Dòng họ Phan Tôn Chu có từ thời nhà Mạc, với lịch sử gần 600 năm. Đây là một trong những dòng họ có tiếng ở huyện Nghi Xuân, nhiều con cháu đỗ đạt cao. Nhà thờ họ đặt trong khuôn viên rộng lớn vài héc ta, với nhiều hạng mục khang trang.
6h sáng ngày Rằm tháng Giêng, đông đảo con cháu đã tề tựu về nhà thờ để chuẩn bị dự lễ tế tổ.
Ông Phan Hữu Huân, đại diện dòng họ Phan Tôn Chu cho biết, hàng năm vào ngày rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy, lễ tết, giỗ tổ, dòng họ luôn tổ chức cuộc thi xôi đẹp. Rằm tháng Giêng năm nay, tham dự cuộc thi có 33 gia đình. Các đội thi làm 33 cỗ xôi trắng tế tổ và tham gia tranh tài. Mục đích cuộc thi nhằm khuyến khích con cháu, nhất là những người phụ nữ nâng cao tay nghề làm cỗ cúng.
Xôi được đặt phía trong nhà thờ để đại diện dòng họ tế tổ.
Xôi dự thi là xôi trắng, không được pha trộn xôi đỗ hay xôi gấc. Tất cả phải được đặt trên mâm nhôm. Tên các gia đình được ghi bên dưới mâm.
Kết thúc lễ tế tổ, đại diện các gia đình dự thi bưng mâm xôi ra phía nhà chờ để ban giám khảo chấm.
Xôi được sắp xếp theo từng dãy để chấm theo lượt.
Thành viên ban giám khảo gồm 6 vị, họ là những người uy tín được đại diện dòng họ lựa chọn.
Trước khi chấm xôi, thành viên ban giám khảo được yêu cầu rửa tay sạch sẽ. Khi tham gia chấm, họ sẽ ấn bàn tay vào giữa mâm xôi. Theo ông Phan Văn Hội, thành viên chấm thi, có hai tiêu chí để chấm. Thứ nhất là công tác vệ sinh, mâm rổ, rá đựng xôi phải sạch sẽ. Tiếp đó là xôi phải chín, ráo, dẻo.
Với những trường hợp xôi bị ướt, nhão thì xem như không đạt. Mâm xôi đoạt giải nhất sẽ được thưởng ba quả cau, giải nhì là hai quả cau, giải ba một quả.
“Đây là cuộc thi rất vui và ý nghĩa, nó gợi cho con cháu luôn nhớ về cội nguồn tổ tiên. Năm nay tôi và vợ dậy từ lúc 3h sáng để làm mâm xôi dự thi, rất vui là đoạt giải nhì”, ông Phan Như Khoái (74 tuổi) nói.
Các mâm xôi giành giải cao sẽ được vắt ra từng nắm để chia cho các cụ cao niên trong họ đem về nhà.
Các mâm xôi còn lại cũng được vắt thành từng nắm, gói cùng với thịt lợn luộc cho các gia đình mang về.
Con cháu nhận xôi và thịt từ đại diện dòng họ.
