Mai Phụ - nơi phát tích người anh hùng dân tộc Mai Thúc Loan

Mai Phụ đất không rộng, người không đông, hình thành trên cơ sở 3 làng cũ: Mai Lâm, Vĩnh Tuy, Triều Sơn. Nơi đây có một bề dày về lịch sử văn hóa: 5 di tích được công nhận di tích văn hóa cấp tỉnh, 2 bằng chứng nhận cấp quốc gia về cây di sản.

Một góc Mai Phụ.

Từ TP Hà Tĩnh theo tỉnh lộ 9 qua cầu Hộ Độ khoảng 2 km, phía Tây Bắc thấp thoáng chùa Triều Sơn đã qua vài trăm năm tuổi. Sân chùa có cây thị được cấp bằng công nhận cây di sản. Theo bảng chỉ dẫn, tôi rẽ phải đi qua làng Triều Sơn và Vĩnh Tuy rồi dừng chân ở làng Mai Lâm phía Đông của xã. Không biết vùng đất này có tên Mai Lâm tự bao giờ mà những thế hệ đi trước đã phát hiện và gửi vào 2 từ Mai Lâm những nội hàm hết sức phong phú, đặc sắc.

Theo từ điển Hán Việt của Đào Duy Anh, từ “mai” trong Mai Lâm chỉ thứ ngọc quý, từ “lâm” là rừng, chỉ số nhiều. Như vậy, làng Mai Lâm là nơi chứa nhiều ngọc quý. Nên hiểu ngọc ở đây không chỉ viên ngọc cụ thể mà để chỉ những điều quý giá ở vùng đất này.

Sau khi vào thắp hương trong đền Vua Mai, chúng tôi quây quần dưới tán lá sum suê của 2 cây đa cổ thụ trước đền có tuổi đời đã mấy trăm năm được cấp bằng công nhận cây di sản. Một cảm xúc trào dâng mãnh liệt về một vùng đất có mạch nguồn sự sống lớn lao đã giúp 2 cây đa trường tồn qua những biến cố của thời gian.

Đền thờ vua Mai

Anh Định, người làng Mai Lâm dẫn tôi đi xem giếng nước cổ. Theo anh, làng Mai Lâm trước đây chỉ có duy nhất giếng nước này. Cách bờ sông nước mặn khoảng 25m nhưng 4 mùa, kể cả những ngày hè gió lào bỏng rát, nguồn nước vẫn dồi dào trong mát. Những lần khảo giếng, mọi người phát hiện dưới đáy có 2 tấm ván dày không rõ gỗ gì. Theo các nhà khảo cổ, giếng nước được thiết kế theo kiểu Chăm Pa - Chiêm Thành. Chính từ mạch nguồn này, các thế hệ người dân Mai Lâm sinh ra, lớn lên và trưởng thành, đóng góp một phần không nhỏ sức lực, trí tuệ, tài năng cho đất nước.

Đầu năm 2017, nhân dân huyện Lộc Hà, xã Mai Phụ thật sự sống trong niềm vui lớn. Ngày giỗ Vua Mai (13/1 âm lịch) và khánh thành đền thờ Mai Hắc Đế (16/1 âm lịch) được tổ chức trọng thể với sự có mặt của Chủ tịch nước Trần Đại Quang, nhiều quan chức cấp cao của Chính phủ và lãnh đạo tỉnh nhà đã giúp mọi người hiểu thêm công lao to lớn của người anh hùng Mai Thúc Loan. Công trình được Đảng và Nhà nước quan tâm, các nhà hảo tâm và nhân dân chung sức đóng góp. Chỉ trong vòng hơn 1 năm, một đền thờ uy nghi, khang trang trong khuôn viên rộng rãi, đẹp đẽ đã được hoàn thành, tạo nên một điểm nhấn tâm linh đặc biệt cho vùng quê này.

Tuy hiện nay vẫn còn có những giai thoại cần các nhà nghiên cứu lịch sử vào cuộc để làm rõ nhưng điều khẳng định: Mảnh đất Mai Lâm này là nơi tụ khí, nơi phát tích người anh hùng dân tộc Mai Thúc Loan.

Hàng năm, cán bộ, nhân dân xã Mai Phụ đều tổ chức lễ giỗ của ông theo nghi lễ cổ truyền của dân tộc nhằm bày tỏ tấm lòng thành kính, biết ơn người anh hùng áo vải Mai Thúc Loan.

Hình ảnh và vị trí lớn lao trong lịch sử của người anh hùng được khẳng định trên nhiều phương diện. Cuộc khởi nghĩa và sự tồn tại của triều đình Mai Hắc Đế không được dài lâu (817-822) nhưng là cuộc khởi nghĩa có một không hai của người nông dân vùng Hoan Châu (xưa là quận Giao Chỉ) chống lại sự đô hộ của phong kiến phương Bắc thời nhà Đường. Đứng lên khởi nghĩa và xưng đế là thể hiện ý chí quật cường, niềm tự hào của người con đất Việt không chịu khuất phục, không chịu làm nô lệ, mong muốn đất Việt được độc lập, tự do.

Mai Lâm còn được biết đến bởi một vùng đất dài chưa đến 400m, rộng khoảng 150m nhưng có tới 16 nhà thờ họ và 2 đền thờ (đền thờ Mai Hắc Đế và đền thờ vọng tướng quân Lê Khôi).

Đền thờ vọng tướng quân Lê Khôi nằm sát mép kè biển, uy nghi, cổ kính. Qua kết cấu và xây dựng, đền thờ cũng có tuổi đời trên vài trăm năm. Vì sao sau khi tướng quân Lê Khôi mất, thi hài được an táng ở ngọn Long Ngâm núi Nam Giới lại được triều đình nhà Lê sắc phong cho làng Mai Lâm và Vĩnh Tuy xây thượng điện, trung điện, tạc tượng để thờ cúng?

Khi vào thắp hương, chúng tôi được cụ từ trông coi đền vọng tướng quân cho xem nội dung bài văn tế hàng năm nhân ngày giỗ của ngài, có xứng tên các “bản quan” (quan địa phương) thuộc họ Hoàng, họ Nguyễn, họ Lê… là những tướng tài dưới trướng tướng quân Lê Khôi đã từng góp một phần không nhỏ sức lực, trí tuệ cho triều đình nhà Lê đi mở cõi và ổn định tình hình nơi vùng biên ải xa xôi của đất nước lúc bấy giờ. Điều đó cũng lý giải vì sao có sự đậm đặc các nhà thờ họ ở làng này. Đây đúng là vùng “địa linh”. Ngày xưa, những người đứng đầu các dòng họ đã tìm được một nơi định cư lý tưởng để phát triển họ tộc lớn mạnh.

Vào ngày giỗ Mai Hắc Đế, rằm tháng giêng, rằm tháng bảy, ngày giỗ tướng quân Lê Khôi (3/5 âm lịch), làng Mai Lâm như vào hội. Con cháu các dòng họ khắp nơi tìm về các nhà thờ để thắp một nén nhang tưởng nhớ công ơn tổ tiên. Đi trong khói hương ngào ngạt, nghe tiếng trống, tiếng chiêng vang lên từ các nhà thờ, chắc chắn mọi người sẽ thức tỉnh tâm linh để hướng về tiên tổ.

Khi đi dọc bờ kè biển phía Đông Nam của làng, chúng tôi thấy vùng quê này thật đẹp, hứa hẹn một địa điểm du lịch thật hấp dẫn. Khi nước triều lên, đứng ở bờ kè đá vững chãi nhìn về hướng Nam là cả một vùng sông nước mênh mông. Về phía Đông là lạch Sót được trấn giữ bởi núi Nam Giới, ngọn núi có nhiều thắng cảnh. Phía Tây là cầu Cửa Sót vững chãi vắt qua sông nối 2 bờ lưu vực.

Đây là vùng hạ lưu của 2 dòng sông đổ về (sông Rào Cái và sông Hà Hoàng, tức Hộ Độ). Một thời, đây là vùng đặc sản với các loại thủy hải sản rất ngon như cua gạch, lệch vàng… Khi nước triều rút, những bãi bồi được nuôi ngao, những rừng sú vẹt tươi tốt là nơi trú ngụ, sinh sôi của cá, tôm... Khi triều lên, gió nồm thổi mát rượi, nhìn những tàu thuyền ngược xuôi, lòng xốn xang, khát khao những chuyến đi xa. Còn những đêm trăng thanh gió mát, ngồi ở bờ kè lặng nghe sóng vỗ mạn thuyền, ngắm ánh đèn của những thuyền đánh cá xuôi ngược, tâm hồn ta như nhẹ bớt ưu tư...

Làng quê Mai Lâm đang thực sự níu chân những ai từng đặt chân đến và để lại trong tâm thức họ những ấn tượng khó quên về mảnh đất, con người. Nơi đây - một vùng văn hóa!

Phạm Văn Tình