Những di tích, thắng cảnh nổi tiếng trên quê hương Đại thi hào Nguyễn Du

Núi Hồng sông Lam đã trở thành biểu tượng văn hóa xứ Nghệ

Khu lưu niệm danh nhân văn hóa thế giới Đại thi hào Nguyễn Du (xã Tiên Điền), xưa vốn là tư dinh của dòng họ Nguyễn - Tiên Điền. Khu di tích này được hình thành và tôn tạo từ những năm đầu thập kỷ 60 (thế kỷ XX). Những năm gần đây, khu di tích đã được ưu tiên đầu tư tôn tạo và trở thành một điểm đến quan trọng của Hà Tĩnh và cả nước.

Nhà thờ Uy Viễn Tướng công Nguyễn Công Trứ (xã Xuân Giang) có khuôn viên rộng hơn 2000 m² đã được xây tường bao quanh; cổng có 2 cột nanh trên có nghê chầu; từ cột nanh vào khoảng 5m là tắc môn mới được tu bổ. Qua tắc môn là sân lát gạch nghiêng. Nhà thờ 3 gian ở hướng Nam, có 2 vì kèo, cột đấu vuông, đều bằng gỗ lim, mặt sau và 2 đốc đều xây gạch kín, mái lợp ngói vảy.

Đình Hội Thống (xã Xuân Hội) thờ thoàng Tô Hiến Thành, hiệu "Lý Thái uý Tô đại liêu". Đình có 7 gian, 2 vận với 8 dãy cột như có ý nhắc nhở đời sau: 7 họ, 8 người khai lập nên làng Hội Thống; mỗi dãy có 4 cột, chu vi lớn 1,7m, vòng tay người ôm không xuể.

Đền Vân Hải (xã Cổ Đạm) được xây dựng vào thế kỷ 19 dùng làm nơi cầu yên cho ngư dân trước lúc ra khơi đánh cá. Về sau, nhân dân ở đây đã xây thêm trước mặt đền một ngôi đình 5 gian để làm nơi sinh hoạt văn hoá của làng. Kể từ đó, cụm di tích đựơc gọi chung là đình Hoa Vân Hải.

Đền Nguyễn Xí (xã Cương Gián). Với công lao to lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược và trong công cuộc chấn hưng đất nước dưới bốn triều Lê Sơ, Nguyễn Xí xứng danh là bậc anh tài kiệt xuất, đức độ cao cả, nhân nghĩa thuỷ chung. Ông được các triều vua Lê hết sức ca ngợi công đức và ban thưởng chức tước Thái sư Cương Quốc công (bậc đầu trong Tam thái)

Di tích khảo cổ học Phôi Phối - Bãi Cọi (Xuân Viên) là di tích bảo lưu các giá trị văn hóa từ hậu kỳ đá mới, văn hóa đồ đồng đến văn hóa Lý - Trần, Lê. Đặc biệt, đây là địa bàn giao thoa, hội tụ của nền văn hóa Đông Sơn (khu vực phía Bắc) và văn hóa Sa Huỳnh (khu vực Nam Trung bộ) - một di tích khảo cổ học hiếm có trong hệ thống di tích khảo cổ học Việt Nam.

Đền Chợ Củi (xã Xuân Hồng) thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh, người có phép thần thông quảng đại, hiển linh cứu giúp dân lành, mang lại cuộc sống ấm no hạnh phúc cho dân nên nhân dân nhiều nơi lập đền thờ, được triều đình phong là Mã Hoàng Công chúa và gia tặng là Chế Thắng Hòa diệu Đại vương, dân gian thường gọi là Bà chúa Liễu, là Mẫu nghi thiên hạ.

Hồng Sơn liệt chướng là dãy núi phía Nam huyện. Tương truyền có đàn chim Hồng nghe nơi đây có núi trăm đỉnh, bèn gửi 100 con đến tọa lạc, làm đẹp cho dãy núi. Sau khi có 99 con hạ cánh đỗ lên 99 đỉnh, còn một con dù biết bên kia là đỉnh ngọc, đậu lên đấy có thể sáng chói hơn nhưng vì không muốn xa bầy, bèn bay lượn quanh.

Quần mộc bình sa (hay cồn mộc bình sa) thuộc thôn Hồng Lam (xã Xuân Giang) là bãi cát bồi bằng phẳng, viền quanh là rừng bần tươi xanh, trông như đang nổi bồng bềnh giữa sông. Cứ chiều đến là hàng ngàn con cò trắng lại về đậu trên rừng bần trông như những đóa hoa trắng

Xuôi ra cửa sông Lam, trước đây gọi là cửa Đan Nhai nay là Cửa Hội (xã Xuân Hội). Sách cũ còn ghi: Cửa Đan Nhai đá chìm lởm chởm thuyền bè rất khó ra vào cửa sông nên không thể chạy theo một đường thẳng mà còn phải căn cứ vào chớm nước để thay đổi hướng đi uốn lượn