(Baohatinh.vn) - Mộ và đền thờ Nguyễn Hoành Từ (phường Hà Huy Tập, tỉnh Hà Tĩnh) không chỉ là điểm đến văn hóa tâm linh mà còn là trường học lịch sử sống động cho mọi thế hệ.
Di tích Mộ và đền thờ Nguyễn Hoành Từ thuộc tổ dân phố Bình Tiến, phường Hà Huy Tập (trước đây là xã Tân Lâm Hương, huyện Thạch Hà). Mộ và đền thờ Nguyễn Hoành Từ còn có các tên gọi khác như: Đền Tiết Nghĩa Đại vương, Đền Cụ Quận, Lăng Quan Nghè. (Ảnh: Bùi Đình Hải).
Nguyễn Hoành Từ (1536 - 1599) là hậu duệ đời thứ 5 của Linh quốc công Nguyễn Trọng Đạt, hậu duệ đời thứ 6 của Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí.
Sinh ra và lớn lên trong bối cảnh đất nước nội chiến triền miên, dân tình cực khổ nên Nguyễn Hoành Từ đã sớm có ý thức trách nhiệm công dân của mình đối với đất nước. Ông chuyên tâm học hành, trau dồi kinh sử để thi cử, đỗ đạt lập công giúp đời. Năm 1577, Nguyễn Hoành Từ đỗ Chế khoa Đinh Sửu, đỗ Nhị giáp Tiến sĩ, làm đến Hữu Thị lang Bộ Lại.
Tên ông được lưu danh tại Bia Tiến sĩ - Văn miếu Quốc Tử Giám Hà Nội. Nguyễn Hoành Từ là một bậc hiền tài tiêu biểu của đất nước ta trong thế kỷ XVI. Trải qua những trọng trách lớn như: Khảm ký binh ngục, Tả Thị lang Bộ Lại, Chánh sứ…, dù ở lĩnh vực nào Nguyễn Hoành Từ cũng tận tâm, dốc sức làm việc, qua đó góp phần ổn định đất nước, chăm lo cuộc sống của Nhân dân. Hiện trên địa bàn vẫn còn sót lại một cánh đồng do ông kêu gọi Nhân dân khai hoang, trồng trọt, được gọi là đồng Nhà Quan, một đoạn đập trữ nước tưới tiêu cho đồng ruộng được gọi là đập Quan Nghè; con đường lớn đi vào đền thờ Nguyễn Hoành Từ thường gọi là đường Nhà Quan.
Tại di tích Mộ và đền thờ Nguyễn Hoành Từ còn lưu giữ được một số sắc phong, câu đối, mộc biểu thể hiện công lao, hành trạng Nguyễn Hoành Từ.
Ghi nhận những công lao đóng góp của Nguyễn Hoành Từ cho quê hương, đất nước, năm 2004, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã có Quyết định số 1223QĐ/UB-VX xếp hạng Mộ và Nhà thờ Nguyễn Hoành Từ là di tích Lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Ngày 20/11/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành quyết định xếp hạng Mộ và Đền thờ Nguyễn Hoành Từ là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Ngoài ra, tại Hà Tĩnh có 1 trường học và 2 tuyến đường mang tên Nguyễn Hoành Từ.
Từ một ngôi miếu nhỏ ban đầu, nay Mộ và đền thờ Nguyễn Hoành Từ được xây dựng thành một khu di tích khép kín, kiên cố với các hạng mục quan trọng như: mộ, thượng điện, trung điện, hạ điện, khuôn viên… Quá trình trùng tu, xây dựng diễn ra nhiều lần, trong nhiều năm; kinh phí do Nhân dân và dòng họ đóng góp, ủng hộ. Tại di tích, nhiều hạng mục được xây dựng công phu, cầu kỳ, sắc nét và độc đáo, có giá trị thẩm mỹ cao. Các hiện vật như: long ngai, bài vị, đại tự, sắc phong… hiện có của di tích là những tư liệu quý về lịch sử và văn hóa.
Di tích gồm có Tam quan, Tắc môn; Hạ điện; Trung điện; Thượng điện và phần mộ của Nguyễn Hoành Từ. Hạ điện có kiến trúc 3 gian 2 chái, một cửa chính, hai cửa sau nối thông với Trung điện, Thượng điện và Mộ. Diện tích Hạ điện rộng 43,7m2, bên trong đặt một hương án bằng gỗ, một bát hương; phía trên treo bức Mộc biểu bằng gỗ, ghi lời vua Lê Ý Tôn ban tặng cho dòng họ. (Ảnh: Bùi Đình Hải). Trung điện được thiết kế với 4 trụ nâng giá đỡ tạo thành 4 mái. Mặt chính giáp với nhà Thượng điện gắn bức đại tự: “Đại Lục Phong vương” (6 đời được đều phong vương). Điểm nổi bật của Trung điện là tạo dáng kiến trúc hài hòa, 4 mái vút cong đều đặn mang tính cân đối, đối xứng. Bốn góc mái có đao vượt hình lăng kích thước 0,5 x 0,5, trên đỉnh gắn Lưỡng long chầu nguyệt. Hai bên để trống, không xây tường bao nhằm tạo sự thông thoáng, tiện ích trong các hoạt động lế lễ.
Nhà Thượng điện - là ngôi nhà có kiến trúc cổ được xây dựng vào thời kỳ nhà Nguyễn có niên đại trên 200 năm. Toàn bộ Thượng điện được kết cấu vững chãi bằng phần nền với vật liệu vôi vữa trộn mật là loại vật liệu kết dính khá phổ biến thời kỳ trước đây.
Mộ Nguyễn Hoành Từ là mộ đất, đắp tròn, nằm sát nhà Thượng điện trong khuôn viên. Theo lời kể, lúc mất, nghi lễ an táng Nguyễn Hoành Từ được triều đình tổ chức long trọng theo nghi thức dành riêng cho một danh nhân đất nước. Sau đó, triều đình đã cấp vàng bạc, cùng dòng tộc lập đền thờ gọi là Miếu quận công hay đền Quận công, Lăng quan Nghè, Đền thờ Tiến sỹ Đại vương Nguyễn Hoành Từ.
Để phục vụ du khách đến tham quan và lưu giữ những giá trị lịch sử của di tích, Đoàn phường Hà Huy Tập đã ứng dụng chuyển đổi số, tạo mã QR để thuận tiện cho việc tìm kiếm, tra cứu thông tin.
Trải qua hàng trăm năm, di tích đã được cộng đồng bản xứ và con cháu trong dòng họ dày công gìn giữ tôn tạo, thâm nghiêm.
Di tích Mộ và đền thờ Nguyễn Hoành Từ được công nhận Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia là niềm vinh dự lớn với địa phương. Đó không chỉ khẳng định giá trị bền vững của quá khứ mà còn là nguồn động lực to lớn cho sự phát triển trong tương lai của phường Hà Huy Tập. Chính quyền và Nhân dân phường sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác bảo tôn, tôn vinh và phát huy giá trị của di tích để nơi đây không chỉ là điểm đến văn hóa tâm linh mà còn là trường học lịch sử sống động cho thế hệ mai sau.
Với nhiều hoạt động thiết thực, Quỹ Bảo tồn và phát huy giá trị di sản Nguyễn Du và Truyện Kiều ở Hà Tĩnh ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc lan tỏa di sản của Đại thi hào dân tộc đến bạn bè trong nước và quốc tế.
Triển lãm được tổ chức nhằm giới thiệu, quảng bá những giá trị đặc sắc của Văn Miếu - Quốc Tử Giám và tôn vinh truyền thống hiếu học, hiếu nghĩa của vùng đất Hà Tĩnh.
Có những tiếng hát như chất chứa cả tình quê. Ở Nghệ nhân dân gian Trần Văn Sang, điều ấy hiện lên qua dáng dấp một cánh cò: lặng lẽ, bền bỉ và đầy khát vọng. Anh không chỉ hát, anh còn chở câu ví, giặm quê nhà đi qua nhiều hành trình mà ở mỗi chặng đường đều được đánh dấu bằng tình yêu, niềm đam mê và cả những nỗ lực, sáng tạo không ngừng. Có lẽ, chỉ những ai thực sự thuộc về dân ca mới có thể khiến nó bay xa một cách tự nhiên và bền bỉ như anh.
Nhiều năm qua, Hà Tĩnh đã nỗ lực ban hành chính sách hỗ trợ nghệ nhân và các CLB thực hành dân ca ví, giặm. Tuy vậy, ở các địa phương, với kinh phí khiêm tốn, việc duy trì đam mê ví, giặm lại không hề dễ dàng.
Ông quê ở xã Sơn Tiến, tỉnh Hà Tĩnh ngày nay. Ông được xem là một trong những kỹ sư quân giới đầu tiên của nước ta, đồng thời là một trong những thủ lĩnh của cuộc khởi nghĩa Hương Khê do cụ Phan Đình Phùng lãnh đạo.
Kỷ niệm 310 năm Ngày sinh Thám hoa Phan Kính là dịp để thế hệ đi sau bày tỏ lòng tri ân sâu sắc công lao to lớn của cụ đối với đất nước, quê hương Hà Tĩnh, từ đó hành động thiết thực hơn trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị mà cụ để lại cho hậu thế.
Trong lịch sử các triều đại phong kiến Việt Nam có một danh nhân người Hà Tĩnh tài năng, phẩm hạnh lỗi lạc, không chỉ được trong nước ghi nhận mà còn được triều đình nhà Thanh (Trung Quốc) khâm phục, đó là Thám hoa Phan Kính quê xã Trường Lưu.
Ông Trần Văn Mạnh - Tổ trưởng Tổ đồng quản lý nghề cá số 2 (Tiên Điền, Hà Tĩnh) là hạt nhân trong việc tuyên truyền chống khai thác IUU, cùng ngư dân bảo vệ nguồn lợi thủy sản ven bờ.
Lễ kỷ niệm 310 năm Ngày sinh Thám hoa Phan Kính (1715-2025) là dịp để Hà Tĩnh tôn vinh một bậc danh nhân kiệt xuất, đồng thời khơi dậy, lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của quê hương.
Với Hà Tĩnh, di sản Đại thi hào Nguyễn Du và kiệt tác Truyện Kiều là một “mỏ vàng” văn hóa tinh thần. Thế nhưng, dù đã có nhiều nỗ lực, đến nay, tiềm năng ấy vẫn chưa thực sự chuyển hóa thành sản phẩm du lịch xứng tầm.
Giữa vùng đồi Thượng Đức (Hà Tĩnh), thầy giáo Lê Hoài Nam đã có hơn 20 năm bền bỉ hiến máu tình nguyện, nấu cơm trong mùa dịch, tham gia cứu trợ đồng bào vùng thiên tai - bão lũ.
Một ngày đầu đông, tôi và nhà nghiên cứu văn hóa (NCVH) Lê Văn Tùng thả bộ từng bước chân trên lối xưa Thành Sen với bao hoài niệm về mảnh đất yêu dấu. Dường như 3 con người đang hòa vào một trong vóc dáng ông: một nhà giáo mẫu mực, một nhà hoạt động chính trị sắc sảo và một nhà NCVH uyên thâm.
Những ngày này, dù mưa rét nhưng không khí vui tươi vẫn tràn ngập khắp TDP Vĩnh Phong (phường Trần Phú, Hà Tĩnh). Niềm hân hoan ấy được tạo nên nhờ tinh thần đoàn kết được xây đắp qua nhiều năm tháng.
Trường Lưu không chỉ mang vẻ đẹp của một miền quê thanh bình mà còn lưu giữ những giá trị văn hóa đặc sắc được thế giới vinh danh. Các di sản ấy được gìn giữ và phát huy, trở thành niềm tự hào của quê hương.
Khi xã Cẩm Duệ (Hà Tĩnh) chìm sâu trong dòng nước xiết do mưa lớn và xả tràn Kẻ Gỗ, người nông dân Nguyễn Văn Hương (SN 1980) đã biến chiếc thuyền độc mộc thành cây cầu nối sự sống tại "túi lũ" thôn Na Trung. Bất chấp hiểm nguy, anh đã tiếp sức kịp thời và trấn an tinh thần cho hơn 270 hộ dân bị cô lập nơi đây.
Câu chuyện cảm động về cô bé Nguyễn Anh Thư (xã Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh) chiến thắng bệnh tật, nghị lực vươn lên học giỏi đã truyền cảm hứng sống tích cực cho mọi người.
Lễ kỷ niệm 310 năm năm sinh Thám hoa Phan Kính (1715 - 2025) là dịp để Hà Tĩnh tôn vinh di sản của danh nhân, đồng thời khơi dậy và phát huy truyền thống yêu nước, ý chí vượt khó vươn lên trong các tầng lớp nhân dân.
Ông được xem là một trong những thí sinh đặc biệt nhất trong lịch sử khoa cử Việt Nam. Suốt cuộc đời đèn sách, ông dự thi đến 21 lần, nhưng chỉ 2 lần đỗ tú tài, mãi đến năm 82 tuổi mới đỗ cử nhân.
Dù sinh ra trong gia đình quý tộc nhưng Nguyễn Du chọn hòa mình với các tầng lớp nhân dân, nhất là quãng thời gian ở quê nội Tiên Điền (Hà Tĩnh). Điều đó đã giúp Đại thi hào hiểu rõ hơn cuộc sống người dân, yêu thương mọi kiếp người, hun đúc trái tim nhân đạo rộng lớn.
Không biết từ bao giờ, tôi đã ghi nhớ về NSƯT Tạ Hồng Dương - hiện là Phó Giám đốc Trung tâm Nghệ thuật truyền thống Nghệ An – trong hình ảnh một con đò. Có lẽ là khi dòng chữ tên anh vang lên trong lời giới thiệu về đạo diễn của vở kịch hát dân ca nào đó, có thể là khi tên anh lặng lẽ hiện lên ở phần giới thiệu thành phần sáng tạo một chương trình nghệ thuật được phát trên truyền hình, cũng có thể là khi anh lặng lẽ ngồi làm giám khảo một cuộc liên hoan dân ca ví, giặm ở Hà Tĩnh… Dù ở đâu, trong vai trò nào, anh cũng hiện lên giản dị, như con đò cần mẫn ngược xuôi giữa đôi bờ ví, giặm.
Đã 5 năm trôi qua, nhưng mỗi khi nhắc đến, các thành viên đoàn làm phim “Đại thi hào Nguyễn Du” vẫn thấy ấm lòng bởi tình cảm nồng hậu của người dân Hà Tĩnh dành cho đoàn trong những ngày thực hiện bộ phim trên đất Hồng La.
Lễ kỷ niệm 260 năm năm sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025) sẽ được tỉnh Hà Tĩnh long trọng tổ chức, tuy nhiên, bên cạnh sự chủ động của các ban, ngành chủ lực, hoạt động truyền thông của các đơn vị, địa phương vẫn khá trầm lắng.
Lễ kỷ niệm là dịp để tưởng nhớ công lao, sự nghiệp của Hoàng giáp Vũ Diệm, lan tỏa tinh thần hiếu học, yêu nước và khí phách mà danh nhân khoa bảng quê hương Hà Tĩnh đã để lại cho đời sau.
Ít ai biết rằng, câu thành ngữ nổi tiếng một thời ở kinh đô Thăng Long “Bút Cấm Chỉ, sĩ Thiên Lộc” nói về vùng đất hiếu học ở Hà Tĩnh là xuất phát từ người học trò có tên Vũ Diệm, quê ở làng Thổ Vượng, sau này thi đỗ Hoàng giáp, giúp nước, giúp dân.
Lễ kỷ niệm là dịp để tôn vinh, khơi dậy và lan tỏa những giá trị di sản của danh nhân Hoàng giáp Vũ Diệm (1705 -2025) – người con ưu tú của quê hương Hà Tĩnh.
Cùng với công tác bảo tồn, BQL Khu di tích Nguyễn Du (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh) đã nỗ lực sưu tầm nhiều tư liệu, hiện vật, khảo cứu và xuất bản nhiều ấn phẩm liên quan về Đại thi hào Nguyễn Du, dòng họ Nguyễn Tiên Điền, Truyện Kiều..., qua đó, làm dày thêm và lan tỏa di sản Nguyễn Du.