Vì sao doanh nghiệp dừng liên kết sản xuất lúa hữu cơ ST25 Cẩm Bình?

Nhiều khó khăn trong quá trình liên kết

Năm 2022, Công ty CP Hòa Lạc IEC (Thạch Hà) được thành lập, khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp với mục tiêu cung cấp cho thị trường những sản phẩm gạo chất lượng cao, từ đó hướng tới chế biến sâu. Vụ hè thu năm 2023, công ty chính thức “bắt tay” với bà con nông dân thôn Bình Quang, xã Cẩm Bình để sản xuất lúa theo hướng hữu cơ ST25.

Sau nhiều nỗ lực, vụ hè thu năm 2024, người dân, doanh nghiệp và chính quyền địa phương vui mừng khi vùng sản xuất 5 ha được Trung tâm Kiểm nghiệm và Chứng nhận TQC CGLOBAL (Hà Nội) cấp chứng nhận hữu cơ theo Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 11041-2:2017. Đây là tiền đề để người dân và doanh nghiệp tiếp tục mở rộng thêm 5,6 ha vùng sản xuất theo hướng hữu cơ. Tuy nhiên, quá trình triển khai, chuỗi liên kết sản xuất phát sinh những khó khăn, bất cập.

Ông Dương Thế Hoàng – Giám đốc Công ty CP Hòa Lạc IEC chia sẻ: “Khi bắt tay triển khai mô hình sản xuất lúa hữu cơ, chúng tôi mang nhiều kỳ vọng nhưng cũng còn thiếu kinh nghiệm thực tiễn trong canh tác lúa nước tại địa phương. Vụ xuân 2024, lúa cấy gặp đúng đợt rét sâu kéo dài nên phải cấy lại. Để hỗ trợ nông dân, công ty đã bù lỗ cấp bổ sung mạ cho bà con gieo cấy lại và dặm tỉa khi bị ốc bêu phá hoại”.

Một bất lợi lớn khác mà doanh nghiệp gặp phải là đặc điểm sinh trưởng của giống ST25 - đây là giống dài ngày hơn các giống được cơ cấu tại địa phương, Khi các giống khác đã vào giai đoạn chín thì ST25 mới bắt đầu trổ bông. Trong khi việc điều hành nước tưới của vùng theo nguyên tắc đồng loạt từ hệ thống kênh Kẻ Gỗ, đợt tưới cuối cùng đã kết thúc khi lúa ST25 đang kỳ trổ bông nên gặp bất lợi. Vì thiếu nước, khi thu hoạch, tỷ lệ hạt lép chiếm khoảng 30%, gạo thành phẩm chỉ đạt khoảng 50%.

“Sau vụ hè thu năm 2024, cả người dân, chính quyền địa phương và doanh nghiệp đã phải cân nhắc về liên kết vì nhu cầu của chúng tôi là sản xuất giống ST25, trong khi vùng sản xuất nằm trong quy hoạch sản xuất chung, chủ yếu cơ cấu giống lúa ngắn ngày. Nếu muốn đầu tư tiếp thì cần có trạm bơm riêng để cấp nước, trong khi nguồn lực quá lớn nhưng nếu tiếp diễn tình trạng này thì rất khó để có thể sản xuất 2 vụ/năm. Đó là những khó khăn mà trước khi bước vào liên kết, chúng tôi chưa lường tính hết” - Giám đốc Công ty CP Hòa Lạc IEC Dương Thế Hoàng chia sẻ.

Vụ xuân năm 2025, Công ty CP Hòa Lạc IEC có về làm việc với bà con nông dân và chính quyền địa phương với mong muốn tiếp tục duy trì sản xuất lúa hữu cơ. Tuy nhiên, việc thỏa thuận không đi đến thống nhất, doanh nghiệp chỉ cân nhắc nếu vùng đảm bảo quy trình hữu cơ theo cam kết, đáp ứng chất lượng sản phẩm cuối vụ thì công ty sẽ đặt vấn đề thu mua.

“Thời điểm thu hoạch, chính quyền địa phương và người dân có liên hệ với công ty đặt vấn đề thu mua nhưng do chúng tôi đã dừng cung cấp sản phẩm gạo hữu cơ ST25 ra thị trường nên việc này không thể thực hiện. Doanh nghiệp đã cố gắng liên hệ một số công ty ở miền Nam nhưng mức giá của các công ty này đưa ra thấp hơn kỳ vọng của người dân nên không đạt được thỏa thuận” – ông Dương Thế Hoàng - Giám đốc Công ty CP Hòa Lạc IEC cho biết thêm.

Cần xây dựng mối liên kết chặt chẽ, bền vững

Thực tế, khởi nghiệp từ liên kết sản xuất lúa hữu cơ thôn Bình Quang, xã Cẩm Bình, Công ty CP Hòa Lạc IEC đã dồn rất nhiều tâm huyết và nguồn lực vào đây nhưng không đạt kết quả như kỳ vọng. Hiện tại, một số người dân sau khi thu hoạch các vụ trước vẫn chưa thanh toán công nợ cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp đang tạm dừng triển khai các dự án thuộc lĩnh vực sản xuất lúa gạo để định hình, tái cơ cấu và xây dựng lộ trình phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Thiên Toàn - Chủ tịch UBND xã Cẩm Bình cho biết: “Cái khó của liên kết trong sản xuất nông nghiệp là doanh nghiệp cùng làm việc với nhiều hộ dân nên khi triển khai sẽ có những ý kiến trái chiều, khó tìm được tiếng nói chung. Ở vùng sản xuất lúa hữu cơ thôn Bình Quang, chính quyền địa phương đã vào cuộc rất mạnh, dành rất nhiều tâm huyết nhưng vụ xuân năm 2025 không duy trì được ký kết. Hiện nay, triển khai vụ hè thu 2025, bà con không đồng ý tiếp tục sản xuất lúa hữu cơ ST25 mà đang gieo lúa Khang dân”.

Để được cấp chứng nhận hữu cơ ở vùng sản xuất lúa thôn Bình Quang, xã Cẩm Bình là cả một quá trình không hề dễ dàng với cả chính quyền địa phương, người dân và doanh nghiệp. Việc dừng triển khai mô hình sản xuất lúa hữu cơ thôn Bình Quang là kết quả không ai mong muốn, là bài học đắt giá trong liên kết sản xuất. Trong khi chưa tìm hiểu kỹ, phân tích sâu về: tập quán canh tác, tính chất đặc điểm vùng, các điều kiện thủy lợi… doanh nghiệp đã triển khai và đưa vào bộ giống không phù hợp nên hiệu quả mang lại không như kỳ vọng. Bên cạnh đó, chính quyền địa phương với vai trò điều hành, chỉ đạo sản xuất đã chưa làm tốt vai “trọng tài”. Từ đầu vụ xuân 2025, dù giữa xã, doanh nghiệp, bà con nông dân đã có 2 – 3 cuộc làm việc song không được ghi lại biên bản một cách minh bạch; nhật ký sản xuất hữu cơ còn nhiều nội dung chưa hợp lý, đặc biệt là không có ký kết hợp đồng thu mua. Đây chính là “kẽ hở” gây ảnh hưởng đến việc thu mua cuối vụ. Khi doanh nghiệp rơi vào tình thế bất khả kháng, chính quyền địa phương đã phải “đôn đáo” từ Bắc vào Nam mới tìm được đơn vị thu mua lúa cho bà con nông dân.

Nói về vấn đề này, ông Nguyễn Tống Phong - Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Chăn nuôi (Sở NN&MT Hà Tĩnh) cho biết: “Câu chuyện ở vùng sản xuất lúa hữu cơ thôn Bình Quang, xã Cẩm Bình là bài học để các địa phương rút kinh nghiệm. Để mô hình phát triển bền vững và mở rộng quy mô, điều quan trọng là phải xây dựng được liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp – chính quyền – người dân.

Trước hết, vai trò của doanh nghiệp cần được xác định rõ. Doanh nghiệp không chỉ là đơn vị bao tiêu sản phẩm mà còn là hạt nhân dẫn dắt chuỗi giá trị. Họ cần ký hợp đồng cam kết tiêu thụ, xác định sản lượng cụ thể, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật, vật tư đầu vào để bảo đảm chất lượng sản phẩm. Hợp đồng phải có tính pháp lý rõ ràng. Bên cạnh đó, khi bước vào sản xuất, doanh nghiệp cần nghiên cứu kỹ vùng nguyên liệu để đảm bảo cho hoạt động sản xuất, nhất là yếu tố thủy lợi. Năng lực chế biến và phát triển thị trường của doanh nghiệp cũng là yếu tố quyết định vì chỉ khi doanh nghiệp có đầu ra ổn định thì mới có thể bảo đảm thu mua lâu dài cho nông dân”.

Bên cạnh vai trò của doanh nghiệp, người nông dân chính là mắt xích nền tảng trong chuỗi liên kết. Muốn tham gia sản xuất hữu cơ, bà con cần thay đổi tư duy, từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất theo quy trình, có kiểm soát. Việc tuân thủ nghiêm ngặt quy trình hữu cơ, không sử dụng thuốc hóa học, không bán lúa ngoài hợp đồng sẽ giúp bảo đảm chất lượng sản phẩm và uy tín vùng nguyên liệu. Đặc biệt, sau khi đạt được chứng nhận hữu cơ theo quy định của Bộ NN&MT, địa phương phải duy trì quy trình sản xuất hữu cơ để giữ được chứng nhận, từ đó phát triển nông nghiệp hữu cơ theo hướng bền vững, đa giá trị.