Viêm gan là tình trạng tế bào gan bị viêm, bị hư hoại và chết đi. Khi tế bào gan bị viêm, tổn thương, các men gan như ALT (còn được ghi SGPT) và AST (SGOT) từ gan phóng thích vào máu nhiều hơn so với bình thường. Vì vậy, khi xét nghiệm thấy men gan ALT và AST tăng lên thì đó là dấu hiệu cho biết có tình trạng viêm, tổn thương tế bào gan. Trong thời gian điều trị viêm gan hoặc gan tự hồi phục, các men gan trước tăng sau giảm xuống đến mức bình thường thì xem như tình trạng viêm được cải thiện.
Do có liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể, cho nên khi gan bắt đầu bị tổn thương thì người bệnh có thể có nhiều triệu chứng khác nhau như: loạn bài tiết mật với nước tiểu sậm màu, mệt mỏi, chán ăn, khó tiêu, đầy bụng, buồn nôn, khó chịu ở hạ sườn phải; thậm chí bị phù chân, trí não lú lẫn, hôn mê (gọi là bệnh não do gan hay hôn mê gan).
Một số thuốc có thể gây ra một kiểu tổn thương gan nhất định. Dựa vào đó, người ta phân loại ra từng nhóm cho dễ nhận biết. Dưới đây là các thuốc có thể gây độc cho gan:
- Các thuốc có nguy cơ gây tổn thương tế bào gan, làm tăng men AST, ALT: Bao gồm các kháng sinh kháng khuẩn (tetracycline, ciprofloxacin, metronidazol…), kháng sinh kháng nấm(ketoconazol), thuốc chống lao (isoniazid, rifampicin, pyrazinamid), thuốc trị tăng huyết áp (lisinopril, losartan,), thuốc chống tiết acid trị viêm loét dạ dày (omeprazol), thuốc chống trầm cảm (fluoxetin, proxetin, sertralin), thuốc trị mỡ máu (các statin), vitamin (vitamin A liều cao, vitamin PP); đặc biệt là thuốc giảm đau chống viêm (hư các thuốc kháng viêm không steroid: NSAID. Riêng paracetamol thường được xem là an toàn, nhưng cũng có thể gây hoại tử tế bào gan rất nặng, nếu dùng bừa bãi.
- Các thuốc có nguy cơ làm tắc mật, tăng alkalin phophatase và bilirubim toàn phần: Bao gồm các thuốc kháng sinh kháng khuẩn (amoxicilin+acid clavulanic: augmentin, erythromycin), kháng sinh kháng nấm (terbinafin), thuốc trị rối loạn tâm thần (chlopromazin, mirtarazin), thuốc kháng sinh histamine trị dị ứng (promethazin), thuốc trị tăng huyết áp (irbesartan), thuốc là hormone sinh dục nữ(estrogen), thuốc là hormone sinh dục nam (testoterone)…
- Các thuốc có nguy cơ vừa làm tổn thương tế bào gan vừa làm tắc mật, tăng AST, ALT và tăng alkalin phophatase: Nhóm các thuốc kháng sinh, kháng khuẩn (clindamycin, bactrim, sulfonamid, nitrofurantoin), thuốc chống động kinh (phenobarbital, phenytoin, carbamazepin), thuốc trị tăng huyết áp (catopril, enalapril, verapamil), thuốc chống trầm cảm (amitriphtylin, trazodon), thuốc kháng sinh hitamin trị dị ứng (cyproheptadin)…
Trên đây là các thuốc có nguy cơ hại gan. Có “nguy cơ” có nghĩa thuốc có thể gây hại, chứ không nhất thiết luôn gây hại gan. Khi đọc trên báo chí thông tin về thuốc có nguy cơ gây hại cho gan, thì đó là thông tin để tham khảo và cảnh giác, chứ người đang dùng thuốc đó hoàn toàn không nên quá lo lắng tìm cách ngưng dùng thuốc, khi chưa có ý kiến của bác sĩ trực tiếp điều trị chỉ định dùng.
Người bệnh nên lưu ý, khi đang dùng thuốc, nếu xét nghiệm thấy tăng men gan, thì chưa hẳn là biểu hiện của tổn thương gan. Vì vậy, khi men gan tăng, không nhất thiết phải ngừng thuốc, mà cần được bác sĩ theo dõi chặt chẽ. Trường hợp có các biểu hiện lâm sàng: vàng da, suy gan cấp, thì phải ngừng thuốc ngay để tránh các diễn biến nghiêm trọng. Đối với một thuốc đã gây độc cho gan thì không được thử dùng lặp lại. Dùng lặp lại sẽ tổn thương gan nặng nề hơn.
Đối với người được phát hiện có men gan tăng cao hoặc đang dùng một thuốc có nguy cơ gây hại gan, xin lưu ý mấy điểm như sau:
- Không nên nghe lời mách bảo của người không thuộc giới chuyên môn mà dùng thuốc liên tục trong một thời gian dài.
- Nếu được bác sĩ khám ghi đơn thuốc, phải dùng đúng, dùng đủ (không thừa, không thiếu) các thuốc ghi trong đơn và thực hiện tốt các lời chỉ dẫn. Khi dùng thuốc mà có biểu hiện như chán ăn, sợ mỡ, nước tiểu sẫm màu, đau tức vùng gan, cần trở lại tái khám ở bác sĩ hoặc đến ngay một cơ sở y tế để được kiểm tra, phát hiện và điều trị kịp thời, nếu thuốc gây hại gan.
- Một số thuốc có thể làm tăng men gan (như dùng thuốc trị rối loạn mỡ trong máu là thuốc thuộc nhóm fibrat hay thuốc statin), nếu ngưng thuốc, sẽ làm men gan trở lại bình thường. Vì vậy, khi đang dùng thuốc mà nhờ xét nghiệm bị tăng men gan phải báo cho bác sĩ chuyên môn để có hướng điều trị thích hợp.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC
