Không gian Khu di tích Nguyễn Du - "dư địa lớn" để phát triển sản phẩm du lịch chủ lực

Tiềm năng lớn còn bỏ ngỏ

Trong tâm thức người Việt, Nguyễn Du không chỉ là tác giả của Truyện Kiều mà còn là biểu tượng văn hóa, là niềm tự hào của dân tộc. Với bạn bè quốc tế, ông là Đại thi hào đầu tiên và duy nhất của Việt Nam đến nay, được vinh danh trên bản đồ văn hóa thế giới. Bởi vậy, nhắc đến Hà Tĩnh, đa phần du khách đều nghĩ đến Khu di tích (KDT) Nguyễn Du ở Tiên Điền - nơi lưu dấu cuộc đời, dòng họ Nguyễn Tiên Điền và những trầm tích văn hóa của vùng đất “địa linh nhân kiệt”.

Mỗi năm, KDT đón hàng chục nghìn lượt khách, trong đó có nhiều đoàn khách nước ngoài. Nhưng thực tế, đa phần du khách chỉ dừng chân trong thời gian ngắn để dâng hương, tham quan nhà thờ, khu mộ, rồi rời đi. Thời gian ở lại ngắn ngủi, sản phẩm trải nghiệm hạn chế cho thấy “sức sống du lịch” của KDT còn khiêm tốn.

Ông Nguyễn Tiến Trình - Tổng Giám đốc Công ty CP Du lịch Thành Sen chia sẻ: “Hầu hết tour tuyến đi qua Bắc Trung bộ mà chúng tôi nhận được, khách đều yêu cầu dừng chân tại KDT Nguyễn Du. Đây là điểm đến luôn ở top đầu khi nhắc đến Hà Tĩnh. Tuy nhiên, khách chỉ tham quan và đi tiếp, vì KDT hiện chưa có sản phẩm du lịch hấp dẫn để “giữ chân” họ”.

KDT Nguyễn Du là di tích quốc gia đặc biệt, bảo tồn hệ thống di tích gốc gắn với dòng họ Nguyễn Tiên Điền, góp phần quan trọng lưu giữ giá trị văn hóa Việt Nam thế kỷ XVIII-XIX. Không chỉ có giá trị vật thể, nơi đây còn lưu giữ kho tàng di sản phi vật thể phong phú: thành tựu khoa bảng, văn hóa dân gian, dân ca ví, giặm, ca trù, trò Kiều… Đó là những yếu tố hiếm nơi nào có được.

Nhưng, như nhiều nhà nghiên cứu chỉ ra, Hà Tĩnh vẫn đang “loay hoay” trong việc biến những giá trị này thành sản phẩm du lịch độc đáo. Ngoài trưng bày hiện vật, KDT hầu như không có hoạt động trải nghiệm. “Sản phẩm nghèo nàn, thiếu kết nối vùng” là đánh giá chung của nhiều nhà nghiên cứu, người làm du lịch trong nhiều hội thảo về phát triển du lịch Hà Tĩnh gần đây.

Ông Hồ Việt Anh - nguyên Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Hà Tĩnh từng khẳng định: “Từ Truyện Kiều đến không gian Tiên Điền có thể dựng nên vô vàn trải nghiệm thú vị: hóa thân nhân vật Kiều - Vân - Kim Trọng, diễn xướng trò Kiều, tái hiện cảnh dạy học của dòng họ Nguyễn… Đây hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm độc bản của Hà Tĩnh. Tiếc là đến nay, chúng ta vẫn chưa làm được”.

Thời gian qua, Ban Quản lý KDT Nguyễn Du cũng đã có nhiều nỗ lực để đa dạng hóa trải nghiệm cho du khách khi về khám phá di sản Đại thi hào, như phát triển một số sản phẩm: biểu diễn trò Kiều, cho thuê trang phục cổ trang hóa thân thành các nhân vật Truyện Kiều… Tuy nhiên, do đặc thù mô hình quản lý của ban, những nỗ lực ấy còn khiêm tốn, chưa có tính bền vững.



Bà Trần Thị Vinh - Phó Trưởng ban phụ trách Ban Quản lý KDT Nguyễn Du chia sẻ: “Chúng tôi đã thử nghiệm một số hoạt động nhỏ nhưng thiếu đồng bộ nên hiệu quả chưa cao. Muốn phát triển thật sự phải có quyết sách mạnh mẽ hơn và sự chung tay của nhiều cấp, ngành”.

Chìa khóa mở cánh cửa phát triển

Không phải đến hôm nay, ý tưởng phát triển không gian Nguyễn Du thành sản phẩm du lịch chủ lực mới được đề cập. Trước đó, Hà Tĩnh đã xây dựng tham mưu và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo Khu lưu niệm Nguyễn Du theo Quyết định 2169/QĐ-TTg ngày 2/12/2015. Quy hoạch được đặt trên triết lý rõ ràng: “Bảo tồn nguyên gốc - Phát huy bền vững - Lấy du lịch làm động lực”. Theo đó, những yếu tố gốc như trục thần đạo, ao hồ, đồi gò, cây cổ thụ; các thiết chế cổ như đình Tiên, chùa Trường Ninh, làng nghề, nếp nhà cổ… sẽ được phục hồi theo hướng tôn trọng nguyên bản. Cảnh quan cũng được định hình phù hợp khí chất Nguyễn Du: sâu lắng, nhân văn, trầm tĩnh.

Song song với bảo tồn là chiến lược phát huy giá trị di sản bằng du lịch, dựa trên 2 nguyên tắc: mang lại trải nghiệm sâu sắc cho du khách và lợi ích trực tiếp cho cộng đồng địa phương. Điểm nhấn quan trọng của quy hoạch là việc hình thành 3 nhóm sản phẩm du lịch chủ lực, bao gồm: Du lịch văn hóa, lịch sử Đại thi hào Nguyễn Du (xây dựng tuyến tham quan “Con đường Nguyễn Du”, “Không gian thi ca và quê hương”, Trung tâm trưng bày đa phương tiện về cuộc đời và thế giới nghệ thuật của đại thi hào); Du lịch di sản phi vật thể (không gian diễn xướng ca trù, ví giặm, trò Kiều; biểu diễn định kỳ phục vụ du khách gắn với bảo tồn); Du lịch cộng đồng - trải nghiệm đời sống Tiên Điền (homestay, ẩm thực bản địa, nghề thủ công truyền thống; trải nghiệm “sống cùng di sản”).

Khi được triển khai đồng bộ, KDT Nguyễn Du sẽ không còn là điểm “ghé qua”, mà trở thành không gian văn hóa sống động, đầy chiều sâu và khác biệt. Đặc biệt, quy hoạch còn định hướng kết nối không gian Nguyễn Du với chuỗi du lịch lớn như: Cửa Lò - Nam Đàn (Nghệ An), Xuân Thành - Thiên Cầm - chùa Hương Tích, Ngã ba Đồng Lộc… tạo thành du lịch liên vùng: văn hóa - biển - tâm linh.

Sau khi quy hoạch được phê duyệt, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 376/QĐ-TTg ngày 29/3/2017, phê duyệt chủ trương đầu tư giai đoạn 1 dự án tu bổ, tôn tạo di tích gốc và xây dựng hạ tầng KDT Nguyễn Du. Dự án có tổng vốn đầu tư gần 173 tỷ đồng, thời gian thực hiện từ năm 2017-2020; tập trung vào 2 nhóm hạng mục chính: tu bổ, phục hồi các di tích gốc trong quần thể di tích Nguyễn Du và dòng họ Nguyễn Tiên Điền; xây dựng các công trình hỗ trợ như: khu dịch vụ, giao thông nội bộ, bãi đỗ xe, cây xanh cảnh quan, hạ tầng kỹ thuật…

Do nhiều yếu tố khách quan, đến năm 2022, giai đoạn 1 mới hoàn thành, tạo tiền đề quan trọng cho việc phát triển du lịch. Tuy nhiên, giai đoạn tiếp theo vẫn chưa được triển khai, khiến nhiều hạng mục phục vụ phát triển sản phẩm du lịch vẫn dang dở. Các nhà nghiên cứu đều nhận định: Quy hoạch đã chỉ rõ đường đi, chỉ còn thiếu “lực đẩy” mạnh mẽ từ cả hệ thống, đặc biệt là sự tham gia của doanh nghiệp, nhà đầu tư có năng lực.

Thực tế, trên thế giới đã có nhiều mô hình thành công như: Shakespeare ở Anh, Pushkin ở Nga, Tagore ở Ấn Độ… Những không gian văn hóa về những danh nhân này đã được quy hoạch bài bản đều trở thành điểm đến với hàng triệu lượt khách mỗi năm.

Ở Hà Tĩnh, mọi điều kiện, từ di tích gốc, cảnh quan, di sản phi vật thể, đến Truyện Kiều đều hội tụ đủ để hình thành một sản phẩm du lịch chủ lực. Nếu được thực hiện đúng theo quy hoạch, không gian Nguyễn Du sẽ trở thành trung tâm du lịch văn hóa của Bắc Trung bộ, là điểm đến quốc tế có chiều sâu, vừa bảo tồn được di sản, vừa tạo sinh kế cho người dân, vừa góp phần nâng tầm hình ảnh Hà Tĩnh.

Nhiều chuyên gia nhấn mạnh, muốn biến di sản thành động lực, xây dựng KDT Nguyễn Du và không gian văn hóa Tiên Điền thành sản phẩm du lịch chủ lực, hấp dẫn du khách, cần phải có sự quyết tâm lớn của cả hệ thống chính trị. Trong đó, sự quyết tâm của các cấp, sự chủ động của địa phương và đặc biệt là sự quan tâm đầu tư của các nhà đầu tư có tầm chiến lược sẽ mang tính quyết định. Khi 3 lực này hội tụ, không gian văn hóa Nguyễn Du sẽ thực sự trở thành nơi du khách không chỉ “đến xem”, mà là “đến để sống cùng di sản”, để trải nghiệm, mang di sản của Đại thi hào lan tỏa bền vững trong đời sống.