Võ Quận công Nguyễn Phi Sài và những di sản để lại

(Baohatinh.vn) - Nguyễn Phi Sài là một nhân vật lịch sử có nhiều công lao, đóng góp dưới thời Lê Trung Hưng và từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều, ngoài trấn. Hiện nay, dòng họ Nguyễn Phi ở xã Thạch Long (Thạch Hà, Hà Tĩnh) vẫn còn lưu giữ nhiều di sản quý mà ông để lại.

Nguyễn Phi Sài sinh năm Mậu Ngọ, niên hiệu Chính Trị thứ 2, đời Lê Anh Tông (1558), quê ở xã Đan Chế, nay thuộc xã Thạch Long, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Ông sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh đất nước nhiều biến động. Lúc này, chúa Trịnh bắt đầu nắm vị thế trong triều đình, vua Lê dần bất lực. Nhờ xuất thân trong một gia đình có truyền thống vừa văn học vừa võ học nên khi tham gia quân đội, Nguyễn Phi Sài sớm được chú ý. Từ một người lính nhưng nhờ có lòng dũng cảm và tài thao lược, Nguyễn Phi Sài dần được bổ dụng nhiều chức vụ quan trọng, trở thành võ tướng được chúa Trịnh tin tưởng, giao nhiều trọng trách, lần lượt được thăng thưởng qua các chức tước: Võ Lộc hầu, Trung quân đô đốc phủ, Hữu đô đốc, Thiếu bảo, Võ Quận công…

bqbht_br_nha-tho-ngphi-sai.jpg
Nhà thờ Võ Quận công Nguyễn Phi Sài.

Là một võ tướng, đồng thời là con rể của Tiết chế Trịnh Tùng nên Nguyễn Phi Sài thường xuyên sát cánh bên cạnh Trịnh Tùng. Điển hình như vào tháng 1 năm Quý Tỵ (1593), nhà vua cho đại quân ra đạo Hải Dương, khi đến địa phương Cẩm Giàng, sai Võ Quận công đem quân theo quan thống lĩnh Nguyễn Hữu Liêu đi trước, đến huyện Thanh Lâm, vượt qua sông vào trước vây đồn Mạc Kính, giao chiến với giặc từ 9 giờ sáng đến 3 giờ chiều, bắt được chúa Mạc Vương Yên Kính Thành và các tướng nhà Mạc: Trần Việt, Bùi Chỉ, Nguyễn Nhân Triêm.

Về sự kiện này, Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Quý Tỵ (Quang Hưng) năm thứ 16 (1593). Tháng Giêng, ngày mùng 9, Tiết chế Trịnh Tùng đốc suất đại quân qua sông Nhị sang phía Đông, ngày đêm đi gấp, thẳng lối Thanh Lâm mà tiến. Ngày 12, đóng dinh ở Cẩm Giàng, đại hội các tướng bàn chia quân tiến theo cả hai đường thủy bộ, vượt sông, đánh gấp… Dương Quận công Nguyễn Hữu Liêu thống lĩnh tướng sĩ các dinh cơ thủ bộ tiến đến huyện Thanh Lâm… Nguyễn Hữu Liêu đem thủy quân vây kín bốn mặt, đón chặn lối chạy… Kính Chỉ và họ hàng trai gái đều trốn vào núi rừng. Quan quân đuổi đến các huyện Đông Triều, Chí Linh, dò bắt được bọn An Sơn Vương Mạc Kính Thành, Hoàng Lương công Mạc Lý Hữu, Quận công Trần Việt, Bùi Chỉ, Tán lý Nguyễn Nhân Triêm…”(1).

Đến năm 1597, khi thổ quan Nguyễn Khắc Khoan làm phản, Nguyễn Phi Sài lại được giao trấn dẹp. Gia phả dòng họ thuật lại: “Tháng 2 năm Đinh Dậu (1597) có tên thổ quan Quận công Nguyễn Khắc Khoan bị giáng chức cùng con trai là Khắc Đạo, Khắc Diệu, Khắc Châu… âm mưu chống cấp trên, tụ tập trên 70 côn đồ đêm thường gây trộm cướp, đốt phá vườn tược, nhà cửa, doanh trại, cướp bóc chợ búa, do Võ Quận công vâng lệnh trên bí mật trinh sát. Sau đem quân vây bốn phía, rồi đột nhập, bắt sống được chính thần Nguyễn Khắc Khoan, 3 con trai của Khoan và đồ đệ ngoại 30 người, thu được ấn gỗ, 4 ngựa và các loại khí giới đạn dược chôn dưới đất, đem về nạp phủ môn… Sau chiến công này, Võ Quận công Nguyễn Phi Sài được thưởng 2 nén vàng, 100 nén bạc…”.

bqbht_br_nha-sac-nguyen-phi-sai.jpg
Nhà sắc Nguyễn Phi Sài.

Qua một số sự kiện trên có thể thấy rằng, Nguyễn Phi Sài là một nhân vật lịch sử đã tham gia vào nhiều sự kiện của đất nước ta dưới thời Lê - Trịnh. Ông là người xông pha trận mạc, trực tiếp có mặt ở nhiều “điểm nóng” lúc bấy giờ. Những thành tích, chiến công của Võ Quận công Nguyễn Phi Sài cùng với các quần thần trung nghĩa đã góp phần quan trọng nhằm lập lại trật tự đất nước, ổn định triều chính, đem đến bình yên cho cuộc sống của người dân.

Võ Quận công Nguyễn Phi Sài mất ngày 18/3 năm Giáp Tuất (1634). Sau khi mất, ông được truy tặng Thiếu bảo, Trung đẳng phúc thần. Vì có công lớn nên sau khi mất, Võ Quận công Nguyễn Phi Sài đã được triều Lê Trung hưng liệt vào hàng ngũ danh thần tiết nghĩa, thăng Thiếu bảo, ban cấp 30 mẫu ruộng, cho lập đền thờ tại quê nhà, giao cho dân xã Đan Chế thờ tự và trông coi phần mộ. Các vua triều Hậu Lê đã nhiều lần ban sắc phong.

Hiện nay, dòng họ Nguyễn Phi ở xã Thạch Long còn lưu giữ được một số sắc phong của các triều đại quân chủ rất có giá trị, điển hình như sắc phong năm Vĩnh Tộ thứ 3 (1621), sắc phong năm Cảnh Trị thứ 8 (1670), sắc phong năm Thành Thái thứ 6 (1894) và thứ 10 (1898), sắc phong năm Duy Tân thứ 3 (1909)... Trong số các sắc phong kể trên thì sắc phong năm Vĩnh Tộ thứ 3 (1621) được coi là một trong những sắc phong vào loại cổ nhất của tỉnh ta hiện nay.

Dưới triều Nguyễn, vua Thành Thái đã phong Võ Quận công Nguyễn Phi Sài là “Đoan túc dực bảo trung hưng chi thần”, đồng thời giao cho dân địa phương thờ tại đền Cả, hay còn gọi là đền Đế Thích của bản xã: “Đền lớn nhất là đền Cả, cũng gọi là đền Đế Thích, còn gọi là Miệu Voi, vì trước cửa đền có 2 con voi đá quỳ chầu vào. Lại còn hai ông phỗng canh cửa. Đền có 3 tòa. Tòa chính giữa thờ Ngũ Phương, Ngũ Đế, Thượng Đẳng thiên thần. Tòa bên phải thờ Võ Quận công Nguyễn Phi Sài. Tòa bên trái thờ Mai hầu tướng công…”(2).

bqbht_br_sac-phong-nam-thanh-thai-thu-6-1894.jpg
Sắc phong năm Thành Thái thứ 6 (1894)

Tại di tích mộ và nhà thờ Nguyễn Phi Sài hiện còn bảo lưu được 1 nhà sắc cổ, được làm bằng gỗ trai có niên đại xây dựng trên 300 năm. Đây là minh chứng cho ý thức giữ gìn, bảo tồn di sản của hậu duệ danh nhân Nguyễn Phi Sài, đồng thời cũng là minh chứng cho sự tiếp biến, trao truyền văn hóa của người Việt qua nhiều thế hệ. Trên địa bàn huyện Thạch Hà, nhà sắc này là hiện vật rất độc đáo, thuộc vào loại hiếm có.

Với những công lao, đóng góp cho đất nước, ngày 23/1/2007, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã có Quyết định số 238/QĐ-UBND xếp hạng mộ và nhà thờ Nguyễn Phi Sài là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh; ngày 20/11/2024, Bộ VH-TT&DL có Quyết định số 3552/QĐ-BVHTTDL xếp hạng mộ và nhà thờ Nguyễn Phi Sài là di tích lịch sử quốc gia.

Tài liệu tham khảo:

(1). Đại Việt sử ký toàn thư, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2004, Tập 3, tr.185.

(2) Thái Kim Đỉnh (chủ biên), Làng cổ Hà Tĩnh, Tập 1, Sở Văn hóa - Thông tin, Hội Văn học nghệ thuật Hà Tĩnh, 2007, tr.394.

Chủ đề Danh nhân Hà Tĩnh

Đọc thêm

Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Trong vô vàn câu chuyện về Ngã ba Đồng Lộc huyền thoại đã trở nên quen thuộc, ít ai biết rằng, những con ngõ, ngôi nhà ở thôn Mai Long (xã Xuân Lộc, Hà Tĩnh) là nơi từng lưu dấu bước chân, tiếng cười nói của 10 nữ liệt sỹ TNXP Tiểu đội 4, Đại đội 552 trước lúc họ đi vào bất tử.
Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Làng Trường Lưu xưa - xã Trường Lưu nay tự hào với 3 di sản được UNESCO vinh danh. Không dừng lại ở một danh xưng hành chính ở Hà Tĩnh, Trường Lưu còn ẩn chứa trong đó nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, riêng có, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Từ một câu chuyện trong sử sách, tên gọi Thành Sen (Hà Tĩnh) đã ra đời và theo suốt dặm dài lịch sử của vùng đất này. Tên gọi ấy đã ăn sâu vào ký ức, trở thành niềm tự hào của nhiều thế hệ.
 Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Tháng 7 này trở nên đặc biệt hơn với nhiều gia đình liệt sỹ ở Hà Tĩnh khi phần mộ người thân được đưa về yên nghỉ nơi đất mẹ, khi tấm bằng “Tổ quốc ghi công” được trao tặng trang nghiêm, trọng thể.
Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Những ngày tháng Bảy, đất nước lại lặng mình trong những ký ức thiêng liêng về những năm tháng khói lửa. Trong dòng chảy lịch sử ấy, lực lượng TNXP Hà Tĩnh để lại nhiều dấu ấn hào hùng, góp phần viết nên bản hùng ca bất tử bằng sức trẻ và lòng yêu nước cháy bỏng.
Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Truyện Kiều có sức sống mãnh liệt trong văn học Việt Nam, phổ biến trong các tầng lớp nhân dân. Dù gần 100 tuổi, cụ Trần Thị Tám ở xã Hồng Lộc (Hà Tĩnh) vẫn thuộc và say sưa luận giải Kiều.
Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Giữa một vùng quê ven sông La - nơi được biết đến là xã nhỏ nhất của tỉnh Hà Tĩnh lại tồn tại một góc phố mang dáng dấp cổ kính, phảng phất hồn xưa như một “phố cổ Hà Nội” thu nhỏ.
Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Về thôn Phú Quý, xã Đông Kinh, tỉnh Hà Tĩnh. Dạo bước trên những tuyến đường bê tông nhựa rộng rãi, không chỉ cảm nhận được sự bình yên, trù phú mà còn thấy rõ sức sống mới của miền quê trù phú, xanh tươi 
Thắp sáng giá trị gia đình Việt giữa nhịp sống mới

Thắp sáng giá trị gia đình Việt giữa nhịp sống mới

Bằng nhiều cách tiếp cận và truyền tải linh hoạt, ngành VH-TT&DL Hà Tĩnh đang nỗ lực làm mới công tác gia đình, để các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp tiếp tục được khơi dậy và lan tỏa trong cộng đồng.
Khi ví, giặm "chạy show"…

Khi ví, giặm "chạy show"…

Không còn đơn thuần xuất hiện trên sân khấu hội diễn tuyên truyền, dân ca ví, giặm ở Hà Tĩnh từng bước hiện diện trong các show diễn giải trí, chuyển hóa thành sản phẩm của công nghiệp văn hóa.
Anh Nghĩa làm nhiều việc nghĩa

Anh Nghĩa làm nhiều việc nghĩa

Bằng nhiều việc làm cụ thể, thiết thực như hiến đất mở đường, giúp đỡ người nghèo, tích cực trong các hoạt động của địa phương, anh Trương Quang Nghĩa, thôn Bắc Thượng, xã Thạch Đài (TP Hà Tĩnh) đã góp sức làm cho quê hương thay da đổi thịt.
Đình làng - nơi lưu giữ những giá trị truyền thống

Đình làng - nơi lưu giữ những giá trị truyền thống

Cây đa, bến nước, sân đình là biểu tượng của làng quê trong tâm thức bao thế hệ. Trong đó, đình làng là nơi sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống đặc trưng của mỗi làng quê, đang cần được khôi phục và phát huy.
Người gieo "hạt giống" đoàn kết

Người gieo "hạt giống" đoàn kết

Ông Hồ Duy Lý - Bí thư Chi bộ thôn Song Hải, xã Thạch Sơn (Thạch Hà, Hà Tĩnh) luôn là tấm gương sáng về tinh thần trách nhiệm, tận tụy vì dân, sống trọn nghĩa đạo - đời.
Cô gái trẻ Hà Tĩnh 22 tuổi, 21 lần hiến máu

Cô gái trẻ Hà Tĩnh 22 tuổi, 21 lần hiến máu

Hơn 4 năm kể từ lần đầu tiên hiến máu, đến nay, ở độ tuổi 22, Hoàng Thị Hồng Thương (xã Đan Trường, Nghi Xuân, Hà Tĩnh) đã có đến 21 lần tham gia hiến máu và hiến tiểu cầu.