Hành trình bền bỉ đưa di sản văn hóa Hà Tĩnh “chinh phục” UNESCO

Tôi vẫn còn nguyên cảm xúc hồi hộp, rồi vỡ òa trong niềm tự hào khi theo dõi 2 sự kiện UNESCO vinh danh di sản và danh nhân Hà Tĩnh gần đây. Ngày 26/11/2022, tại Hàn Quốc, Văn bản Hán Nôm làng Trường Lưu (1689-1943) chính thức trở thành Di sản Tư liệu ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Chỉ 1 năm sau, ngày 21/11/2023, tại Paris (Pháp), Đại hội đồng UNESCO lần thứ 42 đã ra nghị quyết vinh danh và kỷ niệm 300 năm Ngày sinh Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1724-1791).

Dù cả 2 sự kiện diễn ra ở nước ngoài và trong tiết trời lạnh giá cuối năm, người dân Hà Tĩnh quê nhà vẫn thấy ấm áp, trào dâng niềm vui. Tiến sĩ Nguyễn Tùng Lĩnh - Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp VHNT tỉnh, người trực tiếp tham dự phiên họp năm 2023, xúc động nhớ lại: “Đó là giây phút đầy tự hào. Các thành viên đoàn UNESCO Việt Nam nói chung và lãnh đạo, cán bộ Hà Tĩnh nói riêng đều òa lên sung sướng, bắt tay ôm chầm lấy nhau như muốn gửi niềm vui ấy về với Nhân dân quê hương”.

Sự kiện di sản “Văn bản Hán Nôm làng Trường Lưu” và danh nhân Lê Hữu Trác được thế giới vinh danh năm 2022 và 2023 đã nối tiếp chuỗi thành công ấn tượng của Hà Tĩnh trên bản đồ di sản đất nước. Trước đó, chúng ta đã có ca trù (2009), Đại thi hào Nguyễn Du (2013), dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh (2014), Mộc bản Trường học Phúc Giang (2016), Hoàng Hoa sứ trình đồ (2018) được UNESCO vinh danh. Những kết quả đó là cả quá trình vận động, xây dựng hồ sơ, sưu tầm tư liệu, hiện vật đệ trình lên UNESCO… Quá trình đó mất rất nhiều năm, là cả một chặng đường chứng kiến sự nỗ lực và bền bỉ của những người làm văn hóa.

Đến bây giờ, bà Phan Thư Hiền - nguyên Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh vẫn còn nhớ như in những ngày “gian nan” khi cùng với cán bộ, nhân viên ngành văn hóa xây dựng hồ sơ di sản văn hóa (DSVH) phi vật thể: Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh gửi trình UNESCO ghi danh.

Bà Hiền chia sẻ: “Tháng 11/2014, UNESCO ra nghị quyết ghi danh dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh là DSVH phi vật thể đại diện của nhân loại nhưng đầu năm 2012, chúng tôi đã bắt đầu tiến hành công việc điền dã, sưu tầm, phục dựng, tổ chức các cuộc hội thảo… để xây dựng hồ sơ. Đó là một quá trình vất vả gian nan, bởi khi ấy, dân ca ví, giặm đã mai một trong đời sống. Tôi còn nhớ, khi được tỉnh và sở giao nhiệm vụ phối hợp với Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam xây dựng hồ sơ, chúng tôi đã tiến hành các công việc ròng rã trong 2 năm trời. Bất kể thời tiết mưa, nắng, chúng tôi đến từng làng quê xa xôi, tìm gặp các nghệ nhân cao tuổi để sưu tầm, phục dựng từng điệu ví, câu giặm, không gian diễn xướng, ghi hình, lưu giữ xây dựng tư liệu cho hồ sơ. Chúng tôi gọi đó là những cuộc đi tìm “kho báu” ông cha”.

Thế nhưng, ngay cả khi hồ sơ đã hoàn tất, việc UNESCO chấp thuận vẫn không dễ dàng. Một trong những sự cố thời điểm đó là sau lần gửi đầu tiên, hồ sơ không được UNESCO thông qua, lý do là hình ảnh, video minh họa diễn xướng chưa đúng với bản chất di sản. Vì vậy, buộc Nghệ An và Hà Tĩnh, 2 tỉnh sở hữu di sản phải thực hiện lại nội dung này. “Chúng tôi phải quay lại toàn bộ. Hôm ấy trời mưa, tôi và nhiều nghệ nhân vẫn để nguyên mặt mộc, mang tơi nón, chèo đò trên sông, vừa làm, vừa hát ví đò đưa như ông bà xưa. Chính sự chân thực ấy đã thuyết phục UNESCO” - Nghệ nhân Nhân dân Vũ Thị Thanh Minh kể lại.

Cán bộ văn hóa, nghệ nhân và người dân tâm huyết nhưng để đưa được di sản ra thế giới, đó là quyết tâm lớn của lãnh đạo tỉnh. Dù ở giai đoạn nào, Hà Tĩnh cũng dành sự quan tâm lớn cho bảo tồn và phát huy giá trị DSVH. “Nếu không có chủ trương mạnh mẽ của tỉnh, chỉ đạo sát sao của các cấp lãnh đạo thì con đường đến bạn bè quốc tế, được UNESCO vinh danh của dân ca ví, giặm nói riêng và các di sản khác của Hà Tĩnh nói chung rất khó thành công” - bà Phan Thư Hiền khẳng định.

Hà Tĩnh được mệnh danh là vùng “địa linh nhân kiệt”, nơi hội tụ nhiều giá trị di sản. Mỗi lần một di sản hay danh nhân được UNESCO vinh danh, không chỉ khẳng định bản sắc văn hóa địa phương mà còn mở ra cơ hội quảng bá, phát triển. Minh chứng tiêu biểu là dân ca ví, giặm. Từ chỗ mai một, nay ví giặm đã hiện diện khắp nơi: trong các hội diễn, trên sân khấu giải trí dành cho giới trẻ, trong các chương trình giao lưu quốc tế với Hàn Quốc, Thái Lan… Thậm chí, ví, giặm còn đang được định hình như một sản phẩm du lịch độc đáo tại các điểm đến của tỉnh.

Cùng với đó, các địa chỉ lưu niệm danh nhân như Khu di tích Đại thi hào Nguyễn Du, Khu di tích Hải Thượng Lãn Ông cũng trở thành điểm đến văn hóa - tâm linh thu hút du khách trong và ngoài nước. Đây là minh chứng sống động cho sức lan tỏa của di sản khi được bảo tồn và phát huy đúng hướng.

Để di sản và con người Hà Tĩnh thực sự trở thành động lực phát triển quê hương, chúng tôi tiếp tục thực hiện nhiều chương trình bảo tồn và phát huy giá trị. Hiện, sở đang phối hợp xây dựng hồ sơ khoa học trình các cấp, ngành đề nghị UNESCO vinh danh, kỷ niệm 250 năm Ngày sinh Uy viễn Tướng công Nguyễn Công Trứ (1778-2028).

Ông Trần Xuân Lương - Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh.