Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

(Baohatinh.vn) - Khi không khí rộn ràng, náo nhiệt của những ngày tết Nguyên đán đã vãn cũng là lúc mùa xuân khẽ chùng xuống, người Hà Tĩnh lại bồi hồi, chờ đón đêm trăng tròn đầu tiên của năm - Tết Nguyên tiêu.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Đêm trăng rằm đầu tiên của năm cũng là ngày lễ được nhiều người chờ đợi. Ảnh: Internet.

Không biết tự bao giờ, Tết Nguyên tiêu hay còn gọi là rằm tháng Giêng đã trở thành một ngày lễ hành hương về nhà thờ dòng tộc của con cháu mỗi dòng họ. Đối với người Việt nói chung và người Hà Tĩnh nói riêng, đây là ngày những người chung dòng tộc hội ngộ, tề tựu bên nhau cùng dâng lên bàn thờ tổ họ những vật phẩm quý giá để bày tỏ lòng thành kính với các bậc tổ tiên khai sinh ra dòng tộc của mình.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Trước ngày rằm, con cháu nhiều dòng họ dành thời gian tảo mộ và thắp hương ở mộ tổ của dòng họ

Có nhiều giai thoại về nguồn gốc của ngày Tết Nguyên tiêu nhưng tôi ấn tượng mãi với câu chuyện về lòng hiếu thảo của một người con dành cho đấng sinh thành của mình. Chuyện kể rằng, vào thời Tây Hán (206 TCN - 9), có một cung nữ tên là Nguyên Tiêu, sau khi vào cung thì vướng quy định của cung cấm không được trở về nhà thăm cha mẹ. Nhớ nhà mà bất lực, nàng nghĩ chỉ có cái chết mới có thể trở về gặp mặt cha mẹ nên có ý định quyên sinh.

Khi nàng quyên sinh, một vị quan đã kịp thời phát hiện và cứu nàng. Người này biết được tấm lòng hiếu thảo của Nguyên Tiêu mới hiến kế giúp nàng có cơ hội đoàn tụ với người thân. Ngày đó nhằm vào ngày có đêm trăng tròn đầu tiên của năm mới… Vì vậy, sau này người ta lấy ngày 15 tháng Giêng làm ngày tết, gọi là Tết Nguyên tiêu, cũng là ngày tết đoàn tụ.

Có thể câu chuyện về nàng Nguyên Tiêu là một cái cớ, nhưng lấy “nhất hiếu vi tiên” - truyền thống xem chữ “hiếu” đặt lên đầu tiên để làm thước đo phẩm hạnh một con người và là nền móng của đạo đức xã hội, dường như đã ăn sâu vào ý niệm, tâm hồn người Việt. Vì thế, rằm tháng Giêng trở thành ngày lễ hướng về nguồn cội, dòng tộc của người Việt nói chung và người Hà Tĩnh nói riêng.

Nói về sự thiêng liêng của ngày lễ này, tôi nhớ mãi hình ảnh mẹ tôi và các bác, các mợ trong làng chuẩn bị cỗ xôi cúng tổ vào dịp rằm tháng Giêng từ cách đây gần 20 năm. Thuở ấy, việc làm cỗ xôi đẹp, dẻo ngon… cúng tổ đã trở thành một phong trào thi đua đối với các bà, các mẹ.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Tại nhà thờ họ tộc trong ngày rằm tháng Giêng, nhiều lễ vật được chuẩn bị cầu kỳ và nhiều tâm huyết của con cháu (Trong ảnh: Lễ tế rằm tháng Giêng (2020) ở nhà thờ họ Phan Đình (xã Thịnh Lộc, Lộc Hà).

Với sự thành tâm, mẹ tôi muốn mâm xôi cúng tổ trong rằm tháng Giêng là “nhất phẩm” nên dành rất nhiều tâm huyết. Để làm được một mâm xôi cúng tổ với 5 cân nếp trắng, mẹ tôi đã phải thức nhiều đêm và mất nhiều ngày tỉ mẩn giã lúa nếp và nhặt những hạt mẩy tròn, trắng nhất. Để đồ xôi, mẹ dùng nước lấy từ giếng Trúc - giếng nước trong và ngon nhất làng, được “sương” (gánh) về từ sáng tinh mơ để ngâm.

Phần chuẩn bị mâm cỗ đã vậy, thời khắc tế tổ rằm tháng Giêng diễn ra ở nhà thờ càng đặc biệt hơn. Những vị cao niên với vai vế cao, thấp khác nhau, mặc áo làm lễ sặc sỡ đủ màu, quỳ lạy trước các bàn thờ khói hương nghi ngút. Phía dưới sân nhà thờ, các thế hệ con cháu trang nghiêm làm theo những nghi lễ được hô tế bằng giọng điệu cổ xưa của người chủ tế.

Rằm tháng Giêng cũng là dịp nhiều dòng họ lớn có con cháu phát đạt sẽ tổ chức hội với nhiều hoạt động văn hóa, giải trí chiêu đãi toàn dân, như: Tổ chức trò chơi dân gian có thưởng hay thuê đoàn ca kịch, đoàn chiếu bóng màn ảnh rộng về biểu diễn… Ngày rằm vì thế cũng trở thành một ngày hội.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Các chủ tế làm nghi thức “tẩy trần” trước khi hành lễ

Ngày nay, đời sống đổi thay, việc cúng tế ngày rằm tháng Giêng cũng đã thay đổi. Với nhiều dòng họ thì đây là dịp để các chi họ trổ tài bày biện mâm lễ hoặc là dịp để tuyên dương con cháu hiếu học, có thành tích tốt. Dù với hình thức nào thì đây cũng là dịp để con cháu hoặc là nấn ná chưa đi hoặc là hò hẹn nhau trở về để hướng lòng mình về cội nguồn, tổ tiên.

Là một người xa quê đến vùng đất khác lập nghiệp, đối với bà Phan Thị Huệ, 72 tuổi, ở thị trấn Nghèn (Can Lộc), rằm tháng Giêng vẫn luôn là sự kiện trọng đại trong năm. Bà Huệ cho biết: “Ông bà ta có câu “Nhân sinh do Tổ” (Người sinh ra nhờ tổ tông), vì thế, rằm tháng Giêng tôi nhắc con cháu nhất định phải sắp xếp thời gian để về nhà thờ dòng họ. Đây là dịp để các con ghi nhớ cội nguồn, đồng thời, thắt chặt hơn tình cảm anh em trong dòng họ”.

Rằm tháng Giêng còn là dịp vô cùng thiêng liêng đối với cuộc đời mỗi con người khi mới sinh ra - đó là việc nhập họ. Bất kỳ gia đình nào có con, cháu mới sinh cũng hồi hộp chờ đợi dịp này để bày biện mâm cỗ cúng tổ họ và làm lễ nhập họ cho con/ cháu của gia đình. Bởi vậy, dù đi đâu, làm gì, dù định cư ở xứ người, mỗi gia đình cũng sẽ có ít nhất 1 đại diện để thực hiện nghi lễ này.

Thiêng liêng Tết Nguyên tiêu

Trước đó, người đảm nhận chức trách ông câu trong các nhà thờ dòng họ phải sắm sửa chu đáo lễ vật để chuẩn bị buổi tế tổ ngày rằm.

Ông Trần Đức Sỹ, 65 tuổi, hiện đang sống ở Thuận An (Bình Dương) chia sẻ: “Năm nào tôi cũng về quê (xã Tùng Châu - Đức Thọ) ăn tết. Nếu như bình thường, hết tết là đi thì năm nay, tôi nấn ná ở lại đến rằm để làm lễ vào họ cho đứa cháu vừa sinh. Dẫu đã nhiều lần thực hiện nghi lễ này nhưng lần nào tôi cũng có cảm giác hồi hộp, thiêng liêng và mong ngóng đợi chờ khoảnh khắc người tộc trưởng ghi tên cháu tôi vào gia phả dòng tộc”.

Dù có nguồn gốc từ Trung Hoa và có sự tiếp biến, biểu hiện khác nhau trên mọi miền đất Việt, nhưng Tết Nguyên tiêu khi hòa vào đời sống văn hóa người Hà Tĩnh đã trở thành một ngày lễ trọng đại, thiêng liêng. Ngày nay, hầu hết các dòng họ, gia đình đều đang có những cách thức riêng để gìn giữ và phát huy ý nghĩa của ngày rằm trong đời sống. Đó cũng là dịp để mỗi người ghi nhớ công ơn của tổ tiên, nỗ lực hơn nữa trong cuộc sống, góp phần xây dựng quê hương, đất nước.

Chủ đề Lễ hội

Đọc thêm

Sức mạnh nội sinh trên chặng đường mới

Sức mạnh nội sinh trên chặng đường mới

Con người Hà Tĩnh, với những giá trị đặc trưng không ngừng được củng cố, hun đúc, phát triển qua các thời kỳ chính là sức mạnh nội sinh để xây dựng và phát triển quê hương.
Gia đình 4 thế hệ giữ trọn truyền thống hiếu nghĩa

Gia đình 4 thế hệ giữ trọn truyền thống hiếu nghĩa

Gia đình cụ bà Trần Thị Lực ở xã Thạch Lạc (Hà Tĩnh) hiện có 4 thế hệ cùng chung sống gắn kết và yêu thương. Trong mái ấm ấy, truyền thống hiếu nghĩa luôn được gìn giữ và trao truyền từ đời này sang đời khác.
Bước chuyển mạnh mẽ trong xây dựng NTM ở Hà Tĩnh

Bước chuyển mạnh mẽ trong xây dựng NTM ở Hà Tĩnh

“Quả ngọt” hôm nay trên hành trình xây dựng tỉnh đạt chuẩn NTM ở Hà Tĩnh được kết tinh từ “ý Đảng, lòng dân”, sự chung tay, góp sức của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và Nhân dân.
Bên bến Tam Soa

Bên bến Tam Soa

Về bến Tam Soa, xã Đức Thọ, vào những ngày tháng 9 mùa thu, du khách sẽ có một trải nghiệm ý nghĩa vì đó không chỉ là chuyến đi mà còn là hành trình trở về nguồn cội, với những giá trị giản dị, thiêng liêng.
"Nhịp cầu" nối lịch sử và hiện tại

"Nhịp cầu" nối lịch sử và hiện tại

Thuyết minh viên tại các khu di tích lịch sử, văn hóa là nhịp cầu nối giữa lịch sử và hiện tại, góp phần khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước và thêm trân trọng hòa bình.
Nhạc trưởng của những "bản hòa tấu" văn hóa quê hương

Nhạc trưởng của những "bản hòa tấu" văn hóa quê hương

Trong những năm gần đây, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống (NTTT) Hà Tĩnh được đông đảo khán giả trong và ngoài tỉnh ghi nhận bởi các chương trình nghệ thuật để lại nhiều dấu ấn. Góp phần làm nên những thành công ấy, có sự đóng góp lớn của nhạc sỹ Trần Quốc Dũng - Trưởng phòng Nghệ thuật biểu diễn.
“Uy tín không nằm ở chức danh mà ở sự thấu hiểu bà con”

“Uy tín không nằm ở chức danh mà ở sự thấu hiểu bà con”

Đó là chia sẻ đầy tâm huyết của bà Trần Thị Yên, một tấm gương về sự cống hiến thầm lặng. Với vai trò Bí thư Chi bộ tổ dân phố 17 (phường Hà Huy Tập, Hà Tĩnh), bà đã chứng minh rằng, uy tín của người lãnh đạo không nằm ở chức danh, mà ở sự thấu hiểu và gắn bó với bà con.
Rằm tháng Bảy trong tâm thức người Hà Tĩnh

Rằm tháng Bảy trong tâm thức người Hà Tĩnh

Tại nhiều làng quê Hà Tĩnh, rằm tháng Bảy không chỉ là một ngày lễ trọng kế tục từ văn hóa truyền thống ngàn đời của ông cha, mà còn là dịp mỗi người trở về với nguồn cội, sum họp anh em, họ hàng.
80 năm Tết Độc lập - Ký ức và khát vọng

80 năm Tết Độc lập - Ký ức và khát vọng

80 năm đã đi qua kể từ mùa thu Cách mạng Tháng 8 năm 1945, nhưng với mỗi thế hệ người dân Hà Tĩnh, Tết Độc lập luôn là mạch nguồn thiêng liêng, nuôi dưỡng lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và khát vọng dựng xây non sông.
Rộn ràng mùa trám đen ở Hà Tĩnh

Rộn ràng mùa trám đen ở Hà Tĩnh

Xã Hương Sơn (Hà Tĩnh) là thủ phủ của cây trám đen. Hiện nay người dân ở đây đang bước vào mùa thu hoạch với niềm vui được mùa.
Chứng nhân của lịch sử

Chứng nhân của lịch sử

“Khi tôi lớn lên đất nước đã có rồi” và những mùa thu cách mạng, những câu chuyện chiến đấu bảo vệ non sông cứ dần hiện lên qua lời bà kể, đặc biệt là qua những di tích lịch sử.
Trao giải Cuộc thi Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh

Trao giải Cuộc thi Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh

Cuộc thi "Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh" đã tạo dựng một sân chơi lành mạnh, quảng bá sâu rộng các ca khúc về Hà Tĩnh, góp phần khởi dậy tình yêu quê hương, đất nước, lan tỏa hình ảnh tỉnh nhà tới bạn bè muôn phương.
Miệt mài “góp nhặt” ký ức ông cha

Miệt mài “góp nhặt” ký ức ông cha

Với 5 bảo vật quốc gia và hàng ngàn hiện vật, cổ vật, tư liệu giá trị về quê hương núi Hồng - sông La đang được lưu giữ là minh chứng cho những nỗ lực của Bảo tàng Hà Tĩnh trong sưu tầm, bảo quản ký ức quê hương.
[QUIZ] Bí thư Tỉnh ủy lâm thời đầu tiên của Hà Tĩnh là ai?

[QUIZ] Bí thư Tỉnh ủy lâm thời đầu tiên của Hà Tĩnh là ai?

Đồng chí Bí thư Tỉnh ủy lâm thời đầu tiên của Hà Tĩnh là người cộng sản kiên trung, có nhiều đóng góp to lớn cho sự nghiệp đấu tranh cách mạng. Cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí là tấm gương sáng ngời, để lại nhiều bài học quý báu cho đội ngũ cán bộ, đảng viên hôm nay và các thế hệ mai sau.