Có nhiều yếu tố có thể dẫn đến tăng cân nhanh, khó kiểm soát như giữ nước hoặc phức tạp hơn là rối loạn nội tiết hoặc bệnh lý. Nghiên cứu cho thấy béo phì hoặc thừa cân có thể làm tăng nguy cơ mắc các tình trạng sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm: Huyết áp cao, đái tháo đường, bệnh tim mạch và một số loại ung thư.
Vì vậy, nếu lo lắng về việc cân nặng của mình tăng đột ngột, khó kiểm soát gần đây, thì đây là 6 nguyên nhân tiềm ẩn và một số dấu hiệu cảnh báo bạn cần chú ý:
1. Tăng cân do mất cân bằng nội tiết tố
Nội tiết tố đóng một vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các chức năng khác nhau của cơ thể liên quan đến việc tăng cân, bao gồm viêm, thèm ăn và tích trữ chất béo. Vì vậy, đối với một số người, sự mất cân bằng nội tiết tố nhất định có thể góp phần làm tăng cân không chủ ý. Khi nồng độ hormone bị gián đoạn, có thể dẫn đến thay đổi trọng lượng cơ thể.
Sự mất cân bằng nội tiết tố nhất định có thể góp phần làm tăng cân không chủ ý.
Ví dụ, tuyến giáp hoạt động kém, được gọi là suy giáp, có thể giảm sản xuất hormone tuyến giáp, dẫn đến tốc độ trao đổi chất chậm hơn và tăng cân. Tương tự, các tình trạng như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) có thể gây mất cân bằng nội tiết tố ở phụ nữ, dẫn đến tăng cân, đặc biệt là quanh vùng bụng. Sự thay đổi nội tiết tố trong thời kỳ mãn kinh cũng có thể ảnh hưởng đến sự phân bố chất béo, thường dẫn đến tăng tích tụ mỡ quanh vùng bụng.
Dấu hiệu cảnh báo mất cân bằng nội tiết tố, bao gồm: Tăng cân nhanh hoặc khó giảm cân, mệt mỏi, kinh nguyệt không đều, lo lắng hoặc trầm cảm, tê hoặc ngứa ran ở tay, tiêu chảy hoặc táo bón, các vấn đề về da như mụn trứng cá, rụng tóc hoặc có nhiều lông trên cơ thể, giảm ham muốn tình dục, mất khối lượng cơ bắp...
2. Một số bệnh lý gây tăng cân
Các tình trạng bệnh lý tiềm ẩn là một trong những yếu tố khác có thể góp phần gây tăng cân không chủ ý. Điều này là do một số tình trạng sức khỏe nhất định có thể làm gián đoạn chức năng trao đổi chất bình thường của cơ thể, dẫn đến thay đổi trọng lượng cơ thể.
Một số ví dụ về tình trạng bệnh lý có thể gây tăng cân ngoài ý muốn bao gồm:
- Hội chứng Cushing: Hội chứng Cushing xảy ra khi cơ thể tiếp xúc với nồng độ hormone cortisol cao trong thời gian dài. Nó có thể là kết quả của rối loạn tuyến thượng thận hoặc sử dụng quá nhiều thuốc corticosteroid. Tăng cân trong hội chứng Cushing thường xảy ra ở mặt, bụng và lưng trên.
- Suy giáp: Khi tuyến giáp không sản xuất đủ hormone tuyến giáp, có thể dẫn đến tốc độ trao đổi chất chậm hơn. Tình trạng này có thể gây tăng cân, mệt mỏi và khó giảm cân dù đã nỗ lực duy trì lối sống lành mạnh.
- Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): PCOS là một rối loạn nội tiết tố ảnh hưởng đến phụ nữ, có thể dẫn đến chu kỳ kinh nguyệt không đều, u nang buồng trứng và nồng độ androgen (nội tiết tố nam) cao hơn. Tăng cân, đặc biệt là vùng bụng, là triệu chứng phổ biến của PCOS.
- Suy tim sung huyết: Suy tim sung huyết xảy ra khi khả năng bơm của tim bị suy giảm, dẫn đến giữ nước và tăng cân.
- Bệnh đái tháo đường type 2: Bệnh đái tháo đường type 2 có liên quan đến tình trạng kháng insulin, khiến cơ thể không sử dụng insulin một cách hiệu quả, dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao. Một số lựa chọn điều trị được sử dụng cho bệnh đái tháo đường type 2 cũng đã được chứng minh là góp phần làm tăng cân mất kiểm soát.
Một số loại thuốc có tác dụng phụ gây tăng cân.
3. Thuốc cũng có thể là thủ phạm gây tăng cân
Một nguyên nhân tiềm ẩn khác gây tăng cân là do một số loại thuốc bạn đang dùng. Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến sự thèm ăn, hormone, tốc độ trao đổi chất, khả năng giữ nước hoặc thậm chí làm thay đổi quá trình lưu trữ chất béo của cơ thể.
Tuy nhiên, không phải ai cũng tăng cân khi dùng thuốc và nguyên nhân cũng như mức độ tăng cân có thể khác nhau ở mỗi người. Nếu lo lắng về việc tăng cân liên quan đến thuốc, hãy tham khảo ý kiến của dược sĩ hoặc bác sĩ điều trị.
Dưới đây là một số ví dụ về các loại thuốc có thể góp phần tăng cân:
- Thuốc chống trầm cảm: Một số loại thuốc chống trầm cảm, bao gồm thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA) và một số thuốc chống trầm cảm không điển hình, có thể dẫn đến tăng cân như một tác dụng phụ.
- Corticosteroid: Đây là thuốc thường được kê đơn cho các tình trạng viêm, rối loạn tự miễn dịch và hen suyễn, có thể dẫn đến giữ nước, thay đổi phân bổ chất béo và tăng cân.
- Thuốc kháng histamine: Một số loại thuốc kháng histamine dùng để kiểm soát dị ứng có thể gây tăng cân do tăng cảm giác thèm ăn.
- Thuốc đái tháo đường: Một số loại thuốc dùng để điều trị bệnh như insulin và một số loại thuốc uống như sulfonylureas và thiazolidinediones, có thể góp phần làm tăng cân.
- Thuốc chẹn beta: Thuốc chẹn beta là thuốc dùng để điều trị các tình trạng như huyết áp cao và bệnh tim. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số thuốc chẹn beta như metoprolol, có thể góp phần làm tăng cân.
- Thuốc chống loạn thần: Một số loại thuốc chống loạn thần, đặc biệt là thuốc chống loạn thần thế hệ thứ hai, có liên quan đến tăng cân. Những loại thuốc này có thể ảnh hưởng đến tốc độ trao đổi chất, sự thèm ăn và gây ra những thay đổi khác dẫn đến tăng cân.
4. Tăng cân do thiếu ngủ hoặc mất ngủ
Thiếu ngủ hoặc mất ngủ có thể góp phần làm tăng cân. Giấc ngủ đóng một vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các quá trình sinh lý khác nhau, bao gồm tốc độ trao đổi chất, điều chỉnh sự thèm ăn và sản xuất hormone. Thiếu ngủ có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất và điều hòa các hormone tác động đến sự thèm ăn hoặc gây ra phản ứng căng thẳng, dẫn đến tăng cảm giác thèm ăn và giảm cảm giác no.
Thiếu ngủ cũng có thể làm gián đoạn khả năng điều chỉnh lượng đường trong máu một cách hiệu quả của cơ thể, dẫn đến tình trạng kháng insulin và suy giảm khả năng dung nạp glucose, có thể góp phần làm tăng cân.
Ngủ không đủ giấc hoặc chất lượng giấc ngủ kém có thể gây tăng cân.
5. Yếu tố lối sống và chế độ ăn uống gây tăng cân
Các yếu tố về chế độ ăn uống và thay đổi lối sống có thể góp phần đáng kể vào việc tăng cân không chủ ý. Thói quen hàng ngày, bao gồm các loại và lượng thực phẩm ta tiêu thụ, cũng như mức độ hoạt động thể chất đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì cân nặng khỏe mạnh.
Áp dụng một chế độ ăn uống cân bằng, tham gia các hoạt động thể chất phù hợp, thực hành ăn uống lành mạnh, kiểm soát căng thẳng hiệu quả và ưu tiên giấc ngủ chất lượng đều là những chiến lược quan trọng để duy trì cân nặng khỏe mạnh.
Dưới đây là một số ví dụ về cách các yếu tố lối sống và chế độ ăn uống có thể góp phần làm tăng hoặc biến động cân nặng:
- Chế độ ăn uống: Tiêu thụ một chế độ ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ uống có đường và chất béo không lành mạnh có thể góp phần tăng cân. Những thực phẩm này thường chứa nhiều calo và ít chất dinh dưỡng thiết yếu, dẫn đến ăn uống quá mức và mất cân bằng về năng lượng cũng như chất dinh dưỡng đưa vào cơ thể. Thời gian ăn không phù hợp cũng có thể góp phần làm tăng cân.
- Lối sống ít vận động: Lối sống ít vận động có thể góp phần làm tăng cân. Thiếu tập thể dục thường xuyên có thể làm giảm lượng calo tiêu thụ, cản trở tốc độ trao đổi chất và giảm khối lượng cơ, tất cả đều có thể dẫn đến tăng cân. Tuy nhiên, tập luyện quá sức hoặc tập thể dục quá sức cũng có thể gây bất lợi.
- Thiếu ngủ: Như đã đề cập trước đó, ngủ không đủ giấc hoặc chất lượng giấc ngủ kém có thể phá vỡ sự điều hòa nội tiết tố, tăng cảm giác thèm ăn và dẫn đến tăng cân. Thiếu ngủ cũng có thể ảnh hưởng đến việc lựa chọn thực phẩm và làm tăng cảm giác thèm ăn các thực phẩm có hàm lượng calo cao.
- Uống rượu: Uống quá nhiều rượu có thể góp phần tăng cân. Đồ uống có cồn thường chứa nhiều calo và có thể làm tăng cảm giác thèm ăn, dẫn đến ăn quá nhiều. Rượu cũng có thể tác động tiêu cực đến việc điều hòa glucose và làm giảm độ nhạy insulin.
6. Căng thẳng - nguyên nhân phổ biến gây tăng cân
Mất cân bằng dinh dưỡng, thiếu ngủ, lười vận động đều được coi là những yếu tố gây căng thẳng cho cơ thể. Các yếu tố gây căng thẳng tâm lý xã hội là một loại căng thẳng khác mà chúng ta có thể gặp phải.
Mức độ căng thẳng tâm lý tăng cao có thể là nguyên nhân phổ biến gây tăng cân không chủ ý ở một số người. Khi chúng ta gặp căng thẳng mạn tính hoặc kéo dài, cơ thể chúng ta sẽ giải phóng cortisol, một loại hormone đóng vai trò trong nhiều lĩnh vực trao đổi chất, bao gồm cả việc lưu trữ và phân phối chất béo.
Căng thẳng có thể thay đổi thói quen ăn uống thường xuyên, tăng lượng thức ăn ăn vào hoặc tăng cảm giác thèm ăn các loại thực phẩm có hàm lượng calo cao và ăn uống thất thường. Giảm thiểu tác động của căng thẳng có thể thúc đẩy giảm cân hoặc kiểm soát cân nặng.
