Về Hà Tĩnh

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Đó là câu nói vui mà nghệ nhân dân gian Trần Minh Chính (thôn Thắng Hòa, xã Tân Lâm Hương - Thạch Hà) thường nói với tôi mỗi lần trò chuyện về dân ca ví, giặm. Nhìn lại chặng đường tham gia khôi phục, gìn giữ và phát huy dân ca ví, giặm của nghệ nhân Trần Minh Chính, tôi thấy, điều đó thật chính xác. Nhất là trên lĩnh vực sáng tác, soạn lời mới cho dân ca ví, giặm.

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Năm 1972, khi tham gia hoạt động ở địa phương với chức vụ Phó ban Văn hóa xã (Thạch Tân cũ), ông Trần Minh Chính cũng không ngờ có ngày mình trở thành nghệ nhân dân gian. Là một cán bộ văn hóa, ông Minh Chính đã có cơ hội được tiếp xúc với nhiều nghệ sỹ ở tỉnh về sơ tán. Trong câu chuyện của mình, ông thường nhắc đến Nghệ sỹ ưu tú Ba Duy, nghệ sĩ Trương Quang Bốn… với sự kính trọng và biết ơn của một người học trò.

Ông chia sẻ, thời ấy, ông đã biết hát dân ca ví, giặm nhưng chưa tường tận về các làn điệu cũng như những giá trị của loại hình nghệ thuật dân gian đó. Chính những nghệ sỹ mà ông được tiếp cận đã chia sẻ kiến thức, truyền cho ông niềm đam mê với dân ca ví, giặm. Từ đó, ông tìm hiểu sâu hơn về loại hình nghệ thuật truyền thống này.

Chẳng mấy chốc mà ông đã rành rẽ về các thể hát ví (phường cấy, phường vải, phường nón, đò đưa, giao duyên), các làn điệu hát giặm (giặm ru, cửa quyền, giặm nói, giặm kể), các thể hát vè, hát xẩm (vè, xẩm Thuốc Bắc, xẩm Thuốc Nam) và nhiều làn điệu khác. Trên cơ sở đó, ông đã sáng tác và dàn dựng rất nhiều tác phẩm về các lĩnh vực đấu tranh chống giặc, thi đua sản xuất. Sau này, khi đất nước hòa bình, đề tài sáng tác được mở rộng hơn, nghệ nhân dân gian Trần Minh Chính còn sáng tạo, đặt tên cho một số làn điệu biến thể khác.

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Ông nói, soạn lời mới cho dân ca ví, giặm nghe có vẻ không khó nhưng để cho ra đúng chất một làn điệu thì không dễ. Để có được tác phẩm hay thì ngoài kiến thức về đời sống, khả năng văn chương, người sáng tác phải thực sự hiểu về nghệ thuật dân ca ví, giặm. Trước khi viết về một đề tài nào đó, nghệ nhân Trần Minh Chính đều dành thời gian tìm hiểu kỹ về nội dung, tính chất của lĩnh vực đó và nghiên cứu lựa chọn làn điệu phù hợp. Chính vì thế, ông có rất nhiều tác phẩm hay, vừa giữ được tính nguyên bản của âm nhạc, vừa đậm hơi thở hiện đại trong lời ca.

Nói về những “đứa con tinh thần” của mình, nghệ nhân Trần Minh Chính rất tự hào. Không phải bởi các tác phẩm đó được trao huy chương này huy chương khác tại các hội diễn văn nghệ mà bởi các sáng tác của ông đã được chính những nghệ nhân, diễn viên và khán giả yêu thích. Ông không nhớ mình đã soạn lời cho bao nhiêu làn điệu, cũng không nhớ chính xác về những giải thưởng mà ông đã đạt được. Ông chỉ mong, những bài hát đó được dàn dựng và biểu diễn rộng rãi hơn trong nhân dân. Đặc biệt, ông cũng mong rằng, điều đó ít nhiều cũng tạo động lực để các học trò của ông không chỉ học hát, học biểu diễn mà còn học cách soạn lời mới cho dân ca ví, giặm. Có như thế, việc lưu giữ, bảo tồn và phát huy giá trị dân ca ví, giặm mới thực sự hiệu quả.

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Xuôi theo Cửa Nhượng, chúng tôi tìm gặp nghệ nhân ưu tú Hoàng Bá Ngọc - người được người dân nơi đây yêu mến gọi là người “thắp lửa” cho dân ca ví, giặm vùng biển cửa. Nghệ nhân ưu tú Hoàng Bá Ngọc sinh năm 1960, năm 2007, sau 24 năm công tác trong quân đội, ông trở về sinh sống tại quê nhà - thị trấn Thiên Cầm (Cẩm Xuyên) và tích cực tham gia hoạt động biểu diễn, truyền dạy, sáng tác dân ca ví, giặm.

Tuy nhiên, không phải chỉ khi trở về quê nhà ông mới gắn bó với dân ca ví, giặm mà ngay từ những ngày trong quân ngũ, khi tham gia các hoạt động văn nghệ của đơn vị, ông đã biểu diễn, dàn dựng nhiều tiết mục dân ca ví, giặm. Là cán bộ của Quân khu IV, nghệ nhân Hoàng Bá Ngọc từng được tiếp xúc với nhiều nhạc sỹ, ca sỹ nổi tiếng, am hiểu về dân ca ví, giặm như: An Thuyên, Vi Phong, Lê Hàm, Tiến Dũng, Lệ Thanh… Những cuộc gặp gỡ ấy, ông đã học hỏi và tích lũy được rất nhiều kiến thức. Ông am hiểu tất cả các thể hát ví, giặm của cả vùng Nghệ An và Hà Tĩnh nên ngoài biểu diễn, ông còn sáng tác lời mới cho nhiều làn điệu.

Trích đoạn "Tự hào người cựu chiến binh" do Nghệ nhân ưu tú Hoàng Bá Ngọc soạn lời và thể hiện.

Ông nói, việc học hỏi không bao giờ là thừa, nhất là đối với việc sáng tác, dàn dựng. Chính vì thế, khi trở về quê nhà Hà Tĩnh, ông còn chủ động tìm gặp các nghệ nhân nổi tiếng về biểu diễn và sáng tác như Trần Khánh Cẩm, Vũ Thanh Minh, Hoàng Vinh… và nghiên cứu nhiều tài liệu về dân ca ví, giặm để trau dồi kiến thức. Đặc biệt, khi dân ca ví, giặm được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, ông còn chủ động tìm gặp và phối hợp với nghệ nhân ở các CLB khác, các cán bộ của trung tâm văn hóa huyện để dàn dựng các chương trình nghệ thuật nhằm thu hút sự quan tâm của nhân dân.

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Những tấm huy chương luôn là động lực để nghệ nhân Hoàng Bá Ngọc nỗ lực hơn nữa trong họa động bảo tồn, phát huy giá trị di sản dân ca, ví giặm.

Ông đã cùng với các thành viên trong CLB Dân ca ví, giặm thị trấn Thiên Cầm và một số thành viên CLB khác phục dựng thành công không gian diễn xướng hát ví phường chài, hò sông nước, hò chèo cạn Cẩm Nhượng, ví phường cấy, phường nón… Ngoài ra, ông còn biên soạn nhiều tác phẩm thuộc nhiều đề tài khác của cuộc sống như: Tình yêu biển đảo, phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng nông thôn mới, an toàn giao thông, phòng chống các tệ nạn xã hội, phòng chống bạo lực gia đình v.v… Những tác phẩm đó đã làm sinh động hóa và nâng cao hiệu quả của hoạt động tuyên truyền.

Những người “khoác áo mới” cho dân ca ví, giặm

Hơn 30 năm gắn bó với dân ca ví, giặm, tiếng hát và những tác phẩm do ông biên soạn đã vang lên ở nhiều sân khấu lớn nhỏ từ xã đến tỉnh, đến trung ương. Nhiều tiết mục đã giành được những giải thưởng cao từ các hội diễn, liên hoan cấp tỉnh, cấp ngành và trung ương. Nhưng cũng như nhiều nghệ nhân khác, với ông, giải thưởng không quá quan trọng. Điều quan trọng là những tác phẩm đó đã tạo được hiệu ứng gì trong việc tuyên truyền, hơn nữa là trao truyền cho thế hệ trẻ. Và điều trăn trở nhất của ông hiện nay chính là làm thế nào để thu hút, đào tạo được những người có khả năng sáng tác để những làn điệu dân ca cổ truyền được khoác thêm những chiếc áo mới, hòa nhập với đời sống hiện đại. Ông nói, dân ca ví, giặm là cuộc sống của tôi, ngày nào còn thở là tôi còn hát, còn sáng tác.

Tổ khúc dân ca "Thị trấn quê mình sáng đẹp lời ca" do Nghệ nhân ưu tú Hoàng Bá Ngọc soạn lời.

Mặc dù không được đào tạo bài bản nhưng từ trong thực tế biểu diễn, nhiều nghệ nhân dân ca ví, giặm đã tự học hỏi để trở thành những người sáng tác xuất sắc. Với nhiều người, dân ca ví, giặm không đơn thuần chỉ là niềm đam mê mà đã trở thành hơi thở, trở thành một dạng tế bào trong cơ thể. Những câu ví, câu giặm, điệu hò không còn là câu hát trên sân khấu nữa mà đã trở thành lời giao tiếp hàng ngày như chính xuất thân của dân ca ví, giặm vậy.

Video: Anh Hoài và nguồn tư liệu

Thiết kế: huy Tùng

Đọc thêm

Bên bến Tam Soa

Bên bến Tam Soa

Về bến Tam Soa, xã Đức Thọ, vào những ngày tháng 9 mùa thu, du khách sẽ có một trải nghiệm ý nghĩa vì đó không chỉ là chuyến đi mà còn là hành trình trở về nguồn cội, với những giá trị giản dị, thiêng liêng.
"Nhịp cầu" nối lịch sử và hiện tại

"Nhịp cầu" nối lịch sử và hiện tại

Thuyết minh viên tại các khu di tích lịch sử, văn hóa là nhịp cầu nối giữa lịch sử và hiện tại, góp phần khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước và thêm trân trọng hòa bình.
Chuyện về người đội trưởng cảm tử quân của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh

Chuyện về trung đội trưởng cảm tử quân của Xô Viết Nghệ Tĩnh

Cả cuộc đời dấn thân cho lý tưởng cách mạng, Nguyễn Em Cầm - người chiến sỹ kiên trung của cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh đã để lại cho quê hương, dòng họ một di sản vô giá. Đó là tinh thần đấu tranh bất khuất, lòng son sắt với Đảng, với dân tộc. Những giá trị ấy được thế hệ con cháu tiếp nối và tỏa sáng cho đến hôm nay.
Nhạc trưởng của những "bản hòa tấu" văn hóa quê hương

Nhạc trưởng của những "bản hòa tấu" văn hóa quê hương

Trong những năm gần đây, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống (NTTT) Hà Tĩnh được đông đảo khán giả trong và ngoài tỉnh ghi nhận bởi các chương trình nghệ thuật để lại nhiều dấu ấn. Góp phần làm nên những thành công ấy, có sự đóng góp lớn của nhạc sỹ Trần Quốc Dũng - Trưởng phòng Nghệ thuật biểu diễn.
Biển mây bồng bềnh nơi đại ngàn Hà Tĩnh

Biển mây bồng bềnh nơi đại ngàn Hà Tĩnh

Sớm tinh mơ, vùng đồi rừng Hà Tĩnh có một vẻ đẹp khác lạ với biển mây bồng bềnh trải dài bất tận. Khung cảnh ấy vừa hùng vĩ vừa nên thơ khiến bất kỳ ai có dịp chứng kiến đều ngỡ như lạc vào chốn tiên cảnh.
“Uy tín không nằm ở chức danh mà ở sự thấu hiểu bà con”

“Uy tín không nằm ở chức danh mà ở sự thấu hiểu bà con”

Đó là chia sẻ đầy tâm huyết của bà Trần Thị Yên, một tấm gương về sự cống hiến thầm lặng. Với vai trò Bí thư Chi bộ tổ dân phố 17 (phường Hà Huy Tập, Hà Tĩnh), bà đã chứng minh rằng, uy tín của người lãnh đạo không nằm ở chức danh, mà ở sự thấu hiểu và gắn bó với bà con.
Thôn Khoai Vạc - rực vàng mùa bưởi chín

Thôn Khoai Vạc - rực vàng mùa bưởi chín

Thời điểm này, về thôn Khoai Vạc, xã Hương Phố (Hà Tĩnh), chúng ta có thể cảm nhận rõ hơn hương vị ngọt ngào của những vườn bưởi trĩu cành, để thấy bức tranh nông thôn mới trù phú, vui tươi.
Rằm tháng Bảy trong tâm thức người Hà Tĩnh

Rằm tháng Bảy trong tâm thức người Hà Tĩnh

Tại nhiều làng quê Hà Tĩnh, rằm tháng Bảy không chỉ là một ngày lễ trọng kế tục từ văn hóa truyền thống ngàn đời của ông cha, mà còn là dịp mỗi người trở về với nguồn cội, sum họp anh em, họ hàng.
80 năm Tết Độc lập - Ký ức và khát vọng

80 năm Tết Độc lập - Ký ức và khát vọng

80 năm đã đi qua kể từ mùa thu Cách mạng Tháng 8 năm 1945, nhưng với mỗi thế hệ người dân Hà Tĩnh, Tết Độc lập luôn là mạch nguồn thiêng liêng, nuôi dưỡng lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và khát vọng dựng xây non sông.
Rộn ràng mùa trám đen ở Hà Tĩnh

Rộn ràng mùa trám đen ở Hà Tĩnh

Xã Hương Sơn (Hà Tĩnh) là thủ phủ của cây trám đen. Hiện nay người dân ở đây đang bước vào mùa thu hoạch với niềm vui được mùa.
Chứng nhân của lịch sử

Chứng nhân của lịch sử

“Khi tôi lớn lên đất nước đã có rồi” và những mùa thu cách mạng, những câu chuyện chiến đấu bảo vệ non sông cứ dần hiện lên qua lời bà kể, đặc biệt là qua những di tích lịch sử.
Sục sôi khí thế cách mạng "thà chết không chịu làm nô lệ"

Sục sôi khí thế cách mạng "thà chết không chịu làm nô lệ"

Cũng như bao người dân nước Việt, với cụ Nguyễn Đình Lâm, 95 tuổi, ở thôn An Lộc (xã Mai Phụ, Hà Tĩnh), 80 năm trôi qua, những ký ức thiêng liêng, hào hùng của thời khắc cả dân tộc quật khởi đứng lên đạp đổ xiềng xích nô lệ năm 1945 mãi mãi không thể xóa nhòa.
Trao giải Cuộc thi Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh

Trao giải Cuộc thi Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh

Cuộc thi "Giọng hát hay các ca khúc về Hà Tĩnh" đã tạo dựng một sân chơi lành mạnh, quảng bá sâu rộng các ca khúc về Hà Tĩnh, góp phần khởi dậy tình yêu quê hương, đất nước, lan tỏa hình ảnh tỉnh nhà tới bạn bè muôn phương.
Miệt mài “góp nhặt” ký ức ông cha

Miệt mài “góp nhặt” ký ức ông cha

Với 5 bảo vật quốc gia và hàng ngàn hiện vật, cổ vật, tư liệu giá trị về quê hương núi Hồng - sông La đang được lưu giữ là minh chứng cho những nỗ lực của Bảo tàng Hà Tĩnh trong sưu tầm, bảo quản ký ức quê hương.
 Vị ngọt từ nghề nuôi ong du mục

Vị ngọt từ nghề nuôi ong du mục

Tận dụng nguồn nguyên liệu từ cây tràm, trong những năm gần đây nhiều hộ nuôi ong du mục đã di chuyển đàn ong của mình về dưới những cánh rừng ở Hà Tĩnh.