Những ngày này, con cháu dòng họ Phạm Bá, xã Hồng Lộc ở tại địa phương và khắp mọi miền đất nước đều phấn khởi về việc nhà thờ dòng họ vừa được UBND tỉnh xếp hạng di tích cấp tỉnh. Niềm vui ấy không chỉ đến từ sự ghi nhận giá trị của di tích mà còn khơi gợi, kết nối mạch nguồn truyền thống đầy tự hào của dòng tộc.
Theo sử liệu, dòng họ Phạm Bá ở Hồng Lộc có tổ tiên là Tiến sĩ Phạm Tử Hư, quê gốc tại vùng Hải Dương xưa (nay là TP Hải Phòng). Ông đỗ tiến sĩ khoa Mậu Thìn (1208), từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình Nhà Lý. Hậu duệ đời thứ 3 của ông vào Nghệ An, Hà Tĩnh lập nghiệp, trong đó, ông Phạm Phúc Giản đã đến làng Phù Lưu Thượng (nay thuộc xã Hồng Lộc), mở trường dạy học và lập nghiệp. Từ đây, dòng họ Phạm Bá hình thành và phát triển qua 21 đời, hiện có hàng trăm gia đình và hàng nghìn nhân khẩu sinh sống tại nhiều xã như: Hồng Lộc, Mai Phụ, Tùng Lộc, Trường Lưu và ở các tỉnh, thành khác.
Trong thời đại phong kiến, con cháu dòng họ có 17 người đỗ đạt, giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình. Hiện, nhà thờ họ còn lưu giữ 4 sắc phong của các đời vua ban tặng. Đặc biệt, trong phong trào Xô-viết Nghệ Tĩnh 1930-1931, nhiều người trong dòng họ Phạm Bá đã trở thành những chiến sỹ cộng sản kiên trung, tiêu biểu như: nữ liệt sỹ Phạm Thị Dung - Bí thư Phụ nữ giải phóng tổng Phù Lưu; ông Phạm Như Ý, Phạm Bá Triển dùng chính ngôi nhà của mình làm nơi hội họp, in ấn tài liệu của tổ chức Đảng những ngày đầu thành lập. Dù bị bắt, tra tấn, tù đày, họ vẫn kiên trung giữ trọn khí tiết cách mạng.
Sau Cách mạng Tháng Tám, con cháu dòng họ tiếp tục góp sức trong 2 cuộc kháng chiến của dân tộc và công cuộc xây dựng quê hương đổi mới. Ông Phạm Bá Đại - Trưởng ban lễ nghi họ Phạm Bá chia sẻ: “Việc nhà thờ dòng họ được xếp hạng di tích cấp tỉnh là niềm tự hào lớn của con cháu dòng họ chúng tôi. Nhờ di tích được xếp hạng, thế hệ con cháu ngày nay hiểu sâu hơn về cội nguồn, về tinh thần yêu nước của tổ tiên, từ đó lấy làm động lực để nỗ lực hơn, sống xứng đáng với tiền nhân”.
Không chỉ riêng nhà thờ họ Phạm Bá, từ năm 2023 đến nay, toàn tỉnh đã có thêm 71 di tích được xếp hạng cấp tỉnh, 7 di tích được nâng xếp hạng quốc gia và 1 di tích quốc gia đặc biệt. Tính đến nay, toàn tỉnh đã có 694 di tích được xếp hạng, trong đó có 3 di tích quốc gia đặc biệt, 92 di tích cấp quốc gia và 599 di tích cấp tỉnh.
Đặc biệt, cuối năm 2024, quần thể Khu di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đã chính thức được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định công nhận Di tích quốc gia đặc biệt - đánh dấu một cột mốc đầy tự hào đối với người dân Hà Tĩnh và cả nước nói chung.
Anh Lương Đình Nguyên (xã Hương Sơn) bày tỏ: “Đến giờ tôi vẫn còn rạo rực khi nhớ lại khoảnh khắc Khu di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt. Nhất là được hòa mình vào các hoạt động tưởng niệm 300 năm Ngày sinh Đại danh y, tham gia lễ rước bằng di tích...”.
Việc xếp hạng di tích không chỉ tôn vinh di sản quá khứ, mà còn lan tỏa truyền thống văn hóa tốt đẹp của cha ông trong đời sống hôm nay. Đồng thời là cơ sở để nhiều công trình xưa vốn hoang phế được phục dựng, tôn tạo khang trang bằng sự chung tay của cả cộng đồng. Từ đó, trở thành không gian giáo dục truyền thống, khơi gợi lòng yêu nước, tinh thần cách mạng cho thế hệ trẻ và tạo điểm đến hấp dẫn trong phát triển du lịch.
Hiện toàn tỉnh còn khoảng 1.000 di tích đủ điều kiện nhưng chưa được xếp hạng. Thời gian tới, sở sẽ phối hợp với các địa phương tiến hành rà soát, kiểm kê số lượng di tích trên địa bàn, chọn những di tích thực sự tiêu biểu, có giá trị lịch sử, văn hóa, cách mạng…, hướng dẫn các chủ di tích và các địa phương xây dựng hồ sơ xếp hạng cấp tỉnh đối với di tích chưa được xếp hạng và nâng xếp hạng cấp cao hơn đối với những di tích đã được xếp hạng cấp tỉnh... Qua đó nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong đời sống, tạo động lực để phát triển.