Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc
Ngã ba Đồng Lộc – Ngã ba anh hùng, địa chỉ đỏ rỉ máu trong trái tim mỗi người yêu nước, ngày lại ngày vẫn nườm nượp khách tứ phương. Ngã ba năm xưa đầy sỏi đá, hố bom và nắng cháy, giờ đây đã êm đềm trong màn cây vươn xanh tỏa bóng. Ngã ba ấy dịu dàng quá đỗi, trong cái nhìn hôm nay!
Thời gian đủ để những cỏ cây lớn lên thành cổ thụ, những con đường thành dải lụa, phủ lên những gập ghềnh đá sỏi chông gai. Đi qua Ngã ba, lòng người bởi vậy càng ấm áp lại. Các chị, các anh năm xưa đã gửi trọn tại nơi này tuổi 20 yêu dấu được ru trong màn thông, những bóng cây xanh lá. Con đường huyền thoại năm ấy, giờ đây là con đường thơ. Ấy là thơ của điệu ve sầu mùa hạ. Ấy là những hàng cây tỏa không khí mát rượi xuống hàng ghế đá. Và, ấy cũng là giọng thơ trầm hùng, như Nguyễn Đình Thi đã từng đúc kết: Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất, những buổi ngày xưa vọng nói về.
Mô hình giàn bom lao xuống mảnh đất Đồng Lộc, nỗi ám ảnh chiến tranh.
Thả mình giữa màn thông, tôi chợt nghĩ, lịch sử đã tạo nên những bất ngờ. Nút giao thông sinh tử, giữa núi đồi khô khốc năm xưa, hôm nay là địa chỉ du lịch. Địa chỉ ấy được tổ chức không gian hợp lý, với phức thể cảnh trí, gồm đồi núi, không gian trưng bày, con đường lên tháp chuông, những bức phù điêu, những khối đá đúc thư, dựng tượng và cả những hố bom vẫn chi chít như mưa. Những tiểu cấu trúc tôi đến đều tấp nập người. Người nghiêng mình dâng nén hương thơm tưởng nhớ những anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống tại đây, người tìm đến kỷ vật chiến tranh, người lại tìm nơi khung cảnh đẹp để ghi lại khoảnh khắc ý nghĩa.
Mô hình mô tả công việc thường ngày của TNXP tại Ngã ba Đồng Lộc năm xưa.
Dân tộc này là thế, nơi mảnh đất nào thấm máu vì lá cờ Tổ quốc, vì độc lập dân tộc, thì nơi đó, người người khắp mọi miền tìm đến để tri ân. Sẽ rất khó để gặp lại lịch sử bởi thời gian và không gian đã thay đổi. Đến Đồng Lộc hôm nay là đến để gợi nhắc trong lòng, để thả hồn mình trong ý niệm tưởng nhớ những người không tiếc máu xương cho nền thái bình vĩnh cửu. Tôi đã gặp những bác cựu chiến binh tỉnh Hưng Yên, gặp các nhà kinh doanh trẻ ở Sài Gòn, gặp cả những tập thể Ngân hàng HD Bank Chi nhánh Hà Nội và cả những cô bác mang trên mình sắc áo dân tộc Thái, Mông…
Tôi bất ngờ và trái tim như khững lại khi thấy một bác ngoài 70 tuổi mang trên mình sắc áo cựu chiến binh, rưng rưng dâng nén hương và nhỏ những giọt nước mắt bên mộ chị Tần, chị Nhỏ. Ngay cạnh đó, nơi tấm bia ghi danh liệt sỹ, cô giáo trẻ và cả những em thơ đến từ trường học nọ nức nức không thôi khi nghe giọng xót thương của hướng dẫn viên giới thiệu trôi chảy, rõ ràng.
Du khách tham quan mô hình máy bay chiến đấu của Mỹ được trưng bày tại KDT Ngã ba Đồng Lộc.
Trò chuyện với nam nhân viên Ngân hàng HD Bank Hà Nội, anh cho hay: “Tháng 7, cơ quan chúng em tổ chức hành hương về địa chỉ đỏ. Ngã ba Đồng Lộc là nơi bọn em đến cuối cùng trong chuỗi hành trình về miền Trung. Những ngày qua, chúng em đã đến Nghĩa trang Trường Sơn, Thành cổ Quảng Trị, thăm mộ bác Võ Nguyên Giáp và giờ về dâng hương ở Ngã ba này”.
Cán bộ Ban quản lý khu di tích cho hay: Để hướng tới kỷ niệm 70 năm ngày Thương binh - Liệt sỹ, Ban đã tăng cường công tác chuẩn bị về cơ sở vật chất như dựng rạp che nắng, thường xuyên quét dọn, tôn tạo di tích, bố trí hướng dẫn viên hợp lý để giới thiệu với du khách.
Ngã ba Đồng Lộc xét về địa lý, đó là một tọa độ. Tọa độ ấy được hội tụ từ những cung đường. Điều này có nghĩa, sự mất mát hy sinh và cả những nỗ lực chiến đấu quả cảm của quân và dân còn lớn lao hơn thế. Không tách khỏi Ngã ba Đồng Lộc, những địa chỉ từ Thạch Hà tới thị trấn Nghèn, từ ngã ba Nghèn tới ngã ba Lạc Thiện… tất cả đều hứng chịu bom đạn của kẻ thù, nhất là vào năm 1968.
Năm ấy, trong dã tâm chia cắt các tuyến đường chi viện cho miền Nam, đế quốc Mỹ leo thang bắn phá miền Bắc. Những trọng điểm đánh phá tập trung là cầu và đường. Cũng chính từ tác động của Ngã ba Đồng Lộc mà năm ấy, chiến tích Làng K130 đã hình thành. Rồi nữa, cách đó không xa, trong cuộc chiến chống giặc, giữ đường, 23 thanh niên xung phong (TNXP) đã ngã xuống tại làng Trà Sơn, xã Phú Lộc. Nơi này, năm 2009, chính quyền và người dân, doanh nghiệp đã đầu tư khuôn viên, xây dựng miếu thờ. Năm 2015, di tích được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Miếu thờ 23 liệt sỹ TNXP tại Phú Lộc
Nằm trên ngọn đồi Con Công, miếu thờ tĩnh mịch, lặng lẽ giữa núi đồi, như ru giấc ngủ ngàn thu của những người con oanh liệt. Trên con đường rộng thênh thang từ trụ sở xã về đền, tôi được anh Dũng – cán bộ văn hóa xã kể cho nghe những chiến tích được lưu lại trong sách sử. Để đảm bảo giao thông tại tuyến đường 15A đi qua Ngã ba Đồng Lộc, Ban Đảm bảo giao thông tỉnh Hà Tĩnh đã điều về đây 7 đại đội TNXP của Tổng đội 55, trong đó có C555 đóng quân tại đồi Con Công.
Vào chiều tối ngày 13/11/1972, sau khi ăn cơm chiều, toàn đại đội chuẩn bị đi làm nhiệm vụ. Đột nhiên máy bay B52 xuất hiện và bất ngờ thả hàng loạt bom tọa độ xuống doanh trại của đơn vị. Một rồi hai, ba phi xăng ở chân đồi bốc cháy. Đất đá, cây cối, lán trại bị hất tung, khói lửa mù mịt cả một vùng rộng lớn. Ngay sau đó, nhiều tốp máy bay phản lực liên tục đến gầm rú, nhào lộn, trút bom phá, bom sát thương, bom bi, bắn đạn rốk két làm cho ngọn đồi không đầy 1 km2 bị xới tung, biến dạng, không còn một cành cây, ngọn cỏ nào nguyên vẹn và đã cướp đi sinh mạng của 21 cán bộ đội viên TNXP cùng nhiều đồng chí bị thương.
Trước đó, ngày 11/11/1972, đã có 2 TNXP bị trúng bom, hy sinh. Trong số 23 đồng chí hy sinh có 15 nữ và 8 nam, một đồng chí quê ở Thái Bình, 22 đồng chí quê ở Hà Tĩnh. Đây là một trận đánh bị thương vong lớn nhất của lực lượng TNXP Hà Tĩnh trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.
Chiều tháng 7 trước cụm tượng đài Xô Viết Nghệ Tĩnh ở ngã ba Nghèn
Can Lộc hôm nay đã thay đổi rất nhiều. Kinh tế, văn hóa – xã hội có nhiều khởi sắc. Trên nhịp sống sôi động và hứa hẹn tương lai tươi sáng ấy, còn có một Can Lộc khác hào hùng và oanh liệt ẩn sâu trong từng ký ức của tên đất, tên làng. Những miền đất đã lên màu xanh lá nhưng vẫn khắc ghi mãi hình bóng những con người ngã xuống vì quê hương, cho những con đường mãi tuổi thanh xuân, cho một nền thái bình vĩnh cửu.
