Khí chất, tâm hồn người Hà Tĩnh và nhân cách văn hóa Nguyễn Du

(Baohatinh.vn) - Nguyễn Du là sự kết tinh của văn hóa xứ Nghệ, văn hóa Kinh Bắc với văn hóa Thăng Long, hòa nhập vào văn hóa thế giới với gương mặt riêng. Bằng trái tim đầy rung cảm và tài năng văn chương lỗi lạc, Nguyễn Du đã làm đẹp thêm văn hóa Hà Tĩnh, văn hóa Việt Nam.

Khí chất, tâm hồn người Hà Tĩnh và nhân cách văn hóa Nguyễn Du

Du khách bốn phương về thăm khu di tích Nguyễn Du. Ảnh tư liệu

“Lưng đeo gươm, tay mềm mại bút hoa”

Hà Tĩnh là vùng đất cổ nằm giữa 3 dãy núi lớn: Trường Sơn, Hồng Lĩnh, Hoành Sơn, phía trước là Biển Đông. Cái tính chất “biên trấn” một thời kỳ dài đã khiến con người nơi đây có tinh thần yêu nước nồng nàn, chí kiên trung, bất khuất trước kẻ thù, một lòng phò vua giúp nước.

Đây cũng là nơi dừng chân thưởng ngoạn và là nơi che chở cho nhiều đoàn xa giá của nhà vua. Người được Nhân dân Hà Tĩnh lập đền thờ nhiều nhất là Lý Nhật Quang và Tô Hiến Thành, Đức Thánh Trần (Trần Hưng Đạo), công chúa Liễu Hạnh, quan Hoàng Mười, Chế Thắng phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu, vua Hàm Nghi…

Nhiều người con của đất này với khát vọng giữ gìn đất nước đã đứng lên chống giặc ngoại xâm: Mai Thúc Loan chân đất áo vải xưng đế; 2 cha con Đặng Tất, Đặng Dung vì nghĩa lớn mà phò vua đánh giặc Minh, được Lê Lợi phong “Tiết liệt cương trung, trung thần hiếu tử”;

Khí chất, tâm hồn người Hà Tĩnh và nhân cách văn hóa Nguyễn Du

Khu di tích Nguyễn Du - nơi lưu giữ nhiều kỷ vật về cuộc đời đại thi hào.

Nguyễn Biểu “ăn cỗ đầu người” của Trương Phụ để kẻ thù không dám uy hiếp mình; và biết bao anh hùng nghĩa sĩ khác không chịu khuất phục kẻ thù như Đô đài Ngự sử Bùi Cầm Hổ, Đình nguyên Tiến sĩ Phan Đình Phùng, nhà yêu nước Nguyễn Hàng Chi, Trịnh Khắc Lập, Mai Lão Bạng, Tổng Bí thư Trần Phú, Hà Huy Tập, Anh hùng Lý Tự Trọng…

Đời này sang đời khác, người Hà Tĩnh toát lên khí chất can trường, dũng cảm, biết hy sinh và dám hy sinh bản thân mình cho lý tưởng, cho đại nghiệp của quốc gia, dân tộc.

Người Hà Tĩnh vì luôn nghĩ đến nghiệp lớn nên rất trọng danh. Danh ấy là của bản thân, của gia đình, dòng họ, của quốc gia. Vì trọng danh dự quốc gia nên họ biết hy sinh và dám hy sinh. Vì trọng danh dự xã tắc nên kính trọng, tôn vinh những người có công với nước.

Vì thương nước nên hay đau đời. Hình ảnh người chí sĩ trong bài thơ “Cảm hoài” của Đặng Dung trở thành điển hình cho nhiều thế hệ người dân Hà Tĩnh.

Quốc thù vị báo đầu tiên bạch

Kỷ độ long tuyền đái nguyệt ma

(Thù nước chưa xong đầu đã bạc

Mấy độ mài gươm bóng nguyệt tà)

Nơi “mưa thối đất, nắng đỏ trời” này cũng chính là nơi con người hiền hòa, tâm hồn khoáng đạt, lạc quan và vô cùng tinh tế, sâu sắc. Bên cạnh con người chí sĩ lưng đeo gươm là hình ảnh những thi sĩ tay mềm mại bút hoa.

Con người công dân và con người thi nhân trong họ luôn hài hòa, quyện chặt. Rất nhiều cá nhân kiệt xuất xuất thân từ những dòng họ có truyền thống khoa bảng. Trong đó, nổi danh là Nguyễn Du - người con kiệt xuất của dòng họ Nguyễn - Tiên Điền.

Quê hương níu bước quay về

Nguyễn Du, tự Tố Như, hiệu Thanh Hiên, sinh năm 1765 tại phường Bích Câu - Thăng Long, nơi cha ông là Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm làm quan. Mãi đến năm 6 tuổi (1771), ông mới trở về quê hương Tiên Điền, Nghi Xuân - Hà Tĩnh. Năm ông trở về, bến Giang Đình nhộn nhịp ngựa xe.

Kỷ niệm ấy đã khắc sâu trong tâm hồn thơ trẻ, theo ông suốt cuộc đời. Sau những năm tháng thanh xuân phiêu bạt, nhất là sau 10 năm gió bụi nương nhờ ở quê vợ Thái Bình, quê hương Hà Tĩnh đã dang rộng vòng tay đón người con lưu lạc. Những năm tháng này đã khắc dấu trong tâm hồn ông những xúc cảm khó phai mờ.

Khí chất, tâm hồn người Hà Tĩnh và nhân cách văn hóa Nguyễn Du

Một cảnh trong bộ phim “Đại thi hào Nguyễn Du” sẽ được ra mắt nhân dịp kỷ niệm 255 năm ngày sinh, tưởng nhớ 200 năm ngày mất Đại thi hào Nguyễn Du.

“Giang Đình hữu cảm”, “Tạp thi” là những bài thơ ông viết với tất cả hoài niệm, tình yêu, nỗi xót xa, đau đáu của người con sớm biết mình nặng nợ với quê hương. “Thác lời trai phường nón” và “Văn tế Trường Lưu nhị nữ” cùng với 2 biệt hiệu ông tự đặt cho mình: “Nam Hải điếu đồ” (câu cá ở biển Nam) và “Hồng Sơn liệp hộ” (đi săn trên núi Hồng Lĩnh) đã phản ánh rất rõ những tháng ngày gắn bó với quê hương Hà Tĩnh, không chỉ là Nghi Xuân.

Nơi đây, thiên nhiên hoang sơ, khoáng đạt và hữu tình với đồng bãi, bến sông, hoa cỏ, núi non… đã mang lại cho ông những khoảnh khắc đẹp của cuộc đời; phả vào tâm hồn ông những rung cảm trong trẻo.

“Lam thủy Hồng sơn vô hạn thắng!” (Núi Hồng - sông Lam cảnh đẹp vô cùng!). Ông đã từng thốt lên như vậy. Nếu đọc kỹ thân thế, sự nghiệp và trước tác của ông thì có thể thấy dù từng sống ở nhiều nơi nhưng cảnh sắc nên thơ và hùng vĩ với lời ăn tiếng nói của người dân một nắng hai sương ở Hà Tĩnh đã ảnh hưởng nhiều nhất đến cuộc đời cũng như văn chương của ông.

Khí chất, tâm hồn người Hà Tĩnh và nhân cách văn hóa Nguyễn Du

Thời điểm này, một số CLB trò Kiều đang tập luyện để biểu diễn trong dịp lễ nhằm phục vụ bà con.

Đọc những câu Truyện Kiều mà trong Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân không có như: Bốn bề bát ngát xa trông/ Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia”, người đọc liên tưởng đến vùng cát trắng Xuân Tiên, Xuân Mỹ, Xuân Thành của Nghi Xuân…

Hay trong cảnh Kiều ở lầu Ngưng Bích: “Buồn trông cửa bể chiều hôm/ Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa”, người đọc có thể hình dung những lần “Nam Hải điếu đồ” xuôi thuyền về Cửa Hội; ngắm nhìn cảnh sông nước về chiều và cảm nhận rõ hơn nỗi buồn nhân gian, nỗi đau biệt ly. Để rồi trái tim nhân đạo vĩ đại, ánh chớp tâm hồn đã thôi thúc ông sáng tạo nên những câu thơ đầy tâm cảm.

Là người Hà Tĩnh, ai cũng dễ dàng nhận ra nhịp điệu của lời ca phường vải Trường Lưu - Can Lộc, chất giọng ví đò đưa sông Lam cùng những hình ảnh biểu trưng của ca dao, dân ca trong những câu thơ lung linh như ngọc của Truyện Kiều: "Vầng trăng ai xẻ làm đôi. Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường”; “Người lên ngựa, kẻ chia bào. Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san”.

Nhân cách văn hóa Nguyễn Du

Trong huyết mạch của người thi sĩ từng được vua phong là “nhất đại tài hoa” ấy có khí chất, tâm hồn, tài năng và phẩm giá mà dòng họ Nguyễn Tiên Điền nói riêng, các thế hệ người Hà Tĩnh nói chung để lại. Thêm vào đó, ông còn có trái tim nhân hậu vô bờ bến, luôn đau đời và khát khao tự do.

Con người công dân đầy trách nhiệm của một vị quan đã hòa quyện vào con người thi nhân lãng mạn và chất chứa nỗi đau nhân tình. Biết đau, biết chia sẻ, cảm thông, biết tôn vinh vẻ đẹp con người, ông lên tiếng tố cáo các thế lực vùi dập con người.

Giá trị con người là vấn đề ông muốn đề cập. Dám đấu tranh cho quyền sống, quyền hạnh phúc của con người. Đó là nhân cách văn hóa của Nguyễn Du.

Đất anh hùng, đất thi nhân là bản sắc của Hà Tĩnh. Hà Tĩnh đã sản sinh, tưới tắm, thấm đẫm và trao truyền cho Nguyễn Du khí chất can trường, tâm hồn tươi đẹp và Nguyễn Du đã làm lung linh, giàu có thêm tâm hồn người Hà Tĩnh, nâng lên tầm vóc văn hóa Hà Tĩnh, văn hóa Việt Nam, trở thành giá trị xuyên thời đại, xuyên quốc gia.

Chủ đề Sáng tác Văn học Nghệ thuật

Đọc thêm

Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Doanh thu hạn chế của các phim hoạt hình Việt ra rạp dịp hè không hoàn toàn phản ánh chất lượng phim. Chuyên gia đánh giá "Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu", "Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội" và "Wolfoo: Cuộc đua Tam Giới" hấp dẫn không kém hoạt hình nước ngoài, nhưng khâu quảng bá phát hành còn yếu.
Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Tháng Bảy trở mình trong những cơn mưa mềm như dải lụa. Tháng của hoa trái vào mùa, của những tờ giấy báo điểm run run tay học trò, của tiếng ve như thầm tạm biệt...
Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Nhiều yếu tố bất lợi đang kéo ngành du lịch Thái Lan vào giai đoạn khó khăn, khi niềm tin thị trường giảm sâu, dự báo lượng khách quốc tế thấp hơn năm ngoái.
Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Câu chuyện nhẹ nhàng về tình yêu, sự gắn bó và những khởi đầu mới. Trong vòm trời xanh cao ấy, có ánh mắt lặng thầm, có nhịp tim xao động và một lời khẽ chạm trái tim người ở lại.
Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

"Mẹ đợi" khắc họa sâu sắc sự hy sinh và nghị lực phi thường của người phụ nữ Việt Nam. Đây là tác phẩm mở đầu cho chương trình "Sân khấu truyền hình" của Báo Hà Tĩnh trong năm 2025.
Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Dành vài ngày đến Tuyên Quang (địa phận tỉnh Hà Giang trước sáp nhập) mỗi tháng, Trần Trung kể lại những gì mình thấy qua những tấm ảnh chụp từ trên cao.
Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Kỷ vật luôn gợi nhớ thật nhiều ký ức. Với nhiều người, đó là động lực, niềm tin để ghi nhớ và phấn đấu nhiều hơn trong cuộc sống, học tập...
Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Từ trái tim người trong cuộc, tác giả Yến Thanh đã viết nên "Cúc ơi" - bài thơ lay động lòng người, khắc họa chân thực sự khốc liệt của cuộc chiến tranh và tinh thần quả cảm của những con người tại Ngã ba Đồng Lộc.
Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Năm nay, thời tiết với nhiều thay đổi, giăng mắc vào hồn người những nỗi niềm xa vọng, ưu tư. Sự đan xen của đất trời làm cho nhịp sống bớt vội vàng, lòng người lắng lại, hoài niệm về những dấu ấn tháng Bảy xưa, cùng tri ân các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh vì Tổ quốc...
Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Càn quét phòng vé Nhật rồi tiếp tục làm dậy sóng rạp Việt chỉ với 2 ngày chiếu đặc biệt, "Dư ảnh của độc nhãn" đang chứng minh sức hút chưa từng thấy với một tác phẩm hoạt hình.
Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Xứ đạo Cự Lâm (xã Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) - vùng quê nghèo đang chuyển mình từng ngày với hệ thống cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, những tuyến đường, khu vườn rực rỡ sắc hoa.
Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Không chỉ lưu giữ kho tàng trí thức nhân loại, 7 thư viện lâu đời nhất thế giới dưới đây còn là những kiệt tác kiến trúc, nghệ thuật độc đáo, tráng lệ cho các tín đồ sách khám phá.
Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Nhỏ bé, giản dị, những lọ dầu gió đã trở nên quen thuộc ở đâu đó trong ngăn tủ đầu giường hay góc bàn nhỏ. Còn với tác giả Hồ Điệp, mùi hương ấy còn là dư âm của một thời đã xa...
Harry Potter mới lộ diện

Harry Potter mới lộ diện

HBO vừa công bố Hình ảnh đầu tiên về "cậu bé phù thủy" trong series phim truyền hình Harry Potter. Phim dự kiến ra mắt vào năm 2027.