Tháng Chín, khi nghĩ về độc lập, không ai không nghe dậy lên trong lòng niềm biết ơn sâu sắc. Những giai điệu Tổ quốc được cất lên mỗi ngày càng thôi thúc con người tìm hiểu lịch sử, thôi thúc bước chân người về với các khu di tích (KDT) - những chứng nhân của lịch sử. Không chỉ lưu giữ hiện vật, tài liệu hay từng vết tích gạch ngói, di tích lịch sử còn là nơi chứng kiến từng bước trưởng thành của cách mạng Việt Nam.
Trong ký ức thơ ấu của tôi luôn rì rầm lời kể của bà. Mỗi độ tháng Tám về, chuyện thời Xô-viết, thời Cách mạng Tháng Tám lại được bà kể lại thật sinh động dưới lũy tre xanh, bên ấm nước chè, dưới mái đình, bên con ngõ xanh thẫm chè mạn hảo. Và những ngày này, khi khắp dải non sông vang lên giai điệu tự hào, tôi lại nhớ bà tôi, nhớ những rì rầm chuyện kể năm xưa.
Đình Tứ Mỹ, huyện đường Hương Sơn, đình Đỉnh Lự, bến đò Thượng Trụ và nhiều địa chỉ đỏ ở Can Lộc, Thạch Hà, Kỳ Anh…; những câu chuyện tiền khởi nghĩa, những con người cách mạng kiên trung… đã đi vào tiềm thức của tôi qua câu chuyện kể của bà. Sau này, mỗi lần tôi đến các di tích, tìm hiểu các hiện vật lịch sử, những câu chuyện của bà tôi cứ được nối dài thêm mãi.
Lần đầu tiên đến KDT Tổng Bí thư Trần Phú (nay thuộc xã Đức Thọ), tôi mới cảm nhận hết được niềm ngưỡng mộ, tự hào của bà tôi. Làng Tùng Ảnh - quê hương cố Tổng Bí thư vốn nổi tiếng trong sử vàng đất nước với truyền thống hiếu học, cách mạng, nơi đây đã đóng góp nhiều hiền tài ở nhiều lĩnh vực cho đất nước trong các giai đoạn khác nhau, nơi lưu giữ nghĩa khí của nhà yêu nước Phan Đình Phùng với phong trào khởi nghĩa Cần Vương chống Pháp.
Ngày nay, trên đồi Quần Hội, Khu lưu niệm Trần Phú trở thành một chứng nhân của lịch sử. Ở đó, mỗi tiếng thông reo, một làn nước chảy, mỗi tiếng chim ca đều như đang thầm kể chuyện về người con xuất chúng Trần Phú.
Sinh ra trong gia đình nho học giàu truyền thống yêu nước, đồng chí Trần Phú sớm giác ngộ con đường cách mạng, tham gia sáng lập tổ chức yêu nước, trở thành chiến sĩ cộng sản kiên trung. Tháng 7/1930, đồng chí được bổ sung vào BCH Trung ương lâm thời, soạn thảo Luận cương Chính trị. Tháng 10/1930, đồng chí được bầu làm Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng. Bị thực dân Pháp bắt và tra tấn dã man, đồng chí hy sinh ngày 6/9/1931 tại Nhà thương Chợ Quán, Sài Gòn.
Năm 1999, Đảng và Nhà nước đã tổ chức di dời hài cốt Tổng Bí thư Trần Phú về an táng tại quê hương Tùng Ảnh. KDT Trần Phú qua nhiều lần trùng tu tôn tạo, có 3 phần chính: khu mộ, nhà thờ và nhà trưng bày, tạo nên một quần thể hài hòa, vừa trang nghiêm vừa giàu giá trị lịch sử và văn hóa. Giữa ngàn thông xanh, lời hiệu triệu “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu”, những hiện vật gắn bó với cuộc đời, sự nghiệp của Tổng Bí thư Trần Phú đều trở thành biểu tượng trường tồn của tinh thần cách mạng bất khuất.
Du khách Phạm Thủy Hiệp (80 tuổi ở Hà Nội) chia sẻ: “Làng tôi ở cuối dòng Ngàn Phố, cách một ngã ba sông là đến làng Tùng Ảnh. Thuở nhỏ, tôi đã ngưỡng mộ đồng chí Trần Phú và trở thành một giảng viên chuyên ngành chính trị cũng chính là từ “ngọn lửa” cách mạng đó.
Sau này, mỗi dịp về quê, tôi đều ghé thăm KDT Tổng Bí thư Trần Phú như cách để thu thập thêm tư liệu và cảm xúc cho những bài giảng của mình. Năm nay tôi về, nghe tin, dự án xây dựng nhà lưu niệm, nhà tưởng niệm tại di tích đã được Chính phủ giao kinh phí đầu tư, tôi rất mừng. Cùng với sự đổi thay về diện mạo, vai trò “kể chuyện” của di tích sẽ ngày càng rõ nét. Đây thực sự là một địa chỉ đỏ có sức sống bền chặt trong đời sống tinh thần hôm nay”.
Một trong những địa chỉ đỏ - chứng nhân lịch sử sống động được nhiều người tìm đến trong những ngày mùa thu độc lập là KDT Tổng Bí thư Hà Huy Tập ở xã Cẩm Hưng. KDT như một cuốn sách sống, mở ra trước mắt du khách bức tranh toàn cảnh về cuộc đời một con người luôn dấn thân, kiên trung trong từng bước đi cách mạng.
Sinh ra trong một gia đình nho học yêu nước, đồng chí Hà Huy Tập lớn lên trong không gian giản dị nhưng đầy khí phách. Ngôi nhà tranh là di tích nguyên gốc của gia đình cố Tổng Bí thư Hà Huy Tập. Đây là nơi đồng chí Hà Huy Tập đã cất tiếng khóc chào đời, cũng tại ngôi nhà này, mỗi khi về nghỉ hè hay trong những năm tháng bị quản thúc tại quê nhà, đồng chí đã mở các lớp dạy học để tuyên truyền đường lối, chính sách của cách mạng, kêu gọi Nhân dân đứng lên chống ách áp bức trong những năm 1925-1927.
Đến với KDT, du khách còn được hiểu rõ hơn những chặng đường đấu tranh cách mạng của Tổng Bí thư Hà Huy Tập qua các bức ảnh cũng như qua hiện vật để lại. Phòng trưng bày với hơn 80 bức ảnh cùng hàng trăm hiện vật tái hiện hành trình 16 năm hoạt động cách mạng và 2 năm làm Tổng Bí thư đầy vẻ vang của đồng chí Hà Huy Tập.
Những hiện vật như: cặp sách, đĩa men, một số đồ dùng cá nhân, các bài báo, các bài lý luận chính trị cách mạng, bức thư viết cho người em rể Nguyễn Đình Cương trước lúc bị địch xử bắn, khiến người đến thăm không khỏi xúc động trước sự kiên trì, lòng tận hiến và khí phách của người cộng sản ấy.
Anh Ngô Đức An - Phó Trưởng ban phụ trách Ban Quản lý KDT Tổng Bí thư Hà Huy Tập - cho biết: “Năm 2022, Ban Quản lý đã triển khai tôn tạo một số hạng mục với tổng kinh phí gần 1 tỷ đồng từ nguồn ngân sách chi thường xuyên của đơn vị.
Hiện nay, UBND tỉnh đã phê duyệt dự án xây dựng, tôn tạo KDT Tổng Bí thư Hà Huy Tập và được ngân sách Nhà nước cấp vốn 100% (cùng với dự án trùng tu, tôn tạo Khu lưu niệm Tổng Bí thư Trần Phú với tổng số tiền là 53 tỷ đồng). Chúng tôi tin tưởng rằng, khi hoàn thành, KDT sẽ đáp ứng nhu cầu tham quan, học tập, nghiên cứu cho cán bộ, đảng viên và Nhân dân cả nước cũng như du khách quốc tế”.
Bước vào kỷ nguyên mới của dân tộc, mùa thu cách mạng trên mảnh đất Hà Tĩnh lại thật rạo rực trong lòng người. Và những di tích lịch sử trở thành chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa những trang sử hào hùng và thế hệ hôm nay. Để các thế hệ trẻ không bao giờ quên nguồn cội và luôn giữ vững chí khí, sống có trách nhiệm với lịch sử và tương lai.