Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

(Baohatinh.vn) - Đứng trên ngọn Thứu Lĩnh của dãy núi Hồng nhìn xuống có thể bao quát cả một dải đất khá rộng lớn của Can Lộc. Từ miền Trà Sơn xanh thắm xuôi về những cánh đồng lúa ven sông Nghèn, vùng đất cổ giàu trầm tích văn hóa đã ghi tên mình vào Hà Tĩnh từ ngày đầu thành lập tỉnh năm 1831.

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Trung tâm thị trấn Nghèn (Can Lộc) ngày nay.

Đất văn chương, khoa bảng

Khó có thể xác định người Việt cổ đã bắt đầu sinh cơ lạc nghiệp tại vùng đất Can Lộc từ bao giờ, nhưng, từ những di chỉ khảo cổ học ở quanh núi Nghèn, vùng Trà Sơn… cho thấy khoảng 4.000-5.000 năm trước đã xuất hiện bóng dáng của họ.

Theo tư liệu lịch sử, thời Bắc thuộc, địa phận Can Lộc thuộc quận Cửu Chân với nhiều tên gọi được thay đổi khác nhau theo các triều đại phong kiến phương Bắc như huyện: Phù Lĩnh (năm 271), Việt Thường (năm 679). Vào thời Nhà Lý (năm 1010), Can Lộc được đổi tên là huyện Phỉ Lộc. Đến thời Lê sơ, năm 1469, vua Lê Thánh Tông đặt tên huyện là Thiên Lộc.

Năm 1831, khi vua Minh Mệnh lập ra tỉnh Hà Tĩnh từ 2 phủ Hà Hoa và Đức Thọ, gồm 6 huyện, Thiên Lộc là một trong số đó. Vào năm 1862, vua Tự Đức đổi tên huyện Thiên Lộc thành Can Lộc như tên gọi ngày nay.

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Sông Nghèn đoạn chảy qua tổ dân phố 8, thị trấn Nghèn, Can Lộc

Địa hình của Can Lộc thuở trước được chia làm 3 vùng: vùng bán sơn địa, vùng đồng bằng và vùng ven biển. Ngày nay, sau những thay đổi trong việc tách/nhập địa giới hành chính, Can Lộc chỉ còn 2 vùng địa hình là bán sơn địa và đồng bằng. Một số tư liệu lịch sử cho biết, vùng đất này có nhiều dấu vết trước đây là một khu vực đầm phá cổ. Biến thiên của thời gian với sự bồi đắp của sông La cũng như tạo tác của con người đã tạo ra vùng quê trù phú như ngày nay.

Mặc dù, quanh năm đối diện với thời tiết khắc nghiệt như hạn hán, lũ lụt nhưng Can Lộc có non nước hữu tình, nhiều thắng cảnh đẹp. Trong đó phải kể đến “Hoan Châu đệ nhất danh lam” - chùa Hương Tích, thắng cảnh được mệnh danh đẹp nhất Xứ Nghệ…

Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, cùng với sự sinh cơ, lập nghiệp, nhiều thế hệ người con Can Lộc đã bồi đắp cho vùng đất này những giá trị văn hóa phong phú và mang những nét đặc sắc, độc đáo. Ở đây từng có nhiều làng nghề, như: nghề chằm áo tơi (xã Quang Lộc), nghề dệt vải (xã Trường Lưu cũ); các phong tục và lễ hội, văn hóa nghệ thuật dân gian, như: phong tục mời nhau uống nước chè xanh, hội đấu vật (xã Thuần Thiện)...

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Chùa Hương Tích (xã Thiên Lộc) từng được ca ngợi là “Danh lam đệ nhất Hoan Châu” được xây dựng từ thế kỷ XIII, thời nhà Trần.

Ngoài ra, từ xưa, dân ca ví, giặm qua hình thức hát đối đáp, hát ví gần như phổ biến trong mỗi làng quê Can Lộc, đặc biệt, hát ví giặm Thiên Lộc, hát ví phường vải Trường Lưu nổi tiếng.

Đời sống văn hóa, văn nghệ dân gian phong phú và truyền thống hiếu học trở thành chiếc nôi để Can Lộc nuôi dưỡng những danh nhân khoa bảng và văn chương từ các triều đại phong kiến cho đến ngày nay.

Kể từ các khoa thi thời Trần (thế kỷ XIII) đến khoa thi cuối cùng thời Nguyễn (năm 1919), Can Lộc có 42 người đỗ đại khoa, chiếm 1/3 tổng số người đỗ đại khoa của tỉnh Hà Tĩnh thời bấy giờ. Ngoài ra còn có hàng trăm người đỗ hương cống, cử nhân.

Trong số những người đỗ đạt cao hoặc có đóng góp trong con đường học vấn, làm rạng danh miền quê Can Lộc phải kể đến: Thám hoa Đặng Bá Tĩnh (xã Tùng Lộc), Đình nguyên Thám hoa Nguyễn Huy Oánh, Lưỡng quốc Đình nguyên Thám hoa Phan Kính, La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp (xã Kim Song Trường), Hoàng giáp Võ Viêm (xã Vượng Lộc)…

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Dòng họ Nguyễn Huy - Trường Lưu (Kim Song Trường) còn lưu giữ nhiều di sản quý giá. (Trong ảnh: Một trong những căn nhà cổ có tuổi đời hàng trăm năm của dòng họ Nguyễn Huy)

Trong đó, câu “bút Cấm Chỉ, sỹ Thiên Lộc” là nói tới ông Võ Viêm học trò Thiên Lộc (tức Can Lộc) giỏi nhất Thăng Long; “Tràng An tứ hổ” - 4 học trò giỏi nhất kinh kỳ có 3 người ở Can Lộc là Trần Quang Hiển (xã Khánh Vĩnh Yên)…

Can Lộc cũng có nhiều dòng họ nổi tiếng khoa bảng, trong đó, dòng họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu (nay là xã Kim Song Trường) có 2 di sản được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thuộc Chương trình ký ức thế giới khu vực châu Á Thái Bình Dương là: Hoàng Hoa sứ trình đồ và Mộc bản trường học Phúc Giang.

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Mộc bản Trường học Phúc Giang, một trong 2 di sản của dòng họ Nguyễn Huy được công nhận là Di sản tư liệu thuộc Chương trình ký ức thế giới khu vực Châu á Thái Bình Dương.

Về văn chương, Can Lộc có một bề dày truyền thống tiếp nối qua nhiều thế hệ với nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng, như: Đặng Dung, Đặng Minh Khiêm, Nguyễn Huy Tự, Ngô Đức Kế, Võ Liêm Sơn, Nguyễn Đổng Chi, Xuân Diệu… “Hồng Sơn văn phái” một thời xuất phát từ Can Lộc.

Mạch nguồn cách mạng chảy mãi

Song song với bề dày văn hóa, truyền thống yêu nước và cách mạng như một dòng chảy xuyên suốt qua nhiều thế hệ người Can Lộc, từ những tấm gương yêu nước nổi bật thời phong kiến, như: Đặng Tất, Đặng Dung (thời Trần), đến Nguyễn Biên (thời Lê), Ngô Văn Sở, Nguyễn Thiếp (thời Tây Sơn)… cho đến những chiến sỹ cách mạng trung kiên trong cao trào Xô-viết Nghệ Tĩnh (1930-1931).

Trong Cách mạng tháng Tám 1945, Can Lộc là địa phương đầu tiên của Hà Tĩnh giành chính quyền. Cho đến những năm kháng chiến chống Mỹ, Can Lộc luôn biểu tượng cho ý chí quật cường xả thân vì độc lập, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Toàn cảnh Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc. Ảnh: Huy Tùng

Dấu ấn về Làng K130 (thị trấn Nghèn) dỡ nhà làm cầu cho xe ra tiền tuyến những năm chống Mỹ, hay hàng nghìn người dân, chiến sỹ Can Lộc xả thân vì đất nước trên “tọa độ lửa” Ngã ba Đồng Lộc là những chứng tích anh hùng. Đặc biệt, sự hy sinh của 10 nữ TNXP Ngã ba Đồng Lộc trong cuộc chiến tranh chống Mỹ đã trở thành biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, được người dân mãi mãi ghi nhớ, trong đó có 3/10 cô là người Can Lộc.

Tiếp nối mạch nguồn của vùng đất văn hóa, cách mạng, Can Lộc bước vào công cuộc đổi mới xây dựng đất nước bằng ý chí và nghị lực mạnh mẽ. Trong phong trào xây dựng nông thôn mới (NTM) gần đây, từ điểm xuất phát thấp, Can Lộc đã vươn mình, bứt phá một cách mạnh mẽ. Ý Đảng - lòng dân là một, Can Lộc nhanh chóng đạt được nhiều thành tựu nổi bật.

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Miền Trà sơn Can Lộc ngày nay trở thành “vựa” cam, bưởi nổi tiếng

Trong đó phải kể đến, thành tích là một trong 2 huyện đầu tiên của Hà Tĩnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận huyện đạt chuẩn NTM (năm 2019), vượt mục tiêu Đại hội Đảng bộ huyện đề ra trước 1 năm và vinh dự được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Ba.

Hiện, 18/18 xã, thị trấn đã đạt chuẩn NTM, 3 xã đạt chuẩn NTM nâng cao. Trong năm 2021, 5 xã phấn đấu về đích NTM nâng cao, xã Thiên Lộc phấn đấu về đích NTM kiểu mẫu… Cùng với sự phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội, giáo dục được đảm bảo, đời sống người dân Can Lộc ngày càng được nâng cao. Thu nhập bình quân của người dân Can Lộc năm 2020 đạt 42 triệu đồng/người/năm.

Can Lộc - miền đất văn hóa và cách mạng

Chương trình xây dựng nông thôn mới giúp đời sống người dân Can Lộc được nâng cao. (Trong ảnh: Trường Mầm non xã Sơn Lộc)

Ông Nguyễn Như Dũng - Bí thư Huyện ủy Can Lộc chia sẻ: “Những giá trị to lớn về văn hóa, cách mạng được trao truyền lại bao đời nay chính là động lực, sức mạnh để Đảng bộ và Nhân dân Can Lộc nỗ lực vươn lên đạt được những kết quả trong phong trào xây dựng NTM. Từ những kết quả đạt được, chúng tôi quyết tâm phấn đấu đưa Can Lộc đạt chuẩn huyện NTM nâng cao trước năm 2025”.

Trong những ngày thu này, thị trấn Nghèn rực rỡ cờ hoa chào mừng 76 năm ngày Quốc khánh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, 190 năm thành lập và 30 năm tái lập tỉnh. Trời Can Lộc vẫn xanh cao vời vợi, dòng sông Nghèn soi rõ bóng núi Hồng sừng sững… Tôi nghĩ đến những thăng trầm dâu bể ghi dấu trên những tên đất, tên người đã đi vào lịch sử nơi đây và nhận ra: mỗi giai đoạn lịch sử, Can Lộc vẫn luôn để lại những dấu ấn. Bởi con người nơi đây luôn phát huy truyền thống văn hóa và cách mạng của cha ông.

Chủ đề NGƯỜI HÀ TĨNH

Chủ đề Đời sống văn hóa

Đọc thêm

Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Trong vô vàn câu chuyện về Ngã ba Đồng Lộc huyền thoại đã trở nên quen thuộc, ít ai biết rằng, những con ngõ, ngôi nhà ở thôn Mai Long (xã Xuân Lộc, Hà Tĩnh) là nơi từng lưu dấu bước chân, tiếng cười nói của 10 nữ liệt sỹ TNXP Tiểu đội 4, Đại đội 552 trước lúc họ đi vào bất tử.
Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Làng Trường Lưu xưa - xã Trường Lưu nay tự hào với 3 di sản được UNESCO vinh danh. Không dừng lại ở một danh xưng hành chính ở Hà Tĩnh, Trường Lưu còn ẩn chứa trong đó nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, riêng có, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Từ một câu chuyện trong sử sách, tên gọi Thành Sen (Hà Tĩnh) đã ra đời và theo suốt dặm dài lịch sử của vùng đất này. Tên gọi ấy đã ăn sâu vào ký ức, trở thành niềm tự hào của nhiều thế hệ.
 Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Tháng 7 này trở nên đặc biệt hơn với nhiều gia đình liệt sỹ ở Hà Tĩnh khi phần mộ người thân được đưa về yên nghỉ nơi đất mẹ, khi tấm bằng “Tổ quốc ghi công” được trao tặng trang nghiêm, trọng thể.
Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Những ngày tháng Bảy, đất nước lại lặng mình trong những ký ức thiêng liêng về những năm tháng khói lửa. Trong dòng chảy lịch sử ấy, lực lượng TNXP Hà Tĩnh để lại nhiều dấu ấn hào hùng, góp phần viết nên bản hùng ca bất tử bằng sức trẻ và lòng yêu nước cháy bỏng.
Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Truyện Kiều có sức sống mãnh liệt trong văn học Việt Nam, phổ biến trong các tầng lớp nhân dân. Dù gần 100 tuổi, cụ Trần Thị Tám ở xã Hồng Lộc (Hà Tĩnh) vẫn thuộc và say sưa luận giải Kiều.
Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Giữa một vùng quê ven sông La - nơi được biết đến là xã nhỏ nhất của tỉnh Hà Tĩnh lại tồn tại một góc phố mang dáng dấp cổ kính, phảng phất hồn xưa như một “phố cổ Hà Nội” thu nhỏ.
Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Làng Phú Quý trù phú, xanh tươi

Về thôn Phú Quý, xã Đông Kinh, tỉnh Hà Tĩnh. Dạo bước trên những tuyến đường bê tông nhựa rộng rãi, không chỉ cảm nhận được sự bình yên, trù phú mà còn thấy rõ sức sống mới của miền quê trù phú, xanh tươi 
Thắp sáng giá trị gia đình Việt giữa nhịp sống mới

Thắp sáng giá trị gia đình Việt giữa nhịp sống mới

Bằng nhiều cách tiếp cận và truyền tải linh hoạt, ngành VH-TT&DL Hà Tĩnh đang nỗ lực làm mới công tác gia đình, để các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp tiếp tục được khơi dậy và lan tỏa trong cộng đồng.
Khi ví, giặm "chạy show"…

Khi ví, giặm "chạy show"…

Không còn đơn thuần xuất hiện trên sân khấu hội diễn tuyên truyền, dân ca ví, giặm ở Hà Tĩnh từng bước hiện diện trong các show diễn giải trí, chuyển hóa thành sản phẩm của công nghiệp văn hóa.
Anh Nghĩa làm nhiều việc nghĩa

Anh Nghĩa làm nhiều việc nghĩa

Bằng nhiều việc làm cụ thể, thiết thực như hiến đất mở đường, giúp đỡ người nghèo, tích cực trong các hoạt động của địa phương, anh Trương Quang Nghĩa, thôn Bắc Thượng, xã Thạch Đài (TP Hà Tĩnh) đã góp sức làm cho quê hương thay da đổi thịt.
Đình làng - nơi lưu giữ những giá trị truyền thống

Đình làng - nơi lưu giữ những giá trị truyền thống

Cây đa, bến nước, sân đình là biểu tượng của làng quê trong tâm thức bao thế hệ. Trong đó, đình làng là nơi sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống đặc trưng của mỗi làng quê, đang cần được khôi phục và phát huy.
Người gieo "hạt giống" đoàn kết

Người gieo "hạt giống" đoàn kết

Ông Hồ Duy Lý - Bí thư Chi bộ thôn Song Hải, xã Thạch Sơn (Thạch Hà, Hà Tĩnh) luôn là tấm gương sáng về tinh thần trách nhiệm, tận tụy vì dân, sống trọn nghĩa đạo - đời.
Cô gái trẻ Hà Tĩnh 22 tuổi, 21 lần hiến máu

Cô gái trẻ Hà Tĩnh 22 tuổi, 21 lần hiến máu

Hơn 4 năm kể từ lần đầu tiên hiến máu, đến nay, ở độ tuổi 22, Hoàng Thị Hồng Thương (xã Đan Trường, Nghi Xuân, Hà Tĩnh) đã có đến 21 lần tham gia hiến máu và hiến tiểu cầu.