Còn ngân vang câu ví Trường Lưu

(Baohatinh.vn) - Trong kho tàng đồ sộ những di sản văn hóa làng Trường Lưu (Can Lộc, Hà Tĩnh), hát ví phường vải là một trong những niềm tự hào của nhiều thế hệ cư dân nơi đây.

Cùng là một làn điệu dân ca nhưng ví phường vải Trường Lưu lại uyên thâm hơn, sâu sắc hơn khi thu hút được trí tuệ của các bậc trí thức, nho sĩ trong và ngoài vùng…

1.8.jpg
Đình làng Trường Lưu - một trong những địa điểm ngày xưa người dân địa phương thường hát giao duyên.

Trở lại Trường Lưu trong một ngày hạ chí mát mẻ, giữa không gian đầy cổ xưa của đình làng, chúng tôi như cảm nhận rõ hơn linh khí của vùng đất này.

- Đây là một trong những địa điểm ngày xưa các cụ nhà ta thường hát giao duyên với nhau đó cháu, có cả Đại thi hào Nguyễn Du nữa.

Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Hà bước vào sân đình trong trang phục áo tứ thân và nói với chúng tôi. Lời của nữ nghệ nhân như đưa chúng tôi về với không gian xưa. Đó là những đêm hát đối đáp giữa những “huyền thoại” hát ví làng Trường Lưu như o Cúc, o Uy, ả Sạ… với các tao nhân mặc khách, những trí thức, nho sĩ từ các vùng lân cận. Họ chính là những người đã cùng nhau tạo nên nét đặc trưng của hát ví phường vải Trường Lưu.

- Lần nào ra đình, cháu cũng thấy bác mặc đồ biểu diễn. Có phải bác cũng muốn sống lại không khí ngày xưa?

1.2.jpg
Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Hà.

- Đúng rồi cháu, sân đình làng là nơi rất thiêng liêng đối với bác. Trong những cuộc gặp gỡ với du khách, bác luôn chọn trang phục này, mặc trang phục này bác mới hát ra hồn ra vía câu ví phường vải làng bác được!

Giữa không gian của ngôi đình cổ, trong tiếng hát mênh mang của người nghệ nhân cao tuổi, chúng tôi lại miên man nghĩ về Trường Lưu xưa (nay là xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc) với những nét văn hóa độc đáo. Văn hóa Trường Lưu không chỉ được kiến tạo với các bậc hiền tài, tuấn kiệt mà còn bởi những người nông dân mộc mạc, chân chất. Trong đó, hát ví phường vải Trường Lưu được hình thành từ sự kết hợp giữa những người nông dân chân lấm tay bùn với các trí thức, nho sĩ.

Tích xưa kể lại, thời ấy, con gái Trường Lưu vừa đẹp người, đẹp nết, hát hay, lại được các ông thầy là những nhà thơ tài giỏi của dòng họ Nguyễn Huy như: Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ mách lời nên câu ví phường vải nơi đây rất ý nhị, uyên bác. Thế nên, trí thức, nho sĩ các vùng khác đều tìm đến giao tình. Và, Trường Lưu vô hình trung trở thành một trong những trung tâm hát ví phường vải nổi tiếng của vùng văn hóa xứ Nghệ.

1.3.jpg
Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Hà vẫn thường tập hát cho thế hệ trẻ ngay tại đình làng.

- Người ta thường nói ví phường vải Trường Lưu có nét riêng, vậy nét riêng đó là gì, bác có thể chỉ cho chúng cháu rõ hơn không?

- Ví phường vải Trường Lưu cũng là điệu ví được hát theo đặc trưng nghề nghiệp nhưng nó không mênh mang như ví đò đưa, không đơn thuần, gãy gọn như ví phường cấy… mà lại “dài dòng văn tự”, giàu hình ảnh, ý nhị, uyên thâm hơn. Sở dĩ như vậy là bởi ví phường vải có sự tham gia của các nhà nho, các vị khoa bảng và các cậu học trò, đặc biệt là Đại thi hào Nguyễn Du, những nhà văn của dòng họ Nguyễn Huy nổi tiếng nên càng độc đáo hơn. Thêm nữa, ví phường vải Trường Lưu còn độc đáo ở phương ngữ vừa dí dỏm, thông minh lại mộc mạc. Ví như: “Con ngựa chạy giữa đàng nói con ngựa cất, con cá bán giữa chợ nói con cá thu, anh mà đối được em mần du mẹ thầy/ Con rắn bò giữa đàng nói con rắn lại, con cá lội dưới nước nói con cá leo, anh đà đối được em phải theo anh về”.

Sinh thời, cũng vì cảm mến thanh sắc của các cô gái Trường Lưu mà Đại thi hào Nguyễn Du đã không quản ngại vượt truông Hống, đò Cài đến với miền quê này để được gặp gỡ, giao lưu và đóng góp vào kho tàng ví phường vải Trường Lưu nhiều câu hát nổi tiếng. Sau này, khi Nguyễn Du không sang hát nữa thì ông Nguyễn Huy Quýnh đã thay lời các o phường vải viết bài “Thác lời gái phường vải” gửi thi hào và thi hào cũng đáp lại bằng bài “Thác lời trai phường nón” với tâm tình da diết: “Hồng Sơn cao ngất mấy trùng/ Đò Cài mấy trượng thì lòng bấy nhiêu”. Có lẽ cũng chính vì thế mà mỗi lần đến Trường Lưu, gặp gỡ các nghệ nhân dân ca ví, giặm, chúng tôi đều được nghe kể lại nhiều sự tích giữa Nguyễn Du với o Cúc, o Uy, ả Sạ như những câu chuyện tình đẹp đẽ, thơ mộng. Và họ lại hát lại cho chúng tôi nghe những câu ví phường vải đầy ý nhị, uyên bác giữa đại thi hào và các o ở làng như:

- Trăm hoa đua nở về xuân

Cớ sao Cúc lại muộn mằn về thu?

- Vì chưng tham chút nhụy vàng

Cho nên Cúc phải dềnh dàng về thu…

1.0.jpg
Cảnh phim Nguyễn Du vượt ngàn Hống, đò Cài sang Trường Lưu hát phường Vải được thể hiện trong bộ phim "Đại thi hào Nguyễn Du".

Các nghệ nhân đã hát và đã chia sẻ thật nhiều về tình yêu dành cho câu ví quê hương. Chúng tôi hiểu hơn về “bầu sữa” mà ông bà, cha mẹ đã nuôi họ lớn lên, về làn điệu hát ví đã ăn sâu vào huyết mạch của họ. Để họ có thể cùng lúc tham gia cả câu lạc bộ ví, giặm của xã và của thôn; vừa say sưa sưu tầm lời cổ, vừa nghiêm túc tập luyện, biểu diễn lại vừa có trách nhiệm trong việc trao truyền cho thế hệ trẻ.

Chúng tôi nhìn theo những cây cột, cây kèo đã nhuốm màu thời gian ở đình làng Trường Lưu mà liên tưởng tới sự mai một của nghề kéo tơ, dệt vải ở làng, về những chiếc khung cửi chỉ còn trong chuyện kể và những câu hát ví được giữ gìn. Thật may, giữa cuộc sống hiện đại hôm nay, điệu ví phường vải vẫn được nuôi dưỡng, trở thành nét sinh hoạt văn hóa độc đáo trên vùng quê di sản.

Nhớ lại lời ông Nguyễn Quốc Sơn - Phó Chủ tịch UBND xã Kim Song Trường từng nói với chúng tôi trong một cuộc trò chuyện gần đây, tôi lại càng tin vào điều đó.

1.10.jpg
Không gian diễn xướng ví phường vải vẫn được người dân Can Lộc tái hiện trên những sân khấu biểu diễn.

- Để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể này, xã đã thành lập CLB Ví phường vải Trường Lưu. Ngay từ khi thành lập, CLB đã thu hút sự tham gia đông đảo của người dân, từ người già đến thanh thiếu niên. Dẫu không duy trì được nếp sinh hoạt thường xuyên nhưng mỗi thành viên CLB vẫn âm thầm sưu tầm lời cổ, sáng tác lời mới, vẫn âm thầm luyện hát mỗi ngày để mỗi sự kiện của địa phương đều có sự đóng góp của CLB bằng những điệu ví mang đậm hồn cốt, bản sắc của quê hương.

Đã tròn một thập kỷ dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa đại diện của nhân loại. Việc bảo tồn, phát triển những giá trị văn hóa của loại hình dân ca này đã và đang được 2 tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ An triển khai bằng nhiều hình thức đa dạng. Câu hát của người xưa đang sống lại trong đời sống hôm nay một cách rộng rãi và mạnh mẽ. Đến Trường Lưu, trò chuyện cùng lãnh đạo chính quyền địa phương, gặp gỡ các nghệ nhân, nghe họ hát, lắng nghe tình yêu và niềm tự hào của họ, chúng tôi biết rằng, câu ví phường vải nổi tiếng của cha ông xưa sẽ còn được trân trọng, gìn giữ và phát huy.

Video: Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Hà dạy hát cho các cháu.

Đọc thêm

Biển về đêm

Biển về đêm

Nếu ban ngày, biển Kỳ Ninh (phường Hải Ninh, Hà Tĩnh) rực rỡ ánh nắng và sôi động thì khi đêm xuống, nơi đây lại khoác lên mình vẻ đẹp huyền bí, thơ mộng.
Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Trong vô vàn câu chuyện về Ngã ba Đồng Lộc huyền thoại đã trở nên quen thuộc, ít ai biết rằng, những con ngõ, ngôi nhà ở thôn Mai Long (xã Xuân Lộc, Hà Tĩnh) là nơi từng lưu dấu bước chân, tiếng cười nói của 10 nữ liệt sỹ TNXP Tiểu đội 4, Đại đội 552 trước lúc họ đi vào bất tử.
Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Làng Trường Lưu xưa - xã Trường Lưu nay tự hào với 3 di sản được UNESCO vinh danh. Không dừng lại ở một danh xưng hành chính ở Hà Tĩnh, Trường Lưu còn ẩn chứa trong đó nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, riêng có, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Thức giấc cùng biển Thạch Hải

Thức giấc cùng biển Thạch Hải

Khi trời chưa sáng hẳn thì tại bãi biển Thạch Hải (Hà Tĩnh), một nhịp sống khác đã bắt đầu. Nhiều người tìm về với biển lúc bình minh, đánh thức cơ thể bằng một "liều thuốc" từ gió, sóng và cát.
Giữa tuần, biển Thiên Cầm vẫn kín người

Giữa tuần, biển Thiên Cầm vẫn kín người

Dù đang ở thời điểm giữa tuần nhưng rất đông du khách vẫn tìm về với biển Thiên Cầm (Hà Tĩnh) để xua tan sự oi bức, nắng nóng của thời tiết những ngày tháng 7.
Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Từ một câu chuyện trong sử sách, tên gọi Thành Sen (Hà Tĩnh) đã ra đời và theo suốt dặm dài lịch sử của vùng đất này. Tên gọi ấy đã ăn sâu vào ký ức, trở thành niềm tự hào của nhiều thế hệ.
 Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Tháng 7 này trở nên đặc biệt hơn với nhiều gia đình liệt sỹ ở Hà Tĩnh khi phần mộ người thân được đưa về yên nghỉ nơi đất mẹ, khi tấm bằng “Tổ quốc ghi công” được trao tặng trang nghiêm, trọng thể.
Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Những ngày tháng Bảy, đất nước lại lặng mình trong những ký ức thiêng liêng về những năm tháng khói lửa. Trong dòng chảy lịch sử ấy, lực lượng TNXP Hà Tĩnh để lại nhiều dấu ấn hào hùng, góp phần viết nên bản hùng ca bất tử bằng sức trẻ và lòng yêu nước cháy bỏng.
Quyến rũ bình minh biển Thiên Cầm

Quyến rũ bình minh biển Thiên Cầm

Biển cả không những cho ta nguồn lợi hải sản quý giá mà còn mang đến bao điều thú vị. Về xã Thiên Cầm (Hà Tĩnh), sau khi khám phá chợ cá Cồn Gò vào tờ mờ sáng, du khách có thể ngắm bình minh và thỏa thích “check in”, ghi lại những kỷ niệm đẹp về mảnh đất và con người nơi đây.
Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Truyện Kiều có sức sống mãnh liệt trong văn học Việt Nam, phổ biến trong các tầng lớp nhân dân. Dù gần 100 tuổi, cụ Trần Thị Tám ở xã Hồng Lộc (Hà Tĩnh) vẫn thuộc và say sưa luận giải Kiều.
Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Giữa một vùng quê ven sông La - nơi được biết đến là xã nhỏ nhất của tỉnh Hà Tĩnh lại tồn tại một góc phố mang dáng dấp cổ kính, phảng phất hồn xưa như một “phố cổ Hà Nội” thu nhỏ.
Ngắm diện mạo đôi bờ sông Trí

Ngắm diện mạo đôi bờ sông Trí

Dự án nâng cấp tuyến kè và đường hai bên bờ sông Trí hoàn thành đã mang lại diện mạo đô thị cho phường trung tâm phía Nam Hà Tĩnh.
Thú vị đi chợ cá Cồn Gò một sớm mai hồng

Thú vị đi chợ cá Cồn Gò một sớm mai hồng

Khi bình minh ló rạng, những con thuyền trở về đầy ắp tôm cá sau một chuyến ra khơi, niềm hân hoan hòa cùng tiếng sóng reo vui, dậy cả khu chợ cá Cồn Gò, xã Thiên Cầm (Hà Tĩnh).
Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Về thôn Phú Quý, xã Đông Kinh, tỉnh Hà Tĩnh. Dạo bước trên những tuyến đường bê tông nhựa rộng rãi, không chỉ cảm nhận được sự bình yên, trù phú mà còn thấy rõ sức sống mới của miền quê trù phú, xanh tươi