Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

(Baohatinh.vn) - Nhìn lại 190 năm thành lập tỉnh (1831 - 2021) và 30 năm tái lập tỉnh (1991 - 2021) có nhiều điều để nói về vùng đất một thời được coi là biên trấn, phên dậu xưa và sự trường tồn những giá trị văn hóa cho đến hôm nay.

Theo nhiều tài liệu trong lịch sử thì Hà Tĩnh có khi là lộ, phủ, châu, khi là quận, trấn, đạo… Trước đây, Hà Tĩnh cùng với Nghệ An thuộc Việt Thường. Thuở Vua Hùng dựng nước Văn Lang, vùng Hà Tĩnh thuộc Bộ Cửu Đức, rồi quận Cửu Chân. Đến thời nhà Đinh, tiền Lê gọi là Hoan Châu.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Khu di tích lịch sử văn hóa Đại Hùng (thuộc TDP 7, phường Đậu Liêu, TX Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh) là địa điểm tâm linh duy nhất thờ Đức thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng tại vùng Nghệ An và Hà Tĩnh. Trong ảnh: Lãnh đạo thị xã Hồng Lĩnh đọc tế lễ tại Đại lễ giỗ Quốc Tổ Hùng Vương năm 2018. Ảnh: Giang Nam.

Năm 1831, vua Minh Mạng chia trấn Nghệ An thành 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Tỉnh Hà Tĩnh được thành lập với 2 phủ Đức Thọ và Hà Hoa.

Năm 1853, vua Tự Đức đổi tỉnh Hà Tĩnh làm đạo, hợp vào Nghệ An thành An - Tĩnh. Năm 1875, vua Tự Đức bỏ đạo Hà Tĩnh lập lại tỉnh Hà Tĩnh gồm những phủ, huyện như trước. Năm 1976, sáp nhập hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh thành tỉnh Nghệ Tĩnh. Năm 1991, chia tách thành hai tỉnh, Hà Tĩnh được tái lập như ngày nay.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Núi Hồng - sông La. Ảnh: Đậu Hà.

Dù sáp nhập hay chia tách, Hà Tĩnh vẫn lưu giữ những bản sắc văn hóa trong dòng chảy văn hóa Xứ Nghệ, Việt Nam. Nói cách khác, văn hóa Hà Tĩnh là một bộ phận hữu cơ không thể tách rời văn hóa Xứ Nghệ. Đó chính là trí tuệ, năng lực sáng tạo, khát vọng nhân văn của người Hà Tĩnh. Đó cũng là những thành tựu của cộng đồng người Hà Tĩnh đã chung lưng đấu cật, bền gan, quyết chí trong thích ứng, đấu tranh với thiên nhiên, chống giặc ngoại xâm để tồn tại và phát triển.

Hà Tĩnh là vùng đất của những con người giàu lòng yêu quê hương, đất nước, kiên cường, bất khuất, xông pha can trường, luôn đi đầu, bước trước trong mọi cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Những tên đất, tên làng gắn với những chiến công vang dội đã đi vào lịch sử dân tộc.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Ngã ba Đồng Lộc đã được xếp hạng Khu di tích cấp Quốc gia vào năm 1989 và năm 2013 được Nhà nước xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt trong hệ thống các di tích trên tuyến đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại

Hà Tĩnh có truyền thống hiếu học và học giỏi, nhiều người đỗ đại khoa. Nhiều người thông minh, kỳ tài, có tầm nhìn xa trông rộng. Đó là những vị quan thanh liêm, cương trực hết lòng phụng sự quốc gia, dân tộc. Đó là những con người gan góc, mưu trí, sống cần kiệm, chân tình trong cuộc sống. Những con người luôn đoàn kết, gắn bó, nghĩa tình thủy chung, lao động cần cù, sáng tạo, lạc quan, yêu đời, vươn lên không ngừng.

Hà Tĩnh có kho tàng văn hóa vật thể, phi vật thể vô cùng phong phú. Đặc biệt có nhiều di sản văn hóa đã được công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và châu Á - Thái Bình Dương. Đại thi hào Nguyễn Du, người con của quê hương Hà Tĩnh là danh nhân văn hóa thế giới với kiệt tác Truyện Kiều bất hủ.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Di tích Nguyễn Du (thị trấn Tiên Điền, Nghi Xuân) bao gồm một tổ hợp di sản vật thể và phi vật thể, trong đó, nổi bật là Di sản văn chương Nguyễn Du và Truyện Kiều.

Hà Tĩnh đất anh hùng, đất thi nhân với nhiều nghệ sỹ tài hoa làm rạng danh đất Việt. Quê hương của dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, của ca trù, sắc bùa, hò, chèo cạn, nhiều lễ hội văn hóa… từng làm say lòng tao nhân mặc khách. Ngày nay, Hà Tĩnh là tỉnh có nhiều ca khúc nổi tiếng (theo thống kê chưa đầy đủ đã có trên 200 ca khúc) được nhiều người biết đến.

Điều gì đã góp phần làm nên những giá trị, bản sắc văn hóa Hà Tĩnh? Đã có rất nhiều lý giải về tự nhiên, xã hội, về lịch sử văn hóa. Sách “Đại Nam nhất thống chí” của Quốc sử quán triều Nguyễn chép: “Ruộng đất phần nhiều rắn xấu, ít bằng phẳng, ruộng núi thì cao khô mà nước khe không tưới được mấy, ruộng gần biển thì thường bị nước mặn, có đắp đập ngăn cũng khó thành công, vì thế, Nhân dân yên phận nghèo nàn mà chuộng cần kiệm”(1). Đó cũng là một yếu tố hình thành nên tính cách con người Hà Tĩnh luôn cần cù, chịu đựng, cứng cỏi, sống tiết kiệm, giản dị.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Làng khoa bảng Đông Thái, xã Tùng Ảnh (Đức Thọ, Hà Tĩnh). Ảnh: PV

Do thiên nhiên khắc nghiệt và chiến tranh giặc giã nên những con người nơi đây luôn nuôi chí lớn, phải học. Học để hiểu đạo thánh hiền, học thành tài để ly hương tìm kiếm việc làm, sinh kế và sau này khi trở về mở trường dạy học, giúp dân xây dựng và bảo vệ xóm làng. Là vùng đất luôn phải đối đầu với nhiều cuộc chiến tranh tàn phá, một thời Hà Tĩnh gọi là “phên dậu” quốc gia nên nhiều quan chức, văn võ đến trị nhậm, nhiều người lấy vợ sinh cơ lập nghiệp ở đây hình thành nên những dòng họ lớn với nhiều khoa bảng nổi tiếng sau này.

Hà Tĩnh là vùng giáp lưu, giao thoa văn hóa giữa hai miền Nam - Bắc; giữa văn hóa Đông Sơn và văn hóa Sa Huỳnh; sự giao lưu của văn hóa Đông - Tây… Nhưng sức sống của văn hóa bản địa vốn mạnh mẽ luôn được khẳng định, gìn giữ và phát triển. Qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, cư dân Hà Tĩnh đã đoàn kết, gắn bó xây dựng nên một truyền thống, những giá trị văn hóa vừa mang tính chung của văn hóa Xứ Nghệ, văn hóa dân tộc, vừa đậm đà sắc thái địa phương, cốt cách Hà Tĩnh.

Hà Tĩnh trong dòng chảy văn hóa

Di sản văn hóa Trường Lưu (xã Kim Song Trường, Can Lộc). Trong đó, nổi bật là “Mộc bản trường học Phúc Giang” (còn gọi là Mộc bản Trường Lưu) và “Hoàng hoa sứ trình đồ” (Hành trình đi sứ Trung Hoa) đã được công nhận là di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Ảnh: PV

Gìn giữ, phát huy và tạo thêm những giá trị văn hóa mới đã được các thế hệ hôm nay không ngừng bồi đắp. Đó là lòng yêu quê hương, đất nước, đoàn kết, sẵn sàng đóng góp, nhường đất đai, nhà cửa để thực hiện các dự án xây dựng công trình, mở đường, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; luôn chia sẻ, giúp đỡ nhau trong hoạn nạn, khó khăn, thiên tai, dịch bệnh. Đó là chăm lo việc học, học giỏi, thi đỗ cao, giữ chức vụ quan trọng và luôn có trách nhiệm với quê hương.

Thời gian trôi đi, những đền đài, miếu mạo sẽ cổ kính, rêu phong, nhưng những giá trị văn hóa Hà Tĩnh vẫn trường tồn và được phát huy hơn nữa trong thời đại mới.

________

(1) Theo Đại Nam nhất thống chí (tập 2), NXB Thuận Hóa, 2006, tr. 100.

Chủ đề Đất và người Hà Tĩnh

Đọc thêm

Cựu lính Trường Sa hồi sinh vùng "đất chết"

Cựu lính Trường Sa hồi sinh vùng "đất chết"

Từ vùng “đất chết” oằn mình trong lửa đạn chiến tranh, cựu binh Trường Sa Nguyễn Hải Đường ở thôn Hồng Sơn (xã Trường Lưu, Hà Tĩnh) đã hồi sinh, trở thành mô hình kinh tế trù phú, cho thu nhập 2 tỷ đồng/năm.
Biển Xuân Thành ngày càng thêm quyến rũ

Biển Xuân Thành ngày càng thêm quyến rũ

Nhờ chú trọng công tác chỉnh trang, đa dạng dịch vụ nên từ đầu năm đến nay, Khu du lịch Xuân Thành (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh) đã đón gần 300 ngàn lượt khách.
Tiếng thì thầm dưới chân cầu Nhe

Tiếng thì thầm dưới chân cầu Nhe

Cầu Nhe (Hà Tĩnh), kể từ 15/4/1968, không đơn thuần chỉ là một địa danh mà đã trở thành một vùng đất thiêng. Tháng Bảy, dưới chân cầu, sông vẫn thì thầm câu chuyện bi hùng một thuở cha ông...
Biển về đêm

Biển về đêm

Nếu ban ngày, biển Kỳ Ninh (phường Hải Ninh, Hà Tĩnh) rực rỡ ánh nắng và sôi động thì khi đêm xuống, nơi đây lại khoác lên mình vẻ đẹp huyền bí, thơ mộng.
Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Trong vô vàn câu chuyện về Ngã ba Đồng Lộc huyền thoại đã trở nên quen thuộc, ít ai biết rằng, những con ngõ, ngôi nhà ở thôn Mai Long (xã Xuân Lộc, Hà Tĩnh) là nơi từng lưu dấu bước chân, tiếng cười nói của 10 nữ liệt sỹ TNXP Tiểu đội 4, Đại đội 552 trước lúc họ đi vào bất tử.
Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Làng Trường Lưu xưa - xã Trường Lưu nay tự hào với 3 di sản được UNESCO vinh danh. Không dừng lại ở một danh xưng hành chính ở Hà Tĩnh, Trường Lưu còn ẩn chứa trong đó nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, riêng có, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Thức giấc cùng biển Thạch Hải

Thức giấc cùng biển Thạch Hải

Khi trời chưa sáng hẳn thì tại bãi biển Thạch Hải (Hà Tĩnh), một nhịp sống khác đã bắt đầu. Nhiều người tìm về với biển lúc bình minh, đánh thức cơ thể bằng một "liều thuốc" từ gió, sóng và cát.
Giữa tuần, biển Thiên Cầm vẫn kín người

Giữa tuần, biển Thiên Cầm vẫn kín người

Dù đang ở thời điểm giữa tuần nhưng rất đông du khách vẫn tìm về với biển Thiên Cầm (Hà Tĩnh) để xua tan sự oi bức, nắng nóng của thời tiết những ngày tháng 7.
Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Từ một câu chuyện trong sử sách, tên gọi Thành Sen (Hà Tĩnh) đã ra đời và theo suốt dặm dài lịch sử của vùng đất này. Tên gọi ấy đã ăn sâu vào ký ức, trở thành niềm tự hào của nhiều thế hệ.
 Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Tháng 7 này trở nên đặc biệt hơn với nhiều gia đình liệt sỹ ở Hà Tĩnh khi phần mộ người thân được đưa về yên nghỉ nơi đất mẹ, khi tấm bằng “Tổ quốc ghi công” được trao tặng trang nghiêm, trọng thể.
Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Những ngày tháng Bảy, đất nước lại lặng mình trong những ký ức thiêng liêng về những năm tháng khói lửa. Trong dòng chảy lịch sử ấy, lực lượng TNXP Hà Tĩnh để lại nhiều dấu ấn hào hùng, góp phần viết nên bản hùng ca bất tử bằng sức trẻ và lòng yêu nước cháy bỏng.
Quyến rũ bình minh biển Thiên Cầm

Quyến rũ bình minh biển Thiên Cầm

Biển cả không những cho ta nguồn lợi hải sản quý giá mà còn mang đến bao điều thú vị. Về xã Thiên Cầm (Hà Tĩnh), sau khi khám phá chợ cá Cồn Gò vào tờ mờ sáng, du khách có thể ngắm bình minh và thỏa thích “check in”, ghi lại những kỷ niệm đẹp về mảnh đất và con người nơi đây.
Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Truyện Kiều có sức sống mãnh liệt trong văn học Việt Nam, phổ biến trong các tầng lớp nhân dân. Dù gần 100 tuổi, cụ Trần Thị Tám ở xã Hồng Lộc (Hà Tĩnh) vẫn thuộc và say sưa luận giải Kiều.
Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Giữa một vùng quê ven sông La - nơi được biết đến là xã nhỏ nhất của tỉnh Hà Tĩnh lại tồn tại một góc phố mang dáng dấp cổ kính, phảng phất hồn xưa như một “phố cổ Hà Nội” thu nhỏ.
Ngắm diện mạo đôi bờ sông Trí

Ngắm diện mạo đôi bờ sông Trí

Dự án nâng cấp tuyến kè và đường hai bên bờ sông Trí hoàn thành đã mang lại diện mạo đô thị cho phường trung tâm phía Nam Hà Tĩnh.