từ lâu (lục bát, thơ song thất, hoặc thơ ngũ ngôn, thất ngôn), từ các thể thơ đó, tác giả thêm hoặc bớt đi một số từ để cho sinh động cũng khiến cho làn điệu ví, giặm biến thể.

Về phía không gian diễn xướng, qua quá trình thể nghiệm phục hồi không gian diễn xướng của ví, giặm, các tác giả, nghệ nhân đã có nhiều sáng tạo sinh động trên sàn diễn ca, diễn xướng nhưng nghiêm túc, chân thực nhìn nhận đánh giá một cách khách quan cũng có không ít những không gian sáng tạo khôi phục không thực tế, không thể có trong cuộc sống đời thường. Lĩnh vực nghệ thuật nâng cao cách điệu là cần thiết nhưng nó cũng chỉ chừng mực, xa rời thực tế thì khó mà đưa vào cuộc sống. Nhiều không gian cùng lúc đưa lên sân khấu quá nhiều đạo cụ, làm lộn xộn sân khấu, khiến người xem bị loạn cảm xúc.

a7-1589.jpg
Cần nhiều nỗ lực hơn nữa từ các cấp, ngành, các nghệ nhân, nghệ sỹ trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị của dân ca ví, giặm. (Trong ảnh: Nghệ nhân Hà Thị Thành và cháu Nguyễn Gia Hân thuộc Câu lạc bộ Dân ca ví, giặm Tùng Lộc - Can Lộc biểu diễn tiết mục "Thập ân phụ mẫu").

Trai gái làng ngày xưa đi hát, phần lớn là ban đêm, phường hát 2 làng thường hò hẹn nhau dưới những đêm trăng của những làng nghề truyền thống. Còn trong lao động chỉ có không gian phường cấy hoặc các làng nghề vừa làm vừa hát đối đáp với nhau.

Ngày nay, cày cấy hầu như là phương tiện máy móc, còn các làng nghề đã mai một, còn lại nghề thủ công nào cũng đã công nghiệp hóa, dụng cụ máy móc là chính. Về con người, làng xóm ngày xưa trai gái có thanh có sắc trong một làng có hàng mấy chục người. Ngày nay quy mô thôn xóm, khu dân cư nhiều hộ gấp mấy làng xóm ngày xưa nhưng tìm ra được vài ba thanh niên, thanh nữ thật là khó. Trai gái làng lớn lên, học xong là đi làm ăn, nên việc khôi phục, phát huy không gian diễn xướng để thể nghiệm như vậy cũng nên dừng lại để tìm ra những không gian mới phù hợp với sinh hoạt văn hóa cộng đồng ngày nay.

z5206839427266-af777058376f36f79e22a30ff44f5883-1-7749.jpg
CLB Dân ca, dân vũ Thành Sen trực thuộc Chi hội Văn nghệ dân gian Hà Tĩnh đã có nhiều hoạt động thiết thực trong bảo tồn dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.

Ví, giặm là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, chúng ta đang tích cực bảo tồn, phát huy để cho các thế hệ nối tiếp hiểu biết giá trị của ví, giặm; phải làm sao để dân ca ví, giặm phát huy như một lợi khí của người dân xứ Nghệ, không chỉ trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng, mà còn rất cần cho những cuộc giao lưu tham gia liên hoan hội thi diễn với các vùng miền trong, ngoài nước.

Ví, giặm là bảo bối văn hóa phi vật thể của người dân xứ Nghệ, mong sao ví, giặm sớm được đưa vào trường học thông qua bộ môn nhạc của các cấp học phổ thông. Và mỗi huyện, mỗi tỉnh sớm có một trung tâm bảo tồn, phát huy dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh với đầy đủ chức năng, sưu tầm nghiên cứu, bảo tồn, thể nghiệm, thẩm định, truyền dạy, biểu diễn, phục vụ nhân dân và du khách. Các trung tâm này cũng sẽ trực tiếp tham mưu cho ngành văn hóa, tham mưu cho chính quyền việc bảo tồn, phát huy dân ca truyền thống của địa phương, để cho dân ca ví, giặm trường tồn với đời sống văn hóa người dân xứ Nghệ.

Chủ đề 10 năm Dân ca ví, giặm được UNESCO ghi danh

Đọc thêm

Những con đường huyền thoại tiếp nối tương lai

Những con đường huyền thoại tiếp nối tương lai

Trong kháng chiến chống Mỹ, Hà Tĩnh là điểm trọng yếu trên tuyến chi viện miền Nam, hứng chịu hàng vạn tấn bom đạn. Ngày nay, chiến tranh đã lùi xa, những con đường huyền thoại năm xưa vẫn tràn đầy sức sống, góp phần vào sự phát triển mạnh mẽ của tỉnh nhà.
Xanh lại những "tọa độ lửa" ở Hà Tĩnh

Xanh lại những "tọa độ lửa" ở Hà Tĩnh

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, những tọa độ lửa như núi Nài, Ngã ba Đồng Lộc, Làng K130… của Hà Tĩnh đã cùng quân dân cả nước làm nên đại thắng mùa xuân 1975.
 Thạch Hà - vùng đất giàu truyền thống văn hóa và khoa bảng

Thạch Hà - vùng đất giàu truyền thống văn hóa và khoa bảng

Với lịch sử 1020 năm phát triển, các thế hệ người dân Thạch Hà (Hà Tĩnh) đã chinh phục thiên nhiên, chung lưng đấu cật, gắn bó đoàn kết, xây dựng mảnh đất này ngày càng phát triển, trở thành vùng quê giàu bản sắc văn hóa, có nhiều người đỗ đạt khoa bảng.
Người miệt mài tìm “cái đẹp” của văn chương

Người miệt mài tìm “cái đẹp” của văn chương

Với nhiều tâm huyết, nhà nghiên cứu Hà Quảng là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam duy nhất ở Hà Tĩnh đạt nhiều giải thưởng lớn cấp tỉnh và cấp Trung ương về lĩnh vực lý luận, phê bình văn học.
Chỉ huy trưởng lực lượng biệt động Sài Gòn quê Hà Tĩnh là ai?

Chỉ huy trưởng lực lượng biệt động Sài Gòn quê Hà Tĩnh là ai?

Đại tá Tư Chu - Chỉ huy trưởng lực lượng biệt động quân khu Sài Gòn - Gia Định là một người con của quê hương Hà Tĩnh. Ông là người kiến tạo các cách đánh “xuất quỷ nhập thần”, là cái tên đứng đằng sau nhiều chiến công huyền thoại của biệt động Sài Gòn.
Trung úy công an đam mê nghiên cứu khoa học

Trung úy công an đam mê nghiên cứu khoa học

Bằng niềm đam mê nghiên cứu khoa học, Trung úy Phạm Minh Hiếu - Phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao Công an Hà Tĩnh đã biến rác hữu cơ thành tài nguyên, giải quyết bài toán khó về xử ý ô nhiễm môi trường
Thiêng liêng tiếng gọi cội nguồn

Thiêng liêng tiếng gọi cội nguồn

Từ chỗ là hoạt động tín ngưỡng của người dân địa phương, lễ giỗ Quốc Tổ Hùng Vương ở TX Hồng Lĩnh đã trở thành lễ hội được cấp ủy, chính quyền và Nhân dân Hà Tĩnh quan tâm, thu hút đông đảo người dân tham gia.
Đoàn kết một lòng hướng về nguồn cội…

Đoàn kết một lòng hướng về nguồn cội…

Hòa chung lòng thành kính hướng về ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, người dân Hà Tĩnh đã cùng nhau gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, khẳng định sự gắn bó bền chặt trong dòng chảy lịch sử dân tộc.
Ngắm khu dân cư kiểu mẫu bên dòng Ngàn Phố

Ngắm khu dân cư kiểu mẫu bên dòng Ngàn Phố

Bên dòng sông Ngàn Phố thơ mộng, người dân thôn Phúc Bằng, xã Sơn Bằng (Hương Sơn, Hà Tĩnh) đang cùng nhau xây dựng cảnh quan xanh sạch đẹp, hướng tới cuộc sống sống ấm no, hạnh phúc.