Thăm làng “nuôi người đi học” ở Hà Tĩnh

(Baohatinh.vn) - Dưới bầu trời cuối hạ trong xanh, tôi đứng trên triền đê La Giang, bên này là bến Tam Soa, bên kia là làng khoa bảng Đông Thái (xã Tùng Ảnh, Đức Thọ, Hà Tĩnh), lòng không thôi tự hỏi: Ai là người đã kiến tạo nên miền đất học nổi danh nước Việt bao đời này?

Thăm làng “nuôi người đi học” ở Hà Tĩnh

Xã Tùng Ảnh (Đức Thọ) nhìn từ trên cao

Lần này về Đông Thái, tôi không đi vào từ phía cổng làng mà men theo đường đê. Từ trên triền đê La Giang, ngôi làng cổ 600 năm, một trong 20 làng quê đứng đầu khoa bảng của Việt Nam hiện lên với sự tươi mới, thịnh vượng. Phía Bắc là dòng sông La thơ mộng, ở đó bến Tam Soa như ba dải lụa hợp lại thành một dòng biếc xanh xuôi về biển cả. Soi bóng xuống dòng trong ấy, chếch về phía Tây là những ngọn núi Thiên Nhẫn, Tùng Lĩnh mang bao huyền thoại về những người con anh dũng như Phan Đình Phùng, Trần Phú…

Làng quê Đông Thái nằm trọn trong lòng Tùng Ảnh như một bức tranh sơn thủy hữu tình. Có lẽ nhờ đó mà khí hậu nơi đây ôn hòa, con người nơi đây có khí chất nho nhã, văn chương.

Thăm làng “nuôi người đi học” ở Hà Tĩnh

Cổng làng khoa bảng Đông Thái (Tùng Ảnh, Đức Thọ)

Theo các tư liệu, trong các triều đại phong kiến, làng Đông Thái có 24 người đỗ đại khoa tiến sĩ. Trong đó phải kể đến nhiều danh nhân nổi tiếng đóng góp to lớn trên nhiều lĩnh vực cho đất nước như: Hoàng giáp Bùi Dương Lịch, Hoàng giáp Bùi Thức Kiên, Thượng thư Phan Bá Đạt, Đình nguyên Tiến sĩ Phan Đình Phùng…

Dưới sự dẫn đường của cán bộ văn hóa xã Tùng Ảnh, chúng tôi đến thăm nhà giáo Phan Văn Hoàng ở làng Đông Thái. Mặc dù nghỉ hưu đã nhiều năm nhưng cựu giáo chức 83 tuổi ấy vẫn được người già đến trẻ nhỏ trong làng nhắc đến với danh xưng vừa kính trọng, vừa yêu mến: thầy Hoàng. Thầy Phan Văn Hoàng (SN 1938), theo gia phả họ Phan, ông là chắt gọi nhà đại ái quốc - Đình nguyên Tiến sỹ Phan Đình Phùng là ông cố. Cố nội ông Hoàng là Phan Văn Phong (người anh của Phan Đình Phùng) từng là Tri phủ huyện Bình Giang (Hải Dương) và ông nội ông là Phan Đình Tuyển (Tuần vũ vùng Cao Bằng - Lạng Sơn).

Thăm làng “nuôi người đi học” ở Hà Tĩnh

Di tích lịch sử cấp quốc gia đền thờ Đình Nguyên Tiến sỹ Phan Đình Phùng ở làng Đông Thái

Nói về truyền thống hiếu học của dòng họ Phan và làng Đông Thái, ông Hoàng cho biết: “Tinh thần lập thân bằng con đường học tập khoa cử là một mạch nguồn được truyền nối qua nhiều đời, nhiều thế hệ trong dòng họ chúng tôi cũng như nhiều dòng họ khác ở làng Đông Thái. Từ nhỏ, ngay cả những giai đoạn đất nước khó khăn nhất, chúng tôi cũng đã được thế hệ đi trước tiếp truyền tinh thần ấy bằng những câu chuyện khoa bảng của các bậc tiền nhân và được định hướng theo đuổi sự nghiệp học hành”.

Điều đó cũng đã được chứng minh qua cuộc đời của ông Phan Văn Hoàng. Dù sinh ra trong thời đại đất nước rối ren bởi sự đô hộ của thực dân Pháp và lớn lên trong hoàn cảnh đất nước vừa mới giành độc lập; gia đình gặp nhiều bất hạnh nhưng từ nhỏ ông đã được mẹ dành mọi tâm sức để theo đuổi con đường học hành. “Tôi vẫn nhớ mãi hình ảnh mẹ mang theo tôi đi ở hết nhà này đến nhà kia, vất vả ngày đêm ngồi dệt lụa bên khung cửi nhưng lúc nào cũng nhắc nhở tôi phải phấn đấu học hành” - ông Phan Văn Hoàng kể lại.

Thăm làng “nuôi người đi học” ở Hà Tĩnh

Hình ảnh người mẹ Đông Thái nghèo dệt lụa nuôi con ăn học luôn khắc sâu trong trái tim nhà giáo Phan Văn Hoàng (83 tuổi, ở làng Đông Thái, Tùng Ảnh).

Ông Hoàng là một trong những học sinh khóa học thứ 3 (1957-1959) của Trường Bổ túc văn hóa công nông Trung ương. Sau khi tốt nghiệp, ông trở về công tác tại nhiều trường học ở Hà Tĩnh, như: Trường Cấp 2 Hương Sơn, Trường Trung cấp Nông nghiệp 2 Hà Tĩnh và nhiều năm trước khi về hưu là giáo viên dạy Văn - Trường Năng khiếu Đức Thọ nay là Trường THCS Hoàng Xuân Hãn. Tiếp nối truyền thống của dòng họ và gia đình, con cháu ông Hoàng tiếp tục con đường học hành và giành nhiều thành tích. Ông có 4 người con (3 trai, 1 gái), tất cả đều là kỹ sư, giáo viên, cán bộ hiện đang công tác ở nhiều cơ quan, đơn vị trong và ngoài tỉnh.

Ông Phạm Hồng Chương - Bí thư Chi bộ thôn Đông Thái cho biết: “Gần như tất cả các gia đình ở thôn chúng tôi đều có con cái học hành thành đạt. Ở đây mọi người trong thôn đều nói vui rằng, nếu ai hỏi làm nghề gì thì trả lời: Chúng tôi làm nghề nuôi người đi học”.

“Học để làm người, để giúp mình và cống hiến cho xã hội”. Bà Phan Thị Xuyến, người mẹ từng nuôi 4 đứa con thành danh ở làng Đông Thái bày tỏ. Chồng bà Xuyến là ông Võ Viết Định, 73 tuổi, thương binh hạng 3/4.

Thăm làng “nuôi người đi học” ở Hà Tĩnh

“Học để làm người, để giúp mình và cống hiến cho xã hội”- Bà Phan Thị Xuyến (làng Đông Thái) chia sẻ.

Sau khi trở về từ chiến trường chống Mỹ, ông Định đau yếu thường xuyên, một mình bà Xuyến vừa chăm sóc chồng, vừa làm lụng nuôi con ăn học. Bà kể, từ năm 1995-2006, là khoảng thời gian vất vả nhất khi một mình gồng gánh nuôi 4 đứa con học đại học, cao đẳng. Thời điểm ấy, bà làm mọi việc từ nuôi lợn, đi làm thuê, có khi thiếu thốn phải thuê mượn đủ đường. Tất cả chỉ để các con học hành tới nơi tới chốn, mong con thành tài, có nghề có nghiệp. Giờ đây, tuổi già đã an nhàn nhưng lúc nào bà cũng nhắc nhở các con phải tạo mọi điều kiện cho con em học hành.

Sự nghiệp “nuôi người đi học” ở làng Đông Thái không chỉ ở mỗi gia đình mà còn ở 14 dòng họ trong thôn. Được biết, mỗi dòng họ ở đây đều có quỹ khuyến học từ hàng chục đến hàng trăm triệu đồng. Bởi vậy, suốt nhiều năm qua, Đông Thái luôn là thôn dẫn đầu trong 12 thôn của Tùng Ảnh về số lượng học sinh đỗ vào đại học và học sinh giỏi các cấp.

Không chỉ ở Đông Thái, hiếu học còn là truyền thống được tiếp nối từ nhiều đời nay ở khắp các làng quê Tùng Ảnh. Tính từ thời Cần Vương (cuối thế kỷ XIX) đến nay, toàn xã Tùng Ảnh đã cống hiến cho đất nước trên 1.000 giáo sư, tiến sỹ, trong đó nhiều người có đóng góp lớn cho xã hội.

Ông Phan Tiến Dũng - Bí thư Đảng ủy kiêm Chủ tịch UBND xã cho biết: “Tiếp nối truyền thống, Tùng Ảnh luôn lấy sự nghiệp giáo dục làm mục tiêu hàng đầu trong xây dựng và phát triển. Ngoài đầu tư xây dựng hệ thống trường học khang trang, đầy đủ, công tác khuyến học, khuyến tài luôn được xã đặc biệt quan tâm. Hiện, cùng với 40 dòng họ có quỹ khuyến học riêng, xã cũng huy động được nguồn khuyến học, khuyến tài duy trì ổn định ở mức 600 triệu đồng”.

Chia tay Đông Thái, tôi đứng trên triền đê sông La ngắm nhìn một lần nữa khung cảnh miền đất học. Bên làng quê nông thôn mới trù phú và yên bình ấy, bến Tam Soa vẫn như nghiêng nghiêng soi bóng những hàng thông Tùng Lĩnh, nhắc nhớ chuyện danh nhân. Và trên bãi bồi ven bờ La Giang thấp thoáng hình ảnh vùng đất Việt Yên Hạ xưa với những nương dâu xanh ngát. Ở đó, những người phụ nữ làng Đông Thái thanh tao mà dẻo dai ngày đêm nuôi tằm, dệt lụa nuôi chồng, nuôi con chờ kỳ thi hương, thi hội để cống hiến cho đất nước những trạng nguyên, tiến sỹ. Như một sự tiếp nối, những người phụ nữ xưa đã hóa thân vào những người mẹ Tùng Ảnh hôm nay, vẫn tần tảo sớm hôm với ruộng đồng để làm nghề “nuôi người đi học”.

Chủ đề Đời sống văn hóa

Đọc thêm

Di sản văn hóa Hà Tĩnh - 80 năm hành trình tỏa sáng

Di sản văn hóa Hà Tĩnh - 80 năm hành trình tỏa sáng

80 năm qua, kể từ khi đất nước giành độc lập, văn hóa luôn là mạch nguồn nuôi dưỡng tinh thần, bản sắc và sức mạnh đoàn kết của người Hà Tĩnh. Đặc biệt, từ sau công cuộc đổi mới, ngành Văn hóa Hà Tĩnh đã có bước tiến dài trong nỗ lực bảo tồn và làm tỏa sáng di sản cha ông.
Người đàn ông khuyết bàn tay có biệt tài vẽ, đắp tranh nổi

Người đàn ông khuyết bàn tay có biệt tài vẽ, đắp tranh nổi

Anh Nguyễn Văn Mạnh (SN 1985, ở phường Thành Sen, tỉnh Hà Tĩnh) khuyết một bàn tay nhưng lại có biệt tài vẽ và đắp tranh nổi. Dù mất đi đôi bàn tay nhưng việc được sống với niềm đam mê, thỏa sức tạo nên những bức tranh tường sống động, anh Mạnh cảm thấy cuộc đời mình vẫn vẹn nguyên ý nghĩa.
Giữ lửa hạnh phúc từ giá trị văn hóa truyền thống

Giữ lửa hạnh phúc từ giá trị văn hóa truyền thống

Từ điểm tựa là các giá trị truyền thống, gia đình ông Kiều Minh Khánh và bà Nguyễn Thị Dung ở phường Bắc Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh) đã viết nên câu chuyện đẹp về một mái ấm gần nửa thế kỷ đong đầy yêu thương, lan tỏa giá trị sống tích cực trong cộng đồng.
Cựu lính Trường Sa hồi sinh vùng "đất chết"

Cựu lính Trường Sa hồi sinh vùng "đất chết"

Từ vùng “đất chết” oằn mình trong lửa đạn chiến tranh, cựu binh Trường Sa Nguyễn Hải Đường ở thôn Hồng Sơn (xã Trường Lưu, Hà Tĩnh) đã hồi sinh, trở thành mô hình kinh tế trù phú, cho thu nhập 2 tỷ đồng/năm.
Tiếng thì thầm dưới chân cầu Nhe

Tiếng thì thầm dưới chân cầu Nhe

Cầu Nhe (Hà Tĩnh), kể từ 15/4/1968, không đơn thuần chỉ là một địa danh mà đã trở thành một vùng đất thiêng. Tháng Bảy, dưới chân cầu, sông vẫn thì thầm câu chuyện bi hùng một thuở cha ông...
Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Những chuyện chưa kể về Ngã ba Đồng Lộc

Trong vô vàn câu chuyện về Ngã ba Đồng Lộc huyền thoại đã trở nên quen thuộc, ít ai biết rằng, những con ngõ, ngôi nhà ở thôn Mai Long (xã Xuân Lộc, Hà Tĩnh) là nơi từng lưu dấu bước chân, tiếng cười nói của 10 nữ liệt sỹ TNXP Tiểu đội 4, Đại đội 552 trước lúc họ đi vào bất tử.
Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Về làng có 3 di sản được UNESCO vinh danh

Làng Trường Lưu xưa - xã Trường Lưu nay tự hào với 3 di sản được UNESCO vinh danh. Không dừng lại ở một danh xưng hành chính ở Hà Tĩnh, Trường Lưu còn ẩn chứa trong đó nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, riêng có, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Thành Sen - "dấu son" trong lòng người Hà Tĩnh

Từ một câu chuyện trong sử sách, tên gọi Thành Sen (Hà Tĩnh) đã ra đời và theo suốt dặm dài lịch sử của vùng đất này. Tên gọi ấy đã ăn sâu vào ký ức, trở thành niềm tự hào của nhiều thế hệ.
 Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Niềm vui tháng Bảy của nhiều gia đình liệt sỹ

Tháng 7 này trở nên đặc biệt hơn với nhiều gia đình liệt sỹ ở Hà Tĩnh khi phần mộ người thân được đưa về yên nghỉ nơi đất mẹ, khi tấm bằng “Tổ quốc ghi công” được trao tặng trang nghiêm, trọng thể.
Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Sáng mãi tinh thần thanh niên xung phong

Những ngày tháng Bảy, đất nước lại lặng mình trong những ký ức thiêng liêng về những năm tháng khói lửa. Trong dòng chảy lịch sử ấy, lực lượng TNXP Hà Tĩnh để lại nhiều dấu ấn hào hùng, góp phần viết nên bản hùng ca bất tử bằng sức trẻ và lòng yêu nước cháy bỏng.
Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Cụ bà U100 say mê Truyện Kiều

Truyện Kiều có sức sống mãnh liệt trong văn học Việt Nam, phổ biến trong các tầng lớp nhân dân. Dù gần 100 tuổi, cụ Trần Thị Tám ở xã Hồng Lộc (Hà Tĩnh) vẫn thuộc và say sưa luận giải Kiều.
Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Có một "phố cổ" giữa lòng xã nhỏ nhất Hà Tĩnh

Giữa một vùng quê ven sông La - nơi được biết đến là xã nhỏ nhất của tỉnh Hà Tĩnh lại tồn tại một góc phố mang dáng dấp cổ kính, phảng phất hồn xưa như một “phố cổ Hà Nội” thu nhỏ.