Lung linh ví, giặm

(Baohatinh.vn) - Theo dòng chảy văn hóa xứ Nghệ, mặc bao biến thiên của lịch sử và xã hội, câu hát ví, giặm từ ngàn xưa vẫn vang vọng, thiết tha, mặn nồng, tạo nên sức sống mới trên dải đất núi Hồng - sông Lam.

Sự đa dạng, hấp dẫn của các làn điệu ví, giặm

Là “thổ sản đặc biệt” của cư dân xứ Nghệ, xuất phát từ nhu cầu được hát để giao tiếp, giãi bày tình cảm, tạo niềm vui, hứng thú trong lao động, ví - giặm tồn tại đến nay đã hàng thế kỷ. Chưa ai xác định được dấu mốc ra đời của loại hình diễn xướng văn nghệ dân gian này, chỉ biết rằng, nó đã là một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa của người dân xứ Nghệ.

bqbht_br_4.jpg
Từ lâu, ví giặm đã là một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa của người dân xứ Nghệ.

Sự đa dạng của các làn điệu dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh đã giúp người hát có thể hát mọi nơi: trên sông nước (ví sông Lam, sông La); trèo núi, đi củi (ví trèo non, ví phường củi); lúc dệt vải (ví phường vải); lúc gặp gỡ nam nữ giao duyên, thể hiện tình cảm (ví Giận thương, Tứ hoa, hát Khuyên)... Lúc cần kể chuyện một cách đầy đủ, vần vè thì có giặm: giặm kể (Ô lục soạn), giặm vè (Thần sấm ngã), giặm ru (Phụ tử tình thâm), xẩm Nghệ…; lúc cần hát vọng cho người ở xa nghe được để đối đáp thì có hò (Hò khoan đi đường); lúc cần tạo sự vui tươi phấn khởi cho không khí lễ hội thì có điệu Niềm tin, giặm Đức Sơn, giặm Cửa quyền, Đại thạch…

Vì có thể chuyển tải tư tưởng, tình cảm cho mọi đối tượng, ở mọi không gian và thời gian khác nhau nên ví, giặm đến nay vẫn có sức sống mãnh liệt và trở thành di sản phi vật thể đại diện của nhân loại. Các nghệ sĩ, nghệ nhân mang nặng tình yêu với câu hát ông cha đã coi đây là “vỉa tầng”, “kho báu” để có thể khai thác cái hay, cái đẹp của các làn điệu, sáng tác phần lời để phục vụ cho công cuộc đổi mới quê hương đất nước.

CLB Dân ca ví, giặm xã Kim Song Trường (Can Lộc) tái hiện không gian hát ví phường vải.
CLB Dân ca ví, giặm xã Kim Song Trường (Can Lộc) tái hiện không gian hát ví phường vải.

Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn An Ninh - tác giả của nhiều kịch bản dân ca nổi tiếng, người viết ca khúc trên những điệu ví, giặm xuất sắc chia sẻ: “Một lợi thế của ví, giặm mà tôi chú trọng khai thác là viết về tình yêu đất nước luôn hòa với tình yêu lứa đôi một cách nhuần nhuyễn, sâu lắng, thấm thía khiến người nghe xúc động sâu sắc, từ đó mà chuyển tải được nhiều nội dung tư tưởng”.

“Ví, giặm đong đầy cả đất trời xứ Nghệ”

Trong kho tàng các bài sáng tác dựa vào làn điệu ví, giặm của các nghệ nhân, nghệ sĩ, nhiều bài như: “Hồn quê ví giặm”, “Cay nồng trầu Nghệ” (Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn An Ninh); “Giận thương” (Trung Phong); “Vui hội Làng Sen” (Vi Phong - Lê Hàm)… được nhiều CLB dân ca ví, giặm cả 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh biểu diễn và được khán giả yêu thích bởi giai điệu trữ tình, da diết, lắng sâu, vui tươi nhưng vẫn thâm thúy, chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa trong từng ca từ:

Ví giặm ngân lên lồng lộng giữa mây trời

Ví giặm lắng sâu chạm đáy lòng yêu nhớ…

… Ví giặm đong đầy cả đất trời xứ Nghệ

Nguồn mạch tâm tình cứ thủ thỉ trong ta” (Hồn quê ví giặm)

Nghệ sĩ nhân dân Vũ Thị Thanh Minh biểu diễn tại chương trình Thơ Kiều qua các làn điệu dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.
Nghệ sĩ nhân dân Vũ Thị Thanh Minh biểu diễn tại chương trình Thơ Kiều qua các làn điệu dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.

Các nghệ sĩ nhân dân: Nguyễn Ban, Vũ Thị Thanh Minh; các nghệ nhân ưu tú: Hoàng Bá Ngọc, Nguyễn Tiến Khởi, Trần Minh Chính, Nguyễn Trọng Tuấn; nghệ nhân Hoàng Vinh… đã khai thác triệt để cái hay, cái đẹp của các làn điệu ví, giặm trong sáng tác, biên đạo, dàn dựng các tiết mục ca ngợi Đảng, Bác Hồ, công cuộc xây dựng nông thôn mới, các cuộc thi về tuyên truyền, phổ biến pháp luật, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội… Ví, giặm lời mới trên sân khấu được các lứa tuổi, nhất là trung niên và cao niên lựa chọn hát.

Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Bá Ngọc chia sẻ: “Các làn điệu ví, giặm được tôi viết lời cho nhiều đề tài khác nhau. Lợi thế của dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh là có thể sử dụng đa dạng các làn điệu trong các đề tài... Đó cũng là lý do mà tổ khúc “Người cao tuổi đất Hồng Lam vâng lời Bác dạy” và xẩm Nghệ “Tự hào đất mẹ hôm nay” đạt giải A tại Liên hoan Tiếng hát người cao tuổi toàn quốc năm 2023 của đoàn Hà Tĩnh”…

Nghệ Tĩnh - người đi xa thì thương nhớ, người chưa biết đến thì muốn tìm về vùng quê tươi đẹp, hùng vĩ, nơi có những con người mộc mạc, ân tình, thủy chung son sắt:

Quanh quanh đường vô xứ Nghệ

Xứ sơn thủy hữu tình

Xứ nhân kiệt, địa linh

Khách xa gần ở lại

Cô bác xa gần ở lại

(giặm Đức Sơn)

Nghệ nhân Lê Quyết Diễn và nghệ nhân Nguyễn Hồng Liên - CLB Dân ca ví, giặm xã Kỳ Lợi (thị xã Kỳ Anh) cùng nhiều nghệ nhân trẻ Hà Tĩnh đều có chung tâm huyết đưa dân ca ví, giặm đến với công chúng.
Nghệ nhân Lê Quyết Diễn và nghệ nhân Nguyễn Hồng Liên - CLB Dân ca ví, giặm xã Kỳ Lợi (thị xã Kỳ Anh) cùng nhiều nghệ nhân trẻ Hà Tĩnh đều có chung tâm huyết đưa dân ca ví, giặm đến với công chúng.

Dẫu trong thời kỳ hiện đại với bao dòng nhạc và phong cách biểu diễn, dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh vẫn có chỗ đứng riêng biệt trong lòng khán thính giả cả nước. Truyền thống yêu nước và cách mạng, truyền thống hiếu học của người xứ Nghệ tiếp tục được nuôi dưỡng, hun đúc bởi câu hát ngàn đời ông cha. Các màn sử thi về Bác Hồ, cố Tổng Bí thư Trần Phú, anh Lý Tự Trọng và các danh nhân hiền tài trong sử sách, nét đẹp của các làng quê, các dòng họ… được chuyển tải qua các làn điệu ví, giặm càng thêm lay động, thức dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, quyết tâm xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp của người dân Nghệ Tĩnh.

Chủ đề Nghệ thuật dân gian

Đọc thêm

Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Doanh thu hạn chế của các phim hoạt hình Việt ra rạp dịp hè không hoàn toàn phản ánh chất lượng phim. Chuyên gia đánh giá "Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu", "Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội" và "Wolfoo: Cuộc đua Tam Giới" hấp dẫn không kém hoạt hình nước ngoài, nhưng khâu quảng bá phát hành còn yếu.
Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Tháng Bảy trở mình trong những cơn mưa mềm như dải lụa. Tháng của hoa trái vào mùa, của những tờ giấy báo điểm run run tay học trò, của tiếng ve như thầm tạm biệt...
Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Nhiều yếu tố bất lợi đang kéo ngành du lịch Thái Lan vào giai đoạn khó khăn, khi niềm tin thị trường giảm sâu, dự báo lượng khách quốc tế thấp hơn năm ngoái.
Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Câu chuyện nhẹ nhàng về tình yêu, sự gắn bó và những khởi đầu mới. Trong vòm trời xanh cao ấy, có ánh mắt lặng thầm, có nhịp tim xao động và một lời khẽ chạm trái tim người ở lại.
Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

"Mẹ đợi" khắc họa sâu sắc sự hy sinh và nghị lực phi thường của người phụ nữ Việt Nam. Đây là tác phẩm mở đầu cho chương trình "Sân khấu truyền hình" của Báo Hà Tĩnh trong năm 2025.
Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Dành vài ngày đến Tuyên Quang (địa phận tỉnh Hà Giang trước sáp nhập) mỗi tháng, Trần Trung kể lại những gì mình thấy qua những tấm ảnh chụp từ trên cao.
Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Kỷ vật luôn gợi nhớ thật nhiều ký ức. Với nhiều người, đó là động lực, niềm tin để ghi nhớ và phấn đấu nhiều hơn trong cuộc sống, học tập...
Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Từ trái tim người trong cuộc, tác giả Yến Thanh đã viết nên "Cúc ơi" - bài thơ lay động lòng người, khắc họa chân thực sự khốc liệt của cuộc chiến tranh và tinh thần quả cảm của những con người tại Ngã ba Đồng Lộc.
Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Năm nay, thời tiết với nhiều thay đổi, giăng mắc vào hồn người những nỗi niềm xa vọng, ưu tư. Sự đan xen của đất trời làm cho nhịp sống bớt vội vàng, lòng người lắng lại, hoài niệm về những dấu ấn tháng Bảy xưa, cùng tri ân các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh vì Tổ quốc...
Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Càn quét phòng vé Nhật rồi tiếp tục làm dậy sóng rạp Việt chỉ với 2 ngày chiếu đặc biệt, "Dư ảnh của độc nhãn" đang chứng minh sức hút chưa từng thấy với một tác phẩm hoạt hình.
Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Xứ đạo Cự Lâm (xã Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) - vùng quê nghèo đang chuyển mình từng ngày với hệ thống cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, những tuyến đường, khu vườn rực rỡ sắc hoa.
Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Không chỉ lưu giữ kho tàng trí thức nhân loại, 7 thư viện lâu đời nhất thế giới dưới đây còn là những kiệt tác kiến trúc, nghệ thuật độc đáo, tráng lệ cho các tín đồ sách khám phá.
Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Nhỏ bé, giản dị, những lọ dầu gió đã trở nên quen thuộc ở đâu đó trong ngăn tủ đầu giường hay góc bàn nhỏ. Còn với tác giả Hồ Điệp, mùi hương ấy còn là dư âm của một thời đã xa...
Harry Potter mới lộ diện

Harry Potter mới lộ diện

HBO vừa công bố Hình ảnh đầu tiên về "cậu bé phù thủy" trong series phim truyền hình Harry Potter. Phim dự kiến ra mắt vào năm 2027.