Việt Nam là một dân tộc đặc biệt, bởi lịch sử chống ngoại xâm không chỉ được kiến tạo bằng sức mạnh vũ khí mà cao hơn cả là sức mạnh lý tưởng, sức mạnh tinh thần, đặc biệt là trong hơn 20 năm chống Mỹ cứu nước. Sống trong những tháng ngày rực lửa, hừng hực khí thế cả đất nước lên đường ra trận, quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ để giành lại độc lập, tự do, thống nhất non sông, các nhạc sĩ Việt Nam thời kỳ đó đã đón bắt được dòng chảy tinh thần của dân tộc và sáng tác ra hàng loạt ca khúc có sức mạnh như những sư đoàn.
Các tác phẩm của những nhạc sĩ: Đỗ Nhuận, Lưu Hữu Phước, Phạm Tuyên, Trọng Bằng, Trịnh Công Sơn, Huy Du, Huy Thục, Phan Huỳnh Điểu, Doãn Nho, Hoàng Hiệp, Xuân Giao, Trần Chung, Văn Dung, Vũ Trọng Hối, Ánh Dương, Văn Ký, Nguyễn Văn Tý… đã nhanh chóng được truyền đi qua sóng phát thanh Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Phát thanh Giải phóng, giục giã trai làng viết đơn tình nguyện lên đường chiến đấu, giục giã những bàn chân vượt núi cao dốc thẳm hướng về miền Nam, thôi thúc những bàn tay xẻ núi mở đường, những chuyến xe chạy dưới làn bom đạn tiến về tiền tuyến lớn.
“Bão nổi lên rồi” của giáo sư, nhạc sĩ, Nghệ sĩ nhân dân Trọng Bằng viết năm 1968 toát lên khí thế tổng tấn công và nổi dậy từ khắp nơi với giai điệu và ca từ gấp gáp, rộn rã: Bão nổi lên rồi/ Từ Miền Nam quê hương ta ơi/ Từ Trị Thiên băng qua Tây Nguyên lan tới bưng biền/ Triệu người bừng bừng… Người người đi chiến đấu/ Vai sát vai lên đường…
Cuộc kháng chiến bước vào giai đoạn ác liệt, phong trào “Tiếng hát át tiếng bom” do Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phát động nhanh chóng lan rộng khắp cả nước, từ hậu phương đến tiền tuyến, trên các huyết mạch giao thông trọng điểm của đường Trường Sơn. Một loạt ca khúc ra đời mang khí thế tiến công dồn dập, tiếp thêm sức mạnh cho các nam nữ TNXP, bộ đội, giao liên và toàn thể đồng bào, chiến sĩ cả nước như: “Cô gái mở đường” (Xuân Giao); “Đường tôi đi dài theo đất nước”, “Bước chân trên dãy Trường Sơn” (Vũ Trọng Hối); “Đường Trường Sơn xe anh qua” (Văn Dung); Chiếc gậy Trường Sơn” (Phạm Tuyên); “Nổi lửa lên em” (nhạc Huy Du, thơ Giang Lam); “Bài ca Trường Sơn” (nhạc Trần Chung, thơ Gia Dũng); “Đêm Trường Sơn nhớ Bác” (nhạc Trần Chung, thơ Nguyễn Trung Thu)…
Đó là những bản hùng ca đầy lãng mạn trên cung đường Trường Sơn huyền thoại thấm máu, mồ hôi và khát vọng lớn lao giải phóng đất nước của họ: Đường in dấu chân em/ Đường in trong tim anh/ Đường Trường Sơn yêu biết mấy/ Khi tình em cháy trong lòng anh”; “Nổi lửa lên em/ Đánh Mỹ đêm ngày/ Vũ trụ theo ta/ Vào trong chiến trường có chị Hằng/ Soi sáng canh thâu”; “Ôi có những vì sao thức cùng ta đêm nay/ Như mắt em sáng lên muôn niềm tin/ Ta nhớ má Năm Căn, ta thương em Cửa Việt… Những năm tháng cuối cùng của cuộc kháng chiến, Sài Gòn, sào huyệt cuối cùng của chế độ Mỹ - ngụy là điểm đến để kết thúc cuộc chiến ròng rã.
Với nhạc phẩm “Tiến về Sài Gòn”, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước diễn tả niềm mong ước, khao khát cháy bỏng và những bước chân gấp gáp trong niềm hứng khởi dâng trào: Sài Gòn ơi ta đã về đây! Ta đã về đây… Tiến về Sài Gòn/ Ta quét sạch giặc thù/ Hướng về đồng bằng, ta tiến về thành đô/ Nước nhà còn chờ/ Trận cuối là trận này/ Tiến về đồng bằng, giải phóng thành đô.
Bên cạnh những nhạc phẩm sôi nổi, trầm hùng, thúc giục nhịp hành quân là hàng loạt những giai điệu trữ tình, sâu lắng, thiết tha, thể hiện khát vọng hòa bình hạnh phúc, thống nhất non sông. Tình yêu lứa đôi hòa quyện tình yêu đất nước, cao thượng và đẹp đẽ. Hình ảnh người mẹ, người yêu, người vợ ở hậu phương thủy chung đợi chờ, hăng say lao động sản xuất, gửi niềm tin cho người nơi tiền tuyến được khắc họa thật đẹp trong các nhạc phẩm của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý như: “Mẹ yêu con”, “Bài ca năm tấn”; trong các nhạc phẩm của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu như: “Bóng cây Kơ-nia”, “Anh ở đầu sông em cuối sông”, “Hành khúc ngày và đêm” (thơ Bùi Công Minh); “Cuộc đời vẫn đẹp sao” (thơ Dương Hương Ly): Dù cách xa hai ngả đường chiến dịch/ Ta vẫn cùng chung nhau một ánh trăng ngần/ Một tiếng chim ngân/ Một làn gió biển/ Một sớm mai xuân trước căn hầm dã chiến thấy trời xanh xao xuyến…
Khát vọng cống hiến cho lý tưởng, sự tự nguyện hy sinh và niềm tin chiến thắng, niềm hy vọng về một ngày mai đất nước hòa bình được khắc sâu trong các tác phẩm “Bài ca hy vọng” (Văn Ký); “Tự nguyện” (Trương Quốc Khánh); “Câu hò bên bờ Hiền Lương” (Hoàng Hiệp - Đằng Giao); “Lá đỏ” (Hoàng Hiệp); “Ngọn đèn đứng gác” (Hoàng Hiệp phổ thơ Chính Hữu)…
Trong kháng chiến chống Mỹ, Hà Tĩnh là “đất nhạc”, nơi bén duyên của nhiều nhạc sĩ. Hàng chục ca khúc về Hà Tĩnh được rất nhiều người hát, tiêu biểu là: “Vui mở đường” (Đỗ Nhuận); “Chào em cô gái Lam Hồng” (Ánh Dương); “Một khúc tâm tình người Hà Tĩnh” (Nguyễn Văn Tý); “Gái sông La”, “Hà Tĩnh quê hương ta” (Lê Hàm); “Hà Tĩnh trên đường chiến thắng” (Thái Quý); “Bài ca Hà Tĩnh” (Đỗ Dũng); “Người con gái sông La” (Doãn Nho); “Đường về Hà Tĩnh” (Vĩnh An)…
Ngay tại mảnh đất thấm đẫm câu hò ví giặm, nhiều bài giặm vè đã ra đời cổ vũ khí thế đấu tranh của quân dân, tiêu biểu là bài vè “Thần Sấm ngã” của tác giả Lê Thanh Bình mà thời điểm đó cả người lớn và trẻ con đều thuộc: Ngái ngôi chi mà nỏ chộ/ Bữa hăm sáu tháng Ba/ Thần mò đến tỉnh nhà/ Dân quân xã Thạch Hòa/ Khẩu súng trường đem ra/ Bắn nhịp một nhịp ba/ Bắn cho bò trượt, bò trà/ Một chiếc rồi hai, ba/ Thần đứt đuôi, gãy cánh/ Thần bổ nhào gãy cánh…
Không thể kể hết những nhạc phẩm trong kháng chiến chống Mỹ của dân tộc ta vì nó được ra đời từ hào khí chiến đấu, tinh thần yêu nước sục sôi, tâm thế ra trận của cả dân tộc và tâm hồn trong sáng, đẹp đẽ, cao thượng, lãng mạn của cả một thế hệ. Đó là tài sản tinh thần vô giá để lại cho hậu thế, là những bản ghi chép lịch sử bằng âm nhạc của các nhạc sỹ, nghệ nhân cứ lay thức, sống động, âm vang mãi, không chỉ sau 50 năm, mà là hàng ngàn năm…