Thực hiện Nghị quyết số 01-NQ/TU ngày 18/11/2020 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy “về tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, khắc phục hậu quả thiên tai năm 2020, một số định hướng, mục tiêu và giải pháp phòng ngừa, ứng phó nhằm giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra”, năm 2021, Hà Tĩnh đã triển khai xây dựng các nhà văn hóa cộng đồng kết hợp tránh bão, lũ trên địa bàn bằng nguồn lực xã hội hóa.
Tuy nhiên, sau xây dựng, các công trình này không được sử dụng thường xuyên, chưa phát huy được hết công năng, chủ yếu dùng để hội họp, tránh trú khi có thiên tai. Trước thực trạng đó, Ủy ban MTTQ tỉnh đã nghiên cứu triển khai mô hình “Nhà văn hóa cộng đồng - Ngôi nhà trí tuệ” với mong muốn đưa hoạt động tại các nhà văn hóa cộng đồng vào khuôn khổ, nền nếp.
Đồng thời, khai thác tối đa cơ sở hạ tầng sẵn có, tập trung vận động các nguồn lực xã hội hóa để bước đầu hướng tới xây dựng không gian sinh hoạt văn hóa ý nghĩa cho người dân. Chủ trương đó đã nhận được sự hưởng ứng, phối hợp tích cực của các cấp, ngành; sự đồng tình của các tầng lớp nhân dân.
Nằm ở hạ du hồ Kẻ Gỗ, thường xuyên bị ngập lụt khi mưa bão nên xã Cẩm Thành (Cẩm Xuyên) đã được tỉnh đầu tư 18 tỷ đồng xây dựng 9 nhà văn hóa cộng đồng kết hợp tránh trú bão lũ tại 9 thôn trên địa bàn. Sau khi có chủ trương xây dựng mô hình “Nhà văn hóa cộng đồng - Ngôi nhà trí tuệ”, cấp ủy, chính quyền và MTTQ các thôn đã vận động, huy động sự đóng góp của người dân để củng cố, nâng cấp công năng của các công trình này.
Hội thi gói bánh chưng của xã Cẩm Thành được tổ chức tại nhà văn hóa thôn Nam Bắc Thành thu hút đông đảo người dân địa phương tham gia tranh tài.
Ông Mai Văn Ninh - Chủ tịch Ủy ban MTTQ xã Cẩm Thành cho biết: “Hàng chục tỷ đồng, hàng nghìn ngày công đã được người dân địa phương và con em xa quê đóng góp để xây dựng cơ sở vật chất, mua sắm trang thiết bị tại nhà văn hóa như: dụng cụ thể dục thể thao, sách vở, TV, máy tính, loa đài, hệ thống camera, mạng internet… Nhờ đó, những năm gần đây, các nhà văn hóa cộng đồng đã trở thành địa điểm được người dân lựa chọn thường xuyên cho các hoạt động văn nghệ, thể thao, góp phần xây dựng đời sống văn hóa, gắn kết cộng đồng dân cư”.
Là địa bàn miền núi còn nhiều khó khăn nhưng các địa phương của huyện Hương Sơn đã xây dựng và phát huy khá tốt công năng của mô hình “Nhà văn hóa cộng đồng - Ngôi nhà trí tuệ” trong phục vụ đời sống tinh thần của người dân.
Hơn 40 công trình “Nhà văn hóa cộng đồng - Ngôi nhà trí tuệ” được xây dựng tại các cộng đồng dân cư từ năm 2022 đến nay đã chứng kiến nhiều hoạt động văn hóa với quy mô lớn, mang ý nghĩa thiết thực như: các hội thi tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp của các danh nhân, về truyền thống quê hương; hoạt động giao lưu với lãnh đạo và chuyên gia nước ngoài…
Ban chủ nhiệm các mô hình “Nhà văn hóa cộng đồng - Ngôi nhà trí tuệ” cũng đã thành lập hàng chục câu lạc bộ Tiếng Anh, Tin học, kỹ năng sống, văn nghệ, thể thao, thu hút hàng nghìn người dân ở các độ tuổi tham gia thể hiện tài năng, đam mê.
Đặc biệt, nhiều mô hình đã xây dựng được thư viện sách; không gian lưu giữ, trưng bày các hiện vật mang đậm nét văn hóa truyền thống, lịch sử của địa phương, góp bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân gian.
Bà Võ Thị Đường - người dân thôn Trung Bằng (xã Sơn Bằng) chia sẻ: “Trước đây, nhà văn hóa thôn thường xuyên đóng cửa, chỉ phục vụ những cuộc hội họp, những sự kiện lớn, giờ đây, đã trở thành địa điểm quen thuộc, gần gũi với người dân. Hằng ngày, người già, trẻ nhỏ đều đến đây để vui chơi, trò chuyện tâm tình. Được trực tiếp thụ hưởng giá trị, công năng của nhà văn hóa nên ai cũng có ý thức đóng góp công sức, tiền của và giữ gìn tài sản, vệ sinh chung”.
Tại các đô thị, nhà văn hóa cộng đồng cũng phát huy được giá trị sử dụng, trở thành một điểm nhấn về văn hóa ở mỗi cộng đồng dân cư; góp phần quan trọng để xây dựng nếp sống văn hóa, đô thị văn minh.
Cuối mỗi buổi chiều, khuôn viên nhà văn hóa tổ dân phố (TDP) 2 phường Trần Phú (TP Hà Tĩnh) lại rộn ràng tiếng nhạc, tiếng hát của các câu lạc bộ dân vũ, thể thao; ríu rít tiếng nói cười của những em nhỏ.
Với khuôn viên rộng 2.760m2 xanh, sạch, đẹp, nhà đa năng được trang bị đầy đủ hạng mục sân bóng chuyền, thảm, lưới, hệ thống camera hàng chục mắt. Từ nhiều năm nay, nhà văn hóa đã trở thành không gian sinh hoạt văn hóa tinh thần, giao lưu gắn kết tình cảm của người dân TDP 2.
Ông Hoàng Văn Hòa - Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng ban Công tác mặt trận TDP 2 cho biết: “Nhà văn hóa được đầu tư xây dựng và phục vụ hiệu quả nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của người dân đã góp phần đưa TDP 2 thành TDP đầu tiên của thành phố Hà Tĩnh hoàn thành việc xây dựng TDP kiểu mẫu “3 trong 1”, bao gồm: TDP văn minh kiểu mẫu, nhà văn hóa kiểu mẫu và chính quyền điện tử kiểu mẫu”.
Theo báo cáo của Ủy ban MTTQ tỉnh, từ năm 2021 đến nay, đã có 173 mô hình “Nhà văn hóa cộng đồng - Ngôi nhà trí tuệ” được xây dựng và đưa vào hoạt động trên địa bàn toàn tỉnh. Với hơn 7 tỷ đồng từ ngân sách Nhà nước, 22 tỷ đồng nguồn xã hội hóa và hơn 50.000 đầu sách các loại, các mô hình này đã được đầu tư đồng bộ hệ thống trang thiết bị. Mô hình đã góp phần quan trọng phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tinh thần của người dân; gắn với thực hiện các tiêu chí về văn hóa trong xây dựng nông thôn, làm đẹp thêm diện mạo của mỗi khu dân cư.
Mô hình “Nhà văn hóa cộng đồng - Ngôi nhà trí tuệ” là một sáng kiến của MTTQ tỉnh Hà Tĩnh đã được Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương lựa chọn là mô hình tiêu biểu toàn quốc trong xây dựng nông thôn mới năm 2023. Mô hình đã giúp phát huy tốt công năng của các công trình nhà văn hóa cộng đồng; góp phần giáo dục truyền thống văn hóa, tăng cường tinh thần đoàn kết trong cộng đồng dân cư. Thời gian tới, MTTQ các cấp sẽ tiếp tục chủ trì vận động nguồn lực để xây dựng và đưa vào sử dụng thêm nhiều mô hình tại các địa phương, góp phần thực hiện một trong những chương trình hành động quan trọng của nhiệm kỳ này là “Phát huy vai trò làm chủ, tinh thần tự quản của Nhân dân, xây dựng khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc”.