Bến đò Thượng Trụ, Làng đỏ Phù Việt, Nhà lao Hà Tĩnh, Khu di tích Tổng Bí thư Trần Phú và Ngã ba Đồng Lộc... là những địa chỉ đỏ nổi bật ở Hà Tĩnh.
1. Bến đò Thượng Trụ (xã Thiên Lộc, Can Lộc)
Bến đò Thượng Trụ là nơi đã diễn ra hội nghị thành lập Đảng bộ tỉnh Hà Tĩnh tháng 3/1930. Nơi đây từng là một vùng hoang vắng, với những rặng bần, cỏ lau rậm rạp, ít người qua lại. Để qua mắt địch, những người cộng sản chọn nơi đây làm nơi hội họp bí mật.
Tháng 3/1930, gần 2 tháng sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập (3/2/1930), Xứ ủy Trung Kỳ đã cử đồng chí Trần Hữu Thiều về Hà Tĩnh liên lạc kết nối với các tổ chức Đảng để tiến hành hội nghị thành lập Đảng bộ tỉnh. Kể từ đây, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhân dân trong toàn tỉnh đứng lên đấu tranh làm nên cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh lừng lẫy 1930-1931.
Bến đò Thượng Trụ ngày nay, thuộc địa phận thôn Đoàn Kết, xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc.
Từ cuộc tập dượt đầu tiên ấy, tháng 8/1945, cùng với cả nước, Hà Tĩnh trở thành một trong những địa phương khởi nghĩa giành chính quyền thành công. Cùng với Bến đò Thượng Trụ, tại thị trấn Nghèn còn có các di tích gắn liền với phong trào cách mạng giai đoạn lịch sử này, như: nền huyện đường, Tượng đài Xô viết Nghệ Tĩnh…
Bến đò Thượng Trụ ngày nay nằm sát bên tỉnh lộ 548 nhộn nhịp, giữa lòng khu dân cư NTM kiểu mẫu thôn Đoàn Kết (xã Thiên Lộc), cách quốc lộ 1 đoạn qua thị trấn Nghèn (Can Lộc) khoảng 1,5 km về hướng Đông.
2. “Làng đỏ” Phù Việt và nhà cụ Mai Kính (xã Việt Tiến, Thạch Hà)
Nằm trong chuỗi những di tích lịch sử gắn liền với phong trào cách mạng giai đoạn 1930-1945, “Làng đỏ” Phù Việt (nay là xã Việt Tiến) là nơi ghi dấu phong trào cách mạng sôi nổi nhất của huyện Thạch Hà thời bấy giờ. Nơi đây từng diễn ra Đại hội Đảng bộ Hà Tĩnh lần thứ nhất vào tháng 9/1930 tại nhà cụ Mai Kính. Phát hiện Phù Việt là trung tâm đầu não của Tỉnh ủy Hà Tĩnh, thực dân Pháp đã tìm mọi cách đàn áp, tiêu diệt, trong đó có sự việc chúng đốt cháy 270 ngôi nhà của người dân trong làng.
Một góc làng đỏ Phù Việt (thôn Bùi Xá, xã Việt Tiến, Thạch Hà).
Năm 1990, nhà cụ Mai Kính được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử cách mạng cấp quốc gia.
Nằm gần quốc lộ 1, cách TP Hà Tĩnh khoảng 10 km về hướng Bắc, “Làng đỏ” Phù Việt ngày nay thuộc thôn Bùi Xá (xã Việt Tiến) là một vùng quê NTM khang trang. Nhà cụ Mai Kính cũng được các cấp chính quyền bảo tồn, gìn giữ, trở thành địa chỉ đỏ để du khách đến tham quan và tìm hiểu lịch sử cách mạng.
3. Nhà lao Hà Tĩnh (phường Tân Giang, TP Hà Tĩnh)
Nhà lao Hà Tĩnh được xây dựng năm 1831 thuộc xã Trung Tiết xưa, nay thuộc tổ dân phố 6 (phường Tân Giang, TP Hà Tĩnh). Khu vực nhà lao rộng 5.852 m2. Những bức tường bao quanh cao 4m, ở góc Đông Bắc và Tây Nam là 2 bốt gác kiên cố. Nhà lao Hà Tĩnh chia làm 3 khu vực: khu hành chính, khu giam cầm tù nhân, khu hậu cần.
Những năm từ 1925-1930, để đàn áp những người yêu nước, đặc biệt là các chiến sĩ cộng sản trong phong trào Xô viết, thực dân Pháp từng bước hoàn chỉnh hệ thống nhà lao với tường bao, bốt gác, buồng giam, xà lim và các bộ phận của chế độ lao dịch.
Chứng tích Nhà lao Hà Tĩnh (thuộc địa phận tổ dân phố 6, phường Tân Giang, TP Hà Tĩnh).
Đây là nơi giam cầm, tra tấn dã man hàng vạn chiến sĩ trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, như các đồng chí: Trần Hữu Thiều (Nguyễn Trung Thiên) - Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh; Nguyễn Đình Liễn - Bí thư Huyện ủy Cẩm Xuyên; Lê Bá Cảnh, Nguyễn Huy Lung - Bí thư Chi bộ TX Hà Tĩnh… và nhiều đảng viên nòng cốt kiên trung của phong trào như: Phan Gần, Nguyễn Khiên Sức, Nguyễn Đình Tuy, Học Mai, Hồ Thị Lan, Nguyễn Thị Phúc, Đặng Thị Cẩm, Trần Thị Kim, Trần Thị Hường, Phạm Thị Dung… đều bị bắt giam ở đây và bị xử bắn hoặc hy sinh trong nhà lao hoặc chuyển đi nhà ngục khác.
Ngày nay, Nhà lao Hà Tĩnh chỉ còn là chứng tích với bức tường và bia đá ghi lại thông tin lịch sử một thời. Đến thăm chứng tích Nhà lao Hà Tĩnh, du khách không chỉ hiểu được sự tàn độc của chế độ cai trị thực dân, phong kiến trước tháng 8/1945 mà còn tự hào về ý chí đấu tranh cách mạng son sắt của những người cộng sản quả cảm.
4. Khu di tích cố Tổng Bí thư Trần Phú (xã Tùng Ảnh, Đức Thọ)
Cố Tổng Bí thư Trần Phú (1904-1931) sinh ra tại thôn An Thổ, xã An Dân, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên; nguyên quán ở xã Tùng Ảnh, Đức Thọ, là Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tháng 10/1930, tại Hội nghị BCH Trung ương Đảng lần thứ nhất tại Hương Cảng (Trung Quốc), đồng chí được bầu làm Tổng Bí thư của Đảng. Sau khi về nước hoạt động, đồng chí Trần Phú bị địch bắt giam, tra tấn dã man. Trước lúc hy sinh dưới đòn roi kẻ thù vào sáng 6/9/1931, tại nhà thương Chợ Quán (Sài Gòn), đồng chí Trần Phú nhắn nhủ lại các đồng chí của mình “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu”.
Khu di tích cố Tổng Bí thư Trần Phú (xã Tùng Ảnh, Đức Thọ). Ảnh: Đình Nhất.
Đầu năm 1999, sau khi tìm thấy hài cốt đồng chí Trần Phú ở TP Hồ Chí Minh, cùng với Đảng và Nhà nước, tỉnh Hà Tĩnh đã long trọng tổ chức lễ truy điệu và rước hài cốt đồng chí về an táng tại quê nhà, trên núi Quần Hội, thuộc thôn Châu Linh (xã Tùng Ảnh).
Nhà trưng bày hiện vật và tư liệu về cuộc đời của đồng chí Trần Phú trong khu di tích. Ảnh tư liệu
Quần thể Khu di tích cố Tổng Bí thư Trần Phú ở xã Tùng Ảnh được chia làm 2 phần: khu mộ và khu lưu niệm. Khu mộ đồng chí Trần Phú đặt trên đồi Quần Hội, hướng nhìn ra bến Tam Soa. Khu mộ khởi công xây dựng vào tháng 1/2000 và hoàn thành vào tháng 4/2004, đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh cố Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng. Cách khu mộ gần 1 km là khu nhà thờ và nhà trưng bày lưu niệm cố Tổng Bí thư Trần Phú. Nhà lưu niệm trưng bày hơn 100 tài liệu, hiện vật về thân thế, cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của đồng chí Trần Phú.
5. Ngã ba Đồng Lộc (thị trấn Đồng Lộc, Can Lộc)
Nằm trên quốc lộ 15A, cách thị trấn Nghèn (huyện Can Lộc) khoảng 11 km về hướng Tây, Ngã ba Đồng Lộc là địa chỉ đỏ nổi tiếng trong cả nước về thời kỳ chống Mỹ. Nơi đây từng là huyết mạch giao thông nối hậu phương miền Bắc với tiền tuyến miền Nam. Tính chất là “yết hầu” của mạch máu giao thông khiến kẻ địch điên cuồng bắn phá.
Toàn cảnh Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc. Ảnh: Đình Nhất
Tại đây, từ tháng 4/1965 đến tháng 10/1968, không quân Mỹ đã tập trung đánh vào Đồng Lộc 1.863 lần, với gần 50.000 quả bom các loại dội xuống, bình quân trên 1 m2 đất hứng chịu ít nhất 3 quả bom. Dù vậy, với ý chí kiên cường, hàng vạn người, đủ các lực lượng vẫn ngày đêm bám trụ nơi “chảo lửa”, quyết tâm làm nhiệm vụ phá bom, thông đường cho những đoàn xe nối nhau ra tiền tuyến.
Đoàn đại biểu Liên hiệp phụ nữ tỉnh Khăm Muộn (Lào) cùng Hội LHPN tỉnh Hà Tĩnh dâng hương tại khu mộ 10 nữ liệt sỹ TNXP Ngã ba Đồng Lộc (chiều 26/8/2022).
Ngã ba Đồng Lộc anh hùng và linh thiêng còn bởi sự hy sinh cao cả của 495 liệt sỹ là bộ đội, TNXP, các lực lượng chiến đấu khác. Đặc biệt là sự hy sinh của 10 nữ liệt sỹ TNXP Tiểu đội 4, Đại đội 552 (Tổng đội TNXP Hà Tĩnh) vào chiều 24/7/1968.
Sự hy sinh của 10 cô gái tuổi đời còn rất trẻ đã trở thành biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam, biểu tượng của chủ nghĩa nhân văn cao cả và khát vọng hòa bình.
