Nhân rộng mô hình “vệ sỹ” kiến vàng bảo vệ cây ăn quả tại Hà Tĩnh

Ông Đinh Lâm Hậu sở hữu vườn cam chanh 2 ha ở xã Ân Phú (huyện Vũ Quang). Năm 2018, vườn cam của gia đình ông bắt đầu cho quả sau 3 năm vun trồng, chăm sóc. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất, do lạm dụng nhiều phân bón và thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) hóa học nên chỉ sau gần 4 năm khai thác, vườn cam đã có hơn 30% diện tích bị thoái hóa.

Sau nhiều lần nghiên cứu thực tiễn, tìm hiểu thông tin, đầu năm 2024, ông Hậu được hỗ trợ mô hình đưa kiến vàng vào nhân nuôi để bảo vệ cây cam, đồng thời, tập trung "thải độc" cho vườn cam, sản xuất theo hướng hữu cơ, không sử dụng thuốc BVTV, tăng cường bổ sung phân hữu cơ và phân chuồng ủ hoai.

Theo ông Hậu, các tổ kiến được chọn để đưa về vườn nhân nuôi là các tổ có lá bao còn xanh, đường kính tổ trung bình từ 20 cm trở lên và cấu tạo từ 2 lớp lá trở lên. Ngoài ra, cần chăng dây giữa các tán cây để tạo điều kiện cho kiến di chuyển từ cây này sang cây khác săn mồi và làm tổ. Kiến hôi diệt kiến vàng nên người trồng cam phải diệt kiến hôi trước khi thả kiến vàng vào vườn. Sau khi kiến đã quen với môi trường sống mới, chỉ cho ăn vài ba tháng một lần vì cho ăn nhiều kiến sẽ làm biếng không di chuyển và săn mồi.

Có môi trường thuận lợi, đàn kiến bắt đầu làm tổ, phát triển nhanh trên các cây cam. Qua kiểm tra thực tế, kiến vàng có thể tiêu diệt được các loại côn trùng gây hại như: bọ xít, rầy mềm, sâu vẽ bùa, rệp sáp, kiến hôi... Những cây cam có kiến vàng sinh sống thì gần như 100% không có sâu bọ như trước.

Ông Hậu phấn khởi: "Năm nay, nhờ để cây sinh trưởng theo hướng thuận tự nhiên, năng suất cam của tôi vẫn giữ ở mức tương đương như năm ngoái nhưng chất lượng lại vượt trội hơn hẳn. Quả cam lớn, ngọt lịm, với lớp vỏ trơn bóng và màu vàng ươm. Hiện tại, tôi đang bán tại vườn dao động từ 35 - 40.000 đồng/kg, cao hơn năm ngoái từ 10 - 15%. Quan trọng hơn, tôi tiết kiệm được hàng chục triệu đồng tiền mua thuốc BVTV, môi trường sinh thái cũng phục hồi tốt”.

Được biết, năm 2023, ý tưởng nhân nuôi “vệ sỹ” kiến vàng để phòng trừ các loài sâu nhện hại như rầy chổng cánh, rệp sáp, bọ trĩ, sâu non bướm phượng, nhện đỏ cam chanh… được Trung tâm BVTV vùng khu IV (thuộc Cục BVTV) hình thành, đưa vào thực hiện tại vườn cam 3 xã: Thọ Điền, Quang Thọ, Đức Liên (huyện Vũ Quang) với diện tích gần 10 ha.

Sau 1 năm triển khai, kết quả cho thấy, việc nhân nuôi kiến vàng đã khống chế được sâu, nhện gây hại trên cây cam; nâng cao năng suất, chất lượng cho sản phẩm quả đặc sản của địa phương. Bằng cách sinh trưởng tự nhiên, không dùng chất hóa học, không bị sâu bệnh gây hại, các loại cây có múi do kiến vàng bảo vệ cho trái to, mọng nước.

Trước tình trạng vườn cam bị thoái hóa sớm do lạm dụng thuốc BVTV, nhu cầu học tập kinh nghiệm, nắm bắt kỹ thuật của người sản xuất ngày càng lớn, năm 2024, Trung tâm BVTV vùng khu IV tiếp tục hỗ trợ tập huấn kỹ thuật để nhân rộng trên các vườn cam theo hướng hữu cơ tại xã Quang Thọ, Thọ Điền; đồng thời mở rộng thêm 2 điểm sử dụng kiến vàng phòng trừ sâu, nhện hại trên cam, bưởi tại xã Ân Phú, Đức Hương (huyện Vũ Quang) trên các vườn cam 5 - 10 năm tuổi với diện tích hơn 5 ha. Việc thực hiện mô mô hình nhân nuôi kiến phòng trừ sâu, nhện gây hại trên cây cam tiếp tục được người dân tại các địa phương đánh giá cao, có hiệu quả tốt cho sự phát triển bền vững của cây cam.

Trong quá trình nhân nuôi kiến vàng, người dân phải ngưng phun thuốc BVTV hóa học, không quấy rầy (chọc phá, cắt cành, tỉa tán trên những cây kiến vàng đã làm tổ) và thường xuyên thăm vườn, quan sát hoạt động của đàn kiến, nếu thấy kiến di chuyển nhiều xuống đất cần phải bổ sung thêm thức ăn để duy trì mật độ quần thể. Đặc biệt, những tháng nắng nóng (tháng 5 đến tháng 7) cần lưu ý bổ sung thêm nước đường loãng để kiến uống nhằm tạo điều kiện cho đàn kiến phát triển thuận lợi.

Ông Trương Thanh Hà - Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Khoa học kỹ thuật và Bảo vệ cây trồng, vật nuôi huyện Vũ Quang cho biết: “Các chủ vườn đều nhận thấy kiến vàng là loài thiên địch tự nhiên, sức sống khỏe, khả năng thích ứng cao với điều kiện môi trường, dễ nhân nuôi tăng nhanh quần thể trên các vườn cam. Trung tâm đang tiếp tục tuyên truyền, vận động các hộ trồng cây ăn quả có múi đến học hỏi, tìm hiểu kinh nghiệm để nhân rộng mô hình. Từ đó, giúp bà con cải thiện thu nhập, đảm bảo tuổi thọ của cây, nâng cao giá trị của sản phẩm cam Vũ Quang”.

Việc sử dụng kiến vàng trong quản lý sinh vật gây hại giúp nông dân giảm thiểu sử dụng thuốc BVTV hóa học, giảm phân bón hóa học, tăng cường sử dụng phân chuồng, phân hữu cơ và đặc biệt là các chế phẩm sinh học (nấm xanh Metazhium, thể kháng nấm, chế phẩm Emuniv...) góp phần tích cực bảo vệ môi trường sinh thái, sức khỏe người sản xuất và tạo ra các sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng.

Theo ông Nguyễn Tuấn Lộc - Giám đốc Trung tâm BVTV vùng khu IV (Cục BVTV), quá trình xây dựng, chuyển giao các biện pháp kỹ thuật phòng trừ sâu bệnh cho cây cam, bưởi bằng kiến vàng đã được thực hiện hiệu quả, cho kết quả tích cực. Trung tâm BVTV vùng khu IV sẽ tiếp tục đồng hành, phối hợp với các địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh trong việc tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật cho bà con. Tuy nhiên, để đảm bảo tính bền vững, Sở NN&PTNT tỉnh Hà Tĩnh cần phối hợp chính quyền các địa phương xây dựng chính sách hỗ trợ để nhân rộng mô hình trong thời gian tới.