"Ơi con sông Ngàn Sâu, bắt nước từ đâu?/ Mà về đến La Khê, quặn lòng chảy ngược". Khác với hình ảnh hung dữ của mùa lũ lụt, những ngày hè, Ngàn Sâu là con sông hiền hòa, thơ mộng.
Ngàn Sâu bắt nguồn từ núi Ông Giao Thừa thuộc dãy Trường Sơn đi qua hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình. Khi về đến La Khê (xã Hương Trạch, Hương Khê) thì lặng lẽ chảy ngược theo hướng Bắc, ra đến bến Tam Soa, hợp với sông Ngàn Phố tạo thành sông La.
Do nước sông chảy ngược, nên người dân một số địa phương ven sông như Hương Trạch, Phúc Trạch, Hương Đô, Lộc Yên... của huyện Hương Khê thường "nhầm lẫn" phương hướng. Đi về hướng Đông, người dân ở đây gọi là đi ra, ví như "Đi ra thành phố Hà Tĩnh" (đúng hơn phải gọi là đi xuống); đi về hướng Nam, thay vì gọi là đi vào, người dân gọi là đi lên, như: "đi lên Tân Đức", xã Hương Hóa, huyện Tuyên Hóa, Quảng Bình; đi về phía Tây sẽ gọi là đi vô (vào), còn đi về hướng Bắc sẽ gọi là đi xuống...
Ngàn Sâu là một trong những con sông cổ, lâu đời của nước Việt ta, sông cổ từ ngay cái tên. Ấy thế mà Nhạc sỹ An Thuyên đã phải thốt lên trong bài hát "Sông Ngàn Sâu": Sông chẳng sâu răng cứ gọi Ngàn Sâu?.
Bài hát Sông Ngàn Sâu - Phạm Phương Thảo (sáng tác: Nhạc sỹ An Thuyên).
Ngàn sâu là từ cổ, "sâu" ở đây không có ý nghĩa về khoảng cách mà là khe, suối. Ngàn Sâu có nghĩa là con sông được tạo thành từ hàng ngàn khe, suối nhỏ.
Ngàn Sâu còn được nhiều người suy đoán là con sông trong bài thơ "Tràng giang" của nhà thơ Huy Cận. (Nhà thơ Huy Cận sinh ra và lớn lên dưới chân núi Mồng Gà, bên bờ sông Ngàn Sâu, nay là xã Ân Phú, huyện Vũ Quang).
Sông Ngàn Sâu chở nặng phù sa, nuôi nấng những đặc sản nổi tiếng như bưởi Phúc Trạch, cam Khe Mây... Đó là chất liệu khiến nhiều tâm hồn rung động và gửi gắm cảm xúc của mình qua các tác phẩm thi ca. "Ơi con sông Tiêm xanh mát bờ đê/Ðôi bờ Ngàn Sâu trắng thơm hoa bưởi". (Trích bài thơ: Với Hương Khê, sáng tác: Đặng Quốc Vinh - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh).
Trước khi đổ về bến Tam Soa, Ngàn Sâu phải oằn mình thành 9 khúc ngược, xuôi. Người dân vẫn thường gọi là chín khúc Hội Nai .
Mặc dù được biết đến và nổi tiếng là con sông hung dữ, gây nên nhiều trận lũ lụt lịch sử, nhưng với người dân Hương Khê, Vũ Quang, Ngàn Sâu vẫn là con sông hiền hòa, thơ mộng...
... tắm mát biết bao thế hệ tuổi thơ....
... làm dịu mát chảo lửa Hương Khê trong những ngày hè.