Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

(Baohatinh.vn) - Khi không khí rộn ràng, náo nhiệt của những ngày tết Nguyên đán đã vãn cũng là lúc mùa xuân khẽ chùng xuống, người Hà Tĩnh lại bồi hồi, chờ đón đêm trăng tròn đầu tiên của năm - Tết Nguyên tiêu.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Đêm trăng rằm đầu tiên của năm cũng là ngày lễ được nhiều người chờ đợi. Ảnh: Internet.

Không biết tự bao giờ, Tết Nguyên tiêu hay còn gọi là rằm tháng Giêng đã trở thành một ngày lễ hành hương về nhà thờ dòng tộc của con cháu mỗi dòng họ. Đối với người Việt nói chung và người Hà Tĩnh nói riêng, đây là ngày những người chung dòng tộc hội ngộ, tề tựu bên nhau cùng dâng lên bàn thờ tổ họ những vật phẩm quý giá để bày tỏ lòng thành kính với các bậc tổ tiên khai sinh ra dòng tộc của mình.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Trước ngày rằm, con cháu nhiều dòng họ dành thời gian tảo mộ và thắp hương ở mộ tổ của dòng họ

Có nhiều giai thoại về nguồn gốc của ngày Tết Nguyên tiêu nhưng tôi ấn tượng mãi với câu chuyện về lòng hiếu thảo của một người con dành cho đấng sinh thành của mình. Chuyện kể rằng, vào thời Tây Hán (206 TCN - 9), có một cung nữ tên là Nguyên Tiêu, sau khi vào cung thì vướng quy định của cung cấm không được trở về nhà thăm cha mẹ. Nhớ nhà mà bất lực, nàng nghĩ chỉ có cái chết mới có thể trở về gặp mặt cha mẹ nên có ý định quyên sinh.

Khi nàng quyên sinh, một vị quan đã kịp thời phát hiện và cứu nàng. Người này biết được tấm lòng hiếu thảo của Nguyên Tiêu mới hiến kế giúp nàng có cơ hội đoàn tụ với người thân. Ngày đó nhằm vào ngày có đêm trăng tròn đầu tiên của năm mới… Vì vậy, sau này người ta lấy ngày 15 tháng Giêng làm ngày tết, gọi là Tết Nguyên tiêu, cũng là ngày tết đoàn tụ.

Có thể câu chuyện về nàng Nguyên Tiêu là một cái cớ, nhưng lấy “nhất hiếu vi tiên” - truyền thống xem chữ “hiếu” đặt lên đầu tiên để làm thước đo phẩm hạnh một con người và là nền móng của đạo đức xã hội, dường như đã ăn sâu vào ý niệm, tâm hồn người Việt. Vì thế, rằm tháng Giêng trở thành ngày lễ hướng về nguồn cội, dòng tộc của người Việt nói chung và người Hà Tĩnh nói riêng.

Nói về sự thiêng liêng của ngày lễ này, tôi nhớ mãi hình ảnh mẹ tôi và các bác, các mợ trong làng chuẩn bị cỗ xôi cúng tổ vào dịp rằm tháng Giêng từ cách đây gần 20 năm. Thuở ấy, việc làm cỗ xôi đẹp, dẻo ngon… cúng tổ đã trở thành một phong trào thi đua đối với các bà, các mẹ.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Tại nhà thờ họ tộc trong ngày rằm tháng Giêng, nhiều lễ vật được chuẩn bị cầu kỳ và nhiều tâm huyết của con cháu (Trong ảnh: Lễ tế rằm tháng Giêng (2020) ở nhà thờ họ Phan Đình (xã Thịnh Lộc, Lộc Hà).

Với sự thành tâm, mẹ tôi muốn mâm xôi cúng tổ trong rằm tháng Giêng là “nhất phẩm” nên dành rất nhiều tâm huyết. Để làm được một mâm xôi cúng tổ với 5 cân nếp trắng, mẹ tôi đã phải thức nhiều đêm và mất nhiều ngày tỉ mẩn giã lúa nếp và nhặt những hạt mẩy tròn, trắng nhất. Để đồ xôi, mẹ dùng nước lấy từ giếng Trúc - giếng nước trong và ngon nhất làng, được “sương” (gánh) về từ sáng tinh mơ để ngâm.

Phần chuẩn bị mâm cỗ đã vậy, thời khắc tế tổ rằm tháng Giêng diễn ra ở nhà thờ càng đặc biệt hơn. Những vị cao niên với vai vế cao, thấp khác nhau, mặc áo làm lễ sặc sỡ đủ màu, quỳ lạy trước các bàn thờ khói hương nghi ngút. Phía dưới sân nhà thờ, các thế hệ con cháu trang nghiêm làm theo những nghi lễ được hô tế bằng giọng điệu cổ xưa của người chủ tế.

Rằm tháng Giêng cũng là dịp nhiều dòng họ lớn có con cháu phát đạt sẽ tổ chức hội với nhiều hoạt động văn hóa, giải trí chiêu đãi toàn dân, như: Tổ chức trò chơi dân gian có thưởng hay thuê đoàn ca kịch, đoàn chiếu bóng màn ảnh rộng về biểu diễn… Ngày rằm vì thế cũng trở thành một ngày hội.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Các chủ tế làm nghi thức “tẩy trần” trước khi hành lễ

Ngày nay, đời sống đổi thay, việc cúng tế ngày rằm tháng Giêng cũng đã thay đổi. Với nhiều dòng họ thì đây là dịp để các chi họ trổ tài bày biện mâm lễ hoặc là dịp để tuyên dương con cháu hiếu học, có thành tích tốt. Dù với hình thức nào thì đây cũng là dịp để con cháu hoặc là nấn ná chưa đi hoặc là hò hẹn nhau trở về để hướng lòng mình về cội nguồn, tổ tiên.

Là một người xa quê đến vùng đất khác lập nghiệp, đối với bà Phan Thị Huệ, 72 tuổi, ở thị trấn Nghèn (Can Lộc), rằm tháng Giêng vẫn luôn là sự kiện trọng đại trong năm. Bà Huệ cho biết: “Ông bà ta có câu “Nhân sinh do Tổ” (Người sinh ra nhờ tổ tông), vì thế, rằm tháng Giêng tôi nhắc con cháu nhất định phải sắp xếp thời gian để về nhà thờ dòng họ. Đây là dịp để các con ghi nhớ cội nguồn, đồng thời, thắt chặt hơn tình cảm anh em trong dòng họ”.

Rằm tháng Giêng còn là dịp vô cùng thiêng liêng đối với cuộc đời mỗi con người khi mới sinh ra - đó là việc nhập họ. Bất kỳ gia đình nào có con, cháu mới sinh cũng hồi hộp chờ đợi dịp này để bày biện mâm cỗ cúng tổ họ và làm lễ nhập họ cho con/ cháu của gia đình. Bởi vậy, dù đi đâu, làm gì, dù định cư ở xứ người, mỗi gia đình cũng sẽ có ít nhất 1 đại diện để thực hiện nghi lễ này.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Trước đó, người đảm nhận chức trách ông câu trong các nhà thờ dòng họ phải sắm sửa chu đáo lễ vật để chuẩn bị buổi tế tổ ngày rằm.

Ông Trần Đức Sỹ, 65 tuổi, hiện đang sống ở Thuận An (Bình Dương) chia sẻ: “Năm nào tôi cũng về quê (xã Tùng Châu - Đức Thọ) ăn tết. Nếu như bình thường, hết tết là đi thì năm nay, tôi nấn ná ở lại đến rằm để làm lễ vào họ cho đứa cháu vừa sinh. Dẫu đã nhiều lần thực hiện nghi lễ này nhưng lần nào tôi cũng có cảm giác hồi hộp, thiêng liêng và mong ngóng đợi chờ khoảnh khắc người tộc trưởng ghi tên cháu tôi vào gia phả dòng tộc”.

Dù có nguồn gốc từ Trung Hoa và có sự tiếp biến, biểu hiện khác nhau trên mọi miền đất Việt, nhưng Tết Nguyên tiêu khi hòa vào đời sống văn hóa người Hà Tĩnh đã trở thành một ngày lễ trọng đại, thiêng liêng. Ngày nay, hầu hết các dòng họ, gia đình đều đang có những cách thức riêng để gìn giữ và phát huy ý nghĩa của ngày rằm trong đời sống. Đó cũng là dịp để mỗi người ghi nhớ công ơn của tổ tiên, nỗ lực hơn nữa trong cuộc sống, góp phần xây dựng quê hương, đất nước.

Chủ đề Lễ hội

Đọc thêm

 Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Tháng 7 này trở nên đặc biệt hơn với nhiều gia đình liệt sỹ ở Hà Tĩnh khi phần mộ người thân được đưa về yên nghỉ nơi đất mẹ, khi tấm bằng “Tổ quốc ghi công” được trao tặng trang nghiêm, trọng thể.
Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Những ngày tháng Bảy, đất nước lại lặng mình trong những ký ức thiêng liêng về những năm tháng khói lửa. Trong dòng chảy lịch sử ấy, lực lượng TNXP Hà Tĩnh để lại nhiều dấu ấn hào hùng, góp phần viết nên bản hùng ca bất tử bằng sức trẻ và lòng yêu nước cháy bỏng.
Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Truyện Kiều có sức sống mãnh liệt trong văn học Việt Nam, phổ biến trong các tầng lớp nhân dân. Dù gần 100 tuổi, cụ Trần Thị Tám ở xã Hồng Lộc (Hà Tĩnh) vẫn thuộc và say sưa luận giải Kiều.
Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Giữa một vùng quê ven sông La - nơi được biết đến là xã nhỏ nhất của tỉnh Hà Tĩnh lại tồn tại một góc phố mang dáng dấp cổ kính, phảng phất hồn xưa như một “phố cổ Hà Nội” thu nhỏ.
Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Về thôn Phú Quý, xã Đông Kinh, tỉnh Hà Tĩnh. Dạo bước trên những tuyến đường bê tông nhựa rộng rãi, không chỉ cảm nhận được sự bình yên, trù phú mà còn thấy rõ sức sống mới của miền quê trù phú, xanh tươi 
Thắp sáng giá trị gia đình Việt giữa nhịp sống mới

Thắp sáng giá trị gia đình Việt giữa nhịp sống mới

Bằng nhiều cách tiếp cận và truyền tải linh hoạt, ngành VH-TT&DL Hà Tĩnh đang nỗ lực làm mới công tác gia đình, để các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp tiếp tục được khơi dậy và lan tỏa trong cộng đồng.
Khi ví, giặm "chạy show"…

Khi ví, giặm "chạy show"…

Không còn đơn thuần xuất hiện trên sân khấu hội diễn tuyên truyền, dân ca ví, giặm ở Hà Tĩnh từng bước hiện diện trong các show diễn giải trí, chuyển hóa thành sản phẩm của công nghiệp văn hóa.
Anh Nghĩa làm nhiều việc nghĩa

Anh Nghĩa làm nhiều việc nghĩa

Bằng nhiều việc làm cụ thể, thiết thực như hiến đất mở đường, giúp đỡ người nghèo, tích cực trong các hoạt động của địa phương, anh Trương Quang Nghĩa, thôn Bắc Thượng, xã Thạch Đài (TP Hà Tĩnh) đã góp sức làm cho quê hương thay da đổi thịt.
Đình làng - nơi lưu giữ những giá trị truyền thống

Đình làng - nơi lưu giữ những giá trị truyền thống

Cây đa, bến nước, sân đình là biểu tượng của làng quê trong tâm thức bao thế hệ. Trong đó, đình làng là nơi sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống đặc trưng của mỗi làng quê, đang cần được khôi phục và phát huy.
Người gieo "hạt giống" đoàn kết

Người gieo "hạt giống" đoàn kết

Ông Hồ Duy Lý - Bí thư Chi bộ thôn Song Hải, xã Thạch Sơn (Thạch Hà, Hà Tĩnh) luôn là tấm gương sáng về tinh thần trách nhiệm, tận tụy vì dân, sống trọn nghĩa đạo - đời.
Cô gái trẻ Hà Tĩnh 22 tuổi, 21 lần hiến máu

Cô gái trẻ Hà Tĩnh 22 tuổi, 21 lần hiến máu

Hơn 4 năm kể từ lần đầu tiên hiến máu, đến nay, ở độ tuổi 22, Hoàng Thị Hồng Thương (xã Đan Trường, Nghi Xuân, Hà Tĩnh) đã có đến 21 lần tham gia hiến máu và hiến tiểu cầu.
Thuyết minh viên Đào Anh Tuân: Người “kết nối” lịch sử và hiện tại

Người “kết nối” lịch sử và hiện tại

Học Bác từ những điều bình dị, giản đơn để làm tốt chức trách, nhiệm vụ được giao, hơn 20 năm nay, anh Đào Anh Tuân - Phó Bí thư chi bộ, Phó Giám đốc Ban Quản lý Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc và Khu tưởng niệm Lý Tự Trọng (Hà Tĩnh) trở thành người “kết nối” lịch sử nơi “tọa độ lửa” Ngã ba Đồng Lộc.
Ông bí thư bán cả gia tài giúp làng quê đổi mới

Ông bí thư bán cả gia tài giúp làng quê đổi mới

Nhận trọng trách Bí thư Chi bộ thôn Tân Vĩnh Cần, xã Cẩm Thành (Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh), ông Mai Văn Tường gương mẫu đi đầu, "thắp lửa" cho phong trào xây dựng nông thôn mới bằng quyết tâm cao, nghị lực lớn và cả những hy sinh để biến một làng quê khó khăn thành điểm sáng.