Làng Ubang nằm giữa hai ngọn núi thuộc khu vực Obudu, bang Cross River, gồm ba làng nhỏ là Okwersing, Ofambe và Okiro. Cộng đồng chủ yếu theo đạo Thiên Chúa và sống bằng nghề trồng ca cao.
Họ là cộng đồng duy nhất giữ nét độc đáo về ngôn ngữ khi bé trai và bé gái lớn lên với vốn từ khác nhau. Chẳng hạn, phụ nữ gọi váy là kaket, đàn ông dùng nki, giày lần lượt là abuo và okpok. Từ cây là kitchi với nam, okweng với nữ.
"Đây không phải khác biệt về phát âm mà là hai hệ từ vựng hoàn toàn khác nhau", nhà nhân chủng học Chi Chi Undie nói.
Đồng thời, nam và nữ ở Ubang vẫn chia sẻ nhiều từ chung trong giao tiếp hằng ngày, nhưng cũng tồn tại một số từ hoàn toàn khác biệt tùy theo giới. Những từ này không phát âm giống nhau, không có chữ cái tương đồng, tạo thành hai hệ thống ngôn ngữ riêng biệt.
Điều đặc biệt là cả nam và nữ ở Ubang đều hiểu nhau vì trẻ em lớn lên trong gia đình và học song song hai hệ ngôn ngữ. Tuy nhiên, bé trai sẽ bắt đầu quá trình chuyển đổi ngôn ngữ khi khoảng 5-6 tuổi.
Trong giai đoạn này, các em được cha, anh, chú hoặc người thân nam trong gia đình hướng dẫn cách sử dụng từ vựng dành riêng cho đàn ông, gọi là Ofe. Việc chuyển đổi diễn ra tự nhiên, không ép buộc, thường kéo dài vài tháng cho đến khi các em nói thành thạo. Đây được xem là dấu mốc đánh dấu sự trưởng thành về mặt văn hóa.
Để duy trì hai hệ từ vựng riêng biệt của nam (Ofe) và nữ (Araseke), cộng đồng tổ chức các lớp học buổi tối không chính thức giúp trẻ em và người lớn ôn luyện.
Hiện nay nhiều dự án ghi âm đang được thực hiện nhằm lưu giữ hai ngôn ngữ trước ảnh hưởng của tiếng Anh và xu hướng thoát ly đi làm ăn bên ngoài làng của giới trẻ. Những nỗ lực này thể hiện quyết tâm bảo tồn di sản ngôn ngữ của người Ubang.
"Không ai nhắc, nhưng khi một cậu bé bắt đầu dùng tiếng của đàn ông, mọi người biết nó đã trưởng thành", tù trưởng Oliver Ibang, làng Ubang, nói.
Nhà nhân chủng học Chi Chi Undie cho rằng hai ngôn ngữ ở Ubang bắt nguồn từ văn hóa lưỡng giới, nơi nam và nữ sống và vận hành trong hai không gian tách biệt, ít khi giao thoa.
Tuy nhiên, bà thừa nhận đây là giả thuyết yếu vì mô hình này tồn tại ở nhiều nơi tại châu Phi nhưng không xuất hiện hiện tượng phân chia ngôn ngữ theo giới.
Ngôn ngữ Ubang chưa từng được ghi chép, hoàn toàn truyền miệng qua các thế hệ. Trong khi đó, tiếng Anh được sử dụng trong trường học và ngày càng chiếm ưu thế trong đời sống giới trẻ Nigeria.
Cùng với xu hướng thanh niên rời làng đến các thành phố như Calabar và Lagos, hai hệ ngôn ngữ nam và nữ ở Ubang đang đối mặt nguy cơ mai một.
