Cây sinh kế trên mảnh đất nghèo khó
Nằm sát chân núi Nam Giới, cây trầu không đã có mặt ở các xã Đỉnh Bàn, Thạch Khê, Thạch Hải (cũ), nay là xã Thạch Khê hằng trăm năm, gắn bó với đời sống, sinh hoạt của người dân nói chung. Sau khi thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính mới, xã Thạch Khê hiện có 2 vùng trồng cây trầu không gồm: thôn Văn Sơn (xã Đỉnh bàn cũ) với khoảng 100 hộ sản xuất và khoảng 3ha với 300 hộ trồng rải rác ở các thôn trên địa bàn ở xã Thạch Hải (cũ). Từ lâu, nghề trồng trầu không đã được xem là nghề sinh kế đối với người dân nơi đây.
Ông Hoàng Đình Ngôn - Trưởng thôn Bắc Hải năm nay đã gần 60 tuổi. Từ khi lớn lên, ông đã biết đến nghề trồng trầu không, về sau ông cũng tiếp nối cha mẹ mình và dân làng để giữ nghề cho đến bây giờ.
“Nằm ở khu vực vách núi Nam Giới, được che chắn bởi rừng cây nên mùa hè không quá nóng, mùa đông ấm áp hơn phía biển, đất pha cát nên rất phù hợp để cây trầu phát triển. Trầu không trồng trên đất Bắc Hải lá to, dày, có vị riêng, hương nồng đặc trưng, vì thế từ xưa đến nay, trầu không không chỉ là cây truyền thống mà trở thành sinh kế của nhiều gia đình. Hiện toàn thôn có khoảng gần 300 hộ dân trồng trầu không, trong có khoảng 100 hộ đầu tư và có thu hái thường xuyên”.
Theo bà con thôn Bắc Hải, sở dĩ là cây giảm nghèo, tạo sinh kế cho người dân vùng đất cát bạc màu là bởi loài cây gần gũi với người dân địa phương. Cùng đó, trầu không cũng là loài khá dễ trồng, giống có sẵn trong dân, không đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật khắt khe và cho thu nhập quanh năm. Theo đó, tuỳ vào diện tích, mỗi tuần, 1 hộ dân có thể hái khoảng 900 ngọn (15 tấm), bán với giá từ 250 – 300 nghìn đồng. Tính chung, trồng trầu có thể đưa lại thu nhập khoảng 2 – 5 triệu đồng/tháng/hộ, giải quyết nhu cầu sinh kế cho bà con. Trong nhiều năm, mô hình trồng trầu không được các địa phương (cũ) quan tâm, xây dựng mô hình, đầu tư phát triển để tăng hiệu quả kinh tế.
Bà Nguyễn Thị Tiến ở cùng thôn Bắc Hải cho biết: “Năm 2020, tôi được Hội LHPN xã tạo điều kiện tiếp cận nguồn vốn từ ngân hàng CSXH để phát triển kinh tế. Tôi đã mở rộng diện tích trồng trầu không lên 2 sào và mở rộng mô hình kinh tế tổng hợp. Cây trầu không dù không có thu nhập đột phá nhưng rất đều đặn, lại được trồng trên đất cát nên cây phát triển nhanh, khoảng 6 tháng là cây đã bắt đầu cho thu hoạch bói, giải quyết được nguồn thu nhập nhanh cho bà con để sinh hoạt hoặc tái đầu tư mở rộng sản xuất. Điều chúng tôi mong muốn sẽ được tập huấn, bổ trợ thêm kiến thức, ứng dụng KHKT vào trồng cây trầu không để mở rộng diện tích, nâng cao hiệu quả, chất lượng, từ đó có thị trường tốt hơn".
Cùng với thôn Bắc Hải, trên địa bàn xã Thạch Khê còn có làng trầu nổi danh “Trầu Tiến Vua” ở thôn Văn Sơn. Năm 2016, nghề trồng trầu tại thôn Văn Sơn (thuộc dòng họ Phạm Công) được Hiệp hội Làng nghề Việt Nam phong tặng Bảng vàng gia tộc nghề truyền thống Việt Nam và năm 2021, tỉnh công nhận làng nghề truyền thống. Được biết, danh xưng này có từ thời Lê, đến nay, nghề truyền thống này vẫn mang lại cuộc sống ổn định cho người dân.
Thị trường trầu không nhộn nhịp nhất là dịp rằm Tháng 7 âm lịch và tết Nguyên đán. Hiện nay, bà con nông dân đang tích cực chăm bón, tỉa cành để cây phát triển nhanh, kịp cung ứng cho thị trường dịp lễ, tết cuối năm sắp tới.
Chị Trần Thị Phương - Phó Chủ tịch Hội LHPN xã Thạch Khê cho biết: “Nghề trồng trầu không vừa là nghề truyền thống vừa tạo sinh kế bền vững cho bà con địa phương. Trong nhiều năm, Hội đã hỗ trợ xây dựng nhiều mô hình theo định hướng phát triển bền vững hơn, tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật trồng và chăm sóc theo hướng an toàn để nâng cao năng suất, hiệu quả. Tuy vậy, diện tích sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ, thị trường tiêu thụ chủ yếu qua thương lái; sản xuất chưa có liên kết; một số vườn do còn phụ thuộc vào sản xuất truyền thống nên hiệu quả chưa cao, cây dễ bị sâu bệnh, lụi tàn”.
Phát triển chuỗi giá trị, nâng tầm cây trồng truyền thống
Xã Thạch Khê hiện có 2,361,8ha diện tích đất nông nghiệp, trong đó có 247,5 ha đất chuyên trồng lúa; hơn 400ha đất trồng cây hàng năm và 165,7 ha đất trồng cây lâu năm. Với diện tích rộng lớn, khí hậu đặc trưng là một trong những lợi thế để xã Thạch Khê phát triển một số sản phẩm chủ lực, đưa sản xuất hướng đến bền vững hơn, cải thiện dần đời sống của bà con Nhân dân.
Ông Nguyễn Việt Hiền – Trưởng phòng Kinh tế xã Thạch Khê cho biết: “Nhằm ứng dụng các tiến bộ KHKT trong sản xuất gắn với chế biến để khai thác tối đa tiềm năng về đất, cây nông nghiệp trên địa bàn, đặc biệt, là tiến tới xây dựng làng nghề truyền thống cây trầu không, UBND xã Thạch Khê đã xây dựng dự án Khoa học: “Dự án sản xuất, chế biến sâu các sản phẩm từ lá trầu không theo chuỗi giá trị trên địa bàn xã Thạch Khê”. Theo đó, xã sẽ hình thành vùng nguyên liệu trầu không gắn với ứng dụng công nghệ chế biến sâu các sản phẩm từ lá trầu không để cung cấp cho ngành mỹ phẩm, dược phẩm...".
Dự án sẽ tổ chức tham quan, học tập tập huấn chuyển giao ứng dụng KHKT trong sản xuất trầu không phục vụ chế biến. Theo đó, chuyển hướng sản xuất ứng dụng công nghệ vi sinh, sản xuất theo hướng hữu cơ nhằm tăng chất lượng sản phẩm tạo giá trị thương phẩm cao; triển khai vùng nguyên liệu, đầu tư máy móc, thiết bị, kho xưởng phục vụ sơ chế, bảo quản, chế biến các sản phẩm từ trầu không. Sản phẩm hướng tới nhằm ứng dụng công nghệ chế biến, chế biến sâu tạo các sản phẩm từ lá trầu không như: tinh dầu trầu không, nước súc miệng trầu không, dung dịch vệ sinh trầu không...
Về hiệu quả kinh tế, dự án có thể đưa lại thu nhập cho bà con nông dân cao gấp 3 lần các loại cây trồng màu và cây lâu năm khác, tạo hướng phát triển kinh tế mới, đóng góp quan trọng giúp địa phương thực hiện vững chắc mục tiêu giảm nghèo bền vững.