Với một số lượng ít ỏi vài phim tài liệu và gần như chỉ có một phim truyện điện ảnh phản ánh hình ảnh ngày Quốc khánh 2/9/1945, như “của hiếm” của Điện ảnh Việt Nam và cho đến hôm nay sau 75 năm, những bộ phim này có thể xem như trở thành tư liệu lịch sử mang tính chất bảo tàng của Việt Nam.
30 năm sau, tính từ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam, phim “Ngày Độc lập 2/9/1945” do NSND Phạm Kỳ Nam đạo diễn mới được sản xuất và công chiếu, trong đó có 5 phút phim tư liệu về ngày 2/9/1945, mà cho đến hôm nay vẫn còn chứa đầy bí ẩn về nguồn gốc.
Và cũng phải mất đúng 30 năm, Điện ảnh Việt Nam mới có một phim truyện nhựa “Sao Tháng Tám”, đạo diễn Trần Đắc, sản xuất năm 1976, cho đến nay thì chưa có thêm bộ phim truyện nhựa nào về đề tài này được sản xuất (Nếu như không gộp vào phim “Hà Nội mùa đông năm 1946” của đạo diễn Đặng Nhật Minh).
 |
“Ngày Độc lập 2/9/1945” do NSND Phạm Kỳ Nam đạo diễn. |
Những phim tài liệu quý hiếm
Phải gần 60 năm sau, tức là vào dịp kỷ niệm Quốc khánh 2/9/2005, thì người Hà Nội, qua kênh truyền hình Hà Nội, mới được xem phim “Ngày lịch sử" của đạo diễn Nga Vladimir Echourine, phim nhựa, màu, dài gần 25 phút, có nhiều cảnh quay đẹp, diễn tả không khí lễ mít tinh, diễu binh, diễu hành tại Quảng trường Ba Đình ngày 1/1/1955 và toàn văn bài phát biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Chính phủ kháng chiến trở về Thủ độ.
Phim có nhiều hình ảnh tư liệu về Hà Nội đỏ rực cờ hoa, cổng chào, biểu ngữ, hàng chục vạn người dân như nước chảy đổ về quảng trường Ba Đình lịch sử, đón chào Chính phủ kháng chiến trở về ra mắt quần chúng Thủ đô và quốc dân đồng bào cả nước. Tiến sĩ Trần Hoàng, nguyên Cục trưởng Cục Văn thư lưu trữ Việt Nam là người đã phát hiện ra bản gốc phim hiện được lưu trữ tại Viện Lưu trữ phim ảnh Nhà nước Nga ở TP Krasnorsk. Ông Nguyên đã trực tiếp xem và giúp Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội mua với giá 5.000USD, được quyền sử dụng phim không hạn chế số lần phát sóng. Bộ phim này do Xưởng phim Tài liệu Trung ương Moscow sản xuất năm 1955 với sự cộng tác của Xưởng phim Việt Nam Moscow.
Điều thú vị ở bộ phim tài liệu này là ngoài các nhà làm phim Nga: Đạo diễn Vladimir Echourine, nhà quay phim- kỹ sư thu thanh Cotov, âm nhạc do nhạc sĩ Ivanop biên soạn theo các bản nhạc Việt Nam còn có sự tham gia của Điện ảnh Việt Nam rất non trẻ, với: Ba nhà quay phim Nguyễn Hồng Nghi, Nguyễn Tiến Lợi, Phan Nghiêm; Và nhà văn Nguyễn Đình Thi là người viết và đọc lời bình. Ngày 18/7/1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã ký sắc lệnh số 234B-SL tặng thưởng Huân chương Lao động hạng nhất cho đạo diễn Vladimir Echourine và Huân chương Lao động hạng nhì cho kỹ sư thu thanh và quay phim Cotov. Sau đó mãi tới năm 2011, kỷ niệm 66 năm Quốc khánh 2/9/1945, phim này một lầ nữa mới được phát sóng trên VTV.
Năm 2010, Hãng phim TFS của HTV- Truyền hình TP.Hồ Chí Minh mới sản xuất phim tài liệu “Quốc kỳ Việt Nam”, đạo diễn Phạm Tô Hoàng, tái hiện lịch sử ra đời, những thời khắc trọng đại trong lịch sử và trong lòng dân tộc của lá cờ đỏ sao vàng. Sang đến năm 2011, Trung tâm Phim tài liệu và phóng sự của VTV mới sản xuất phim “Tết độc lập”, đạo diễn Nguyễn Quốc Khánh..
Riêng bộ phim tài liệu “Ngày Độc lập 2/9/1945”, được chiếu vào năm 1975, Quốc khánh đầu tiên thống nhất đất nước, lần đầu tiên người dân cả nước mới được xem những thước phim tư liệu quý giá về thời khắc lịch sử khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, đoạn phim tư liệu có độ dài 5 phút. Câu chuyện về 5 phút phim tư liệu này cũng là một bí ẩn cho đến tận hôm nay sau 75 năm kể từ ngày 2/9/1945, không biết ai là tác giả của đoạn phim đó.
Và cũng phải mất thêm 57 năm tính từ năm 1955, và 67 năm sau ngày Quốc khánh 2/9/1945, người dân Việt Nam qua VTV mới được xem “Lời khát vọng dân tộc”, phim tài liệu nhựa, màu cũng của đạo diễn người Nga Vladimir Echourine và các cộng sự làm. Phim khắc họa lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta với những bản Tuyên ngôn độc lập từ “Nam quốc sơn hà” của Lý Thường Kiệt đến “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi và đặc biệt, khắc ghi hình ảnh bản Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc vào ngày đại lễ 2/9/1945, thể hiện khát vọng độc lập của người Việt Nam từ nghìn xưa cho đến nghìn năm sau.
“Sao Tháng Tám” giữ kỷ lục đến khi nào?
Danh mục phim truyện nhựa 67 năm Điện ảnh Việt Nam có lẽ chỉ duy nhất phim truyện “Sao Tháng Tám”, đạo diễn Trần Đắc là làm về đề tài Khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám, sau khi sự kiện này kỷ niệm 30 năm, giữ “kỷ lục” về đề tài này suốt từ khi sản xuất là năm 1976 đến nay, chưa thấy phim nào cùng đề tài.
Câu chuyện trong “Sao Tháng Tám”, lấy bối cảnh những ngày sôi sục trước ngày khởi nghĩa Tháng 8/1945, giữa lúc nạn đói khủng khiếp Ất Dậu đang lan tràn khắp nơi.
 |
Cảnh trong phim “Sao tháng Tám”. |
Giữa cuộc đối đầu đang chực chờ bùng nổ của một dân tộc nghèo đói nhưng bất khuất kiên cường, không chịu nỗi nhục nô lệ, với những kẻ xâm lược, là cuộc đấu tranh từng giờ từng phút giữa những chiến sĩ cách mạng với những tên chỉ điểm nguy hiểm, những gã mật thám cáo già. Trong “Sao Tháng Tám”, là những cuộc đấu trí căng thẳng của người nữ cộng sản kiên cường, và nữ gián điệp Việt gian. Phim đã đoạt nhiều giải thưởng trong Liên hoan phim Việt Nam và quốc tế.
Nhưng kể từ đó đến nay, qua gần 44 năm kể từ khi phim đượcc sản xuất, Điện ảnh Việt Nam không có thêm một phim truyện điện ảnh nào về đề tài này ngoại trừ phim truyện nhựa: “Hà Nội, mùa đông năm 1946”, đạo diễn Đặng Nhật Minh, sản xuất năm 1996, “đi qua” sự kiện Khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9/1945, còn phim chủ yếu nói về một giai đoạn chông gai trong lịch sử Việt Nam, vào mùa đông Hà Nội năm 1946 khi Nhà nước Việt Nam còn non trẻ đã phải đối đầu với cuộc xâm lược mới của thực dân Pháp lăm le trở lại Đông Dương, luôn gây hấn, khiêu khích, sinh sự, tìm cớ khai chiến, tìm cách khơi mào chiến sự, vận mệnh của đất nước, vậ mệnh nền độc lập, chẳng khác nào “ngàn cân treo sợi tóc”, buộc Chủ tịch Hồ Chí Minh và cách mạng Việt Nam phải ứng biến thật linh hoạt, tinh tế, quyền biến, uyển chuyển. Và phim “Sao Tháng Tám” trở thành của hiếm quý của Điện ảnh Việt Nam về đề tài Quốc khánh 2/9/1945.
Quốc khánh 2/9/1945 khai sinh nước Việt Nam là một sự kiện lịch sử chấn động không chỉ khu vực Đông Nam Á mà còn gầy chấn động thế giới, nhưng có lẽ do nhiều yếu tố lịch sử và những điều kiện không thể về nhiều phương diện, mà những tư liệu về sự kiện này gần như rất hiếm. Chính vì thế để làm phim tài liệu về sự kiện này là một thách thức không nhỏ với các nhà làm phim Việt Nam… Nhưng vẫn có thể khai thác nhiều khía cạnh khác của sự kiện này, không chỉ ở Hà Nội, mà còn ở các miền đất nước, khai thác các nhân vật- nhân chứng của sự kiện và kho tư liệu hình ảnh của cá nhân về ngày đó, chắc sẽ có thêm nhiều phim tài liệu- tư liệu về ngày Quốc khánh 2/9/1945. Và cũng từ đó, có thể sẽ làm cả những phim truyện điện ảnh, phim truyện truyền hình về đề tài này.
Mong sao 5 năm nữa, khi kỷ niệm 80 năm, sẽ có thêm một số dự án cả phim tài liệu và phim truyện điện ảnh, phim truyền truyền hình về đề tài Cách mạng Tháng tám - Quốc khánh 2/9/1945, và xem như những dự án quan trọng, cần làm ngay của những nhà làm phim Việt Nam ngay từ bậy giờ để không mắc nợ với lịch sử.
