Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

(Baohatinh.vn) - Nhìn lại 190 năm thành lập tỉnh (1831 - 2021) và 30 năm tái lập tỉnh (1991 - 2021) có nhiều điều để nói về vùng đất một thời được coi là biên trấn, phên dậu xưa và sự trường tồn những giá trị văn hóa cho đến hôm nay.

Theo nhiều tài liệu trong lịch sử thì Hà Tĩnh có khi là lộ, phủ, châu, khi là quận, trấn, đạo… Trước đây, Hà Tĩnh cùng với Nghệ An thuộc Việt Thường. Thuở Vua Hùng dựng nước Văn Lang, vùng Hà Tĩnh thuộc Bộ Cửu Đức, rồi quận Cửu Chân. Đến thời nhà Đinh, tiền Lê gọi là Hoan Châu.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Khu di tích lịch sử văn hóa Đại Hùng (thuộc TDP 7, phường Đậu Liêu, TX Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh) là địa điểm tâm linh duy nhất thờ Đức thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng tại vùng Nghệ An và Hà Tĩnh. Trong ảnh: Lãnh đạo thị xã Hồng Lĩnh đọc tế lễ tại Đại lễ giỗ Quốc Tổ Hùng Vương năm 2018. Ảnh: Giang Nam.

Năm 1831, vua Minh Mạng chia trấn Nghệ An thành 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Tỉnh Hà Tĩnh được thành lập với 2 phủ Đức Thọ và Hà Hoa.

Năm 1853, vua Tự Đức đổi tỉnh Hà Tĩnh làm đạo, hợp vào Nghệ An thành An - Tĩnh. Năm 1875, vua Tự Đức bỏ đạo Hà Tĩnh lập lại tỉnh Hà Tĩnh gồm những phủ, huyện như trước. Năm 1976, sáp nhập hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh thành tỉnh Nghệ Tĩnh. Năm 1991, chia tách thành hai tỉnh, Hà Tĩnh được tái lập như ngày nay.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Núi Hồng - sông La. Ảnh: Đậu Hà.

Dù sáp nhập hay chia tách, Hà Tĩnh vẫn lưu giữ những bản sắc văn hóa trong dòng chảy văn hóa Xứ Nghệ, Việt Nam. Nói cách khác, văn hóa Hà Tĩnh là một bộ phận hữu cơ không thể tách rời văn hóa Xứ Nghệ. Đó chính là trí tuệ, năng lực sáng tạo, khát vọng nhân văn của người Hà Tĩnh. Đó cũng là những thành tựu của cộng đồng người Hà Tĩnh đã chung lưng đấu cật, bền gan, quyết chí trong thích ứng, đấu tranh với thiên nhiên, chống giặc ngoại xâm để tồn tại và phát triển.

Hà Tĩnh là vùng đất của những con người giàu lòng yêu quê hương, đất nước, kiên cường, bất khuất, xông pha can trường, luôn đi đầu, bước trước trong mọi cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Những tên đất, tên làng gắn với những chiến công vang dội đã đi vào lịch sử dân tộc.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Ngã ba Đồng Lộc đã được xếp hạng Khu di tích cấp Quốc gia vào năm 1989 và năm 2013 được Nhà nước xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt trong hệ thống các di tích trên tuyến đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại

Hà Tĩnh có truyền thống hiếu học và học giỏi, nhiều người đỗ đại khoa. Nhiều người thông minh, kỳ tài, có tầm nhìn xa trông rộng. Đó là những vị quan thanh liêm, cương trực hết lòng phụng sự quốc gia, dân tộc. Đó là những con người gan góc, mưu trí, sống cần kiệm, chân tình trong cuộc sống. Những con người luôn đoàn kết, gắn bó, nghĩa tình thủy chung, lao động cần cù, sáng tạo, lạc quan, yêu đời, vươn lên không ngừng.

Hà Tĩnh có kho tàng văn hóa vật thể, phi vật thể vô cùng phong phú. Đặc biệt có nhiều di sản văn hóa đã được công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và châu Á - Thái Bình Dương. Đại thi hào Nguyễn Du, người con của quê hương Hà Tĩnh là danh nhân văn hóa thế giới với kiệt tác Truyện Kiều bất hủ.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Di tích Nguyễn Du (thị trấn Tiên Điền, Nghi Xuân) bao gồm một tổ hợp di sản vật thể và phi vật thể, trong đó, nổi bật là Di sản văn chương Nguyễn Du và Truyện Kiều.

Hà Tĩnh đất anh hùng, đất thi nhân với nhiều nghệ sỹ tài hoa làm rạng danh đất Việt. Quê hương của dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, của ca trù, sắc bùa, hò, chèo cạn, nhiều lễ hội văn hóa… từng làm say lòng tao nhân mặc khách. Ngày nay, Hà Tĩnh là tỉnh có nhiều ca khúc nổi tiếng (theo thống kê chưa đầy đủ đã có trên 200 ca khúc) được nhiều người biết đến.

Điều gì đã góp phần làm nên những giá trị, bản sắc văn hóa Hà Tĩnh? Đã có rất nhiều lý giải về tự nhiên, xã hội, về lịch sử văn hóa. Sách “Đại Nam nhất thống chí” của Quốc sử quán triều Nguyễn chép: “Ruộng đất phần nhiều rắn xấu, ít bằng phẳng, ruộng núi thì cao khô mà nước khe không tưới được mấy, ruộng gần biển thì thường bị nước mặn, có đắp đập ngăn cũng khó thành công, vì thế, Nhân dân yên phận nghèo nàn mà chuộng cần kiệm”(1). Đó cũng là một yếu tố hình thành nên tính cách con người Hà Tĩnh luôn cần cù, chịu đựng, cứng cỏi, sống tiết kiệm, giản dị.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Làng khoa bảng Đông Thái, xã Tùng Ảnh (Đức Thọ, Hà Tĩnh). Ảnh: PV

Do thiên nhiên khắc nghiệt và chiến tranh giặc giã nên những con người nơi đây luôn nuôi chí lớn, phải học. Học để hiểu đạo thánh hiền, học thành tài để ly hương tìm kiếm việc làm, sinh kế và sau này khi trở về mở trường dạy học, giúp dân xây dựng và bảo vệ xóm làng. Là vùng đất luôn phải đối đầu với nhiều cuộc chiến tranh tàn phá, một thời Hà Tĩnh gọi là “phên dậu” quốc gia nên nhiều quan chức, văn võ đến trị nhậm, nhiều người lấy vợ sinh cơ lập nghiệp ở đây hình thành nên những dòng họ lớn với nhiều khoa bảng nổi tiếng sau này.

Hà Tĩnh là vùng giáp lưu, giao thoa văn hóa giữa hai miền Nam - Bắc; giữa văn hóa Đông Sơn và văn hóa Sa Huỳnh; sự giao lưu của văn hóa Đông - Tây… Nhưng sức sống của văn hóa bản địa vốn mạnh mẽ luôn được khẳng định, gìn giữ và phát triển. Qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, cư dân Hà Tĩnh đã đoàn kết, gắn bó xây dựng nên một truyền thống, những giá trị văn hóa vừa mang tính chung của văn hóa Xứ Nghệ, văn hóa dân tộc, vừa đậm đà sắc thái địa phương, cốt cách Hà Tĩnh.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Di sản văn hóa Trường Lưu (xã Kim Song Trường, Can Lộc). Trong đó, nổi bật là “Mộc bản trường học Phúc Giang” (còn gọi là Mộc bản Trường Lưu) và “Hoàng hoa sứ trình đồ” (Hành trình đi sứ Trung Hoa) đã được công nhận là di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Ảnh: PV

Gìn giữ, phát huy và tạo thêm những giá trị văn hóa mới đã được các thế hệ hôm nay không ngừng bồi đắp. Đó là lòng yêu quê hương, đất nước, đoàn kết, sẵn sàng đóng góp, nhường đất đai, nhà cửa để thực hiện các dự án xây dựng công trình, mở đường, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; luôn chia sẻ, giúp đỡ nhau trong hoạn nạn, khó khăn, thiên tai, dịch bệnh. Đó là chăm lo việc học, học giỏi, thi đỗ cao, giữ chức vụ quan trọng và luôn có trách nhiệm với quê hương.

Thời gian trôi đi, những đền đài, miếu mạo sẽ cổ kính, rêu phong, nhưng những giá trị văn hóa Hà Tĩnh vẫn trường tồn và được phát huy hơn nữa trong thời đại mới.

________

(1) Theo Đại Nam nhất thống chí (tập 2), NXB Thuận Hóa, 2006, tr. 100.

Chủ đề Đất và người Hà Tĩnh

Đọc thêm

Rằm tháng Bảy trong tâm thức người Hà Tĩnh

Rằm tháng Bảy trong tâm thức người Hà Tĩnh

Tại nhiều làng quê Hà Tĩnh, rằm tháng Bảy không chỉ là một ngày lễ trọng kế tục từ văn hóa truyền thống ngàn đời của ông cha, mà còn là dịp mỗi người trở về với nguồn cội, sum họp anh em, họ hàng.
80 năm Tết Độc lập - Ký ức và khát vọng

80 năm Tết Độc lập - Ký ức và khát vọng

80 năm đã đi qua kể từ mùa thu Cách mạng Tháng 8 năm 1945, nhưng với mỗi thế hệ người dân Hà Tĩnh, Tết Độc lập luôn là mạch nguồn thiêng liêng, nuôi dưỡng lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và khát vọng dựng xây non sông.
Rộn ràng mùa trám đen ở Hà Tĩnh

Rộn ràng mùa trám đen ở Hà Tĩnh

Xã Hương Sơn (Hà Tĩnh) là thủ phủ của cây trám đen. Hiện nay người dân ở đây đang bước vào mùa thu hoạch với niềm vui được mùa.
Chứng nhân của lịch sử

Chứng nhân của lịch sử

“Khi tôi lớn lên đất nước đã có rồi” và những mùa thu cách mạng, những câu chuyện chiến đấu bảo vệ non sông cứ dần hiện lên qua lời bà kể, đặc biệt là qua những di tích lịch sử.
Sục sôi khí thế cách mạng "thà chết không chịu làm nô lệ"

Sục sôi khí thế cách mạng "thà chết không chịu làm nô lệ"

Cũng như bao người dân nước Việt, với cụ Nguyễn Đình Lâm, 95 tuổi, ở thôn An Lộc (xã Mai Phụ, Hà Tĩnh), 80 năm trôi qua, những ký ức thiêng liêng, hào hùng của thời khắc cả dân tộc quật khởi đứng lên đạp đổ xiềng xích nô lệ năm 1945 mãi mãi không thể xóa nhòa.
Trao giải Cuộc thi Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh

Trao giải Cuộc thi Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh

Cuộc thi "Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh" đã tạo dựng một sân chơi lành mạnh, quảng bá sâu rộng các ca khúc về Hà Tĩnh, góp phần khởi dậy tình yêu quê hương, đất nước, lan tỏa hình ảnh tỉnh nhà tới bạn bè muôn phương.
Miệt mài “góp nhặt” ký ức ông cha

Miệt mài “góp nhặt” ký ức ông cha

Với 5 bảo vật quốc gia và hàng ngàn hiện vật, cổ vật, tư liệu giá trị về quê hương núi Hồng - sông La đang được lưu giữ là minh chứng cho những nỗ lực của Bảo tàng Hà Tĩnh trong sưu tầm, bảo quản ký ức quê hương.
 Vị ngọt từ nghề nuôi ong du mục

Vị ngọt từ nghề nuôi ong du mục

Tận dụng nguồn nguyên liệu từ cây tràm, trong những năm gần đây nhiều hộ nuôi ong du mục đã di chuyển đàn ong của mình về dưới những cánh rừng ở Hà Tĩnh.
Trải nghiệm mùa hoa sen bên làng biển

Trải nghiệm mùa hoa sen bên làng biển

Tới Đồng Múc (thôn Quang Mỹ, xã Tiên Điền, Hà Tĩnh), du khách được chèo thuyền len qua những dải lá xanh mướt, hái những bông sen căng tròn, hít hà hương thơm thanh khiết giữa trời thu...
[QUIZ] Bí thư Tỉnh ủy lâm thời đầu tiên của Hà Tĩnh là ai?

[QUIZ] Bí thư Tỉnh ủy lâm thời đầu tiên của Hà Tĩnh là ai?

Đồng chí Bí thư Tỉnh ủy lâm thời đầu tiên của Hà Tĩnh là người cộng sản kiên trung, có nhiều đóng góp to lớn cho sự nghiệp đấu tranh cách mạng. Cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí là tấm gương sáng ngời, để lại nhiều bài học quý báu cho đội ngũ cán bộ, đảng viên hôm nay và các thế hệ mai sau.
Trầu không Thạch Khê - xanh giữa miền cát trắng

Trầu không Thạch Khê - xanh giữa miền cát trắng

Trong tiết trời dịu nhẹ, hãy cùng về xã Thạch Khê (Hà Tĩnh) ngắm những dây trầu xanh mướt, cảm nhận cái cay nồng trong miếng trầu, chứa đựng tình làng, nghĩa xóm, nét đẹp văn hóa người Việt.