Tàng Thơ Lâu được xây dựng vào mùa hè năm 1825, dưới thời vua Minh Mạng với chức năng là một kho lưu trữ tư liệu quốc gia. Nơi lưu trữ tài liệu, văn bản quý hiếm với nhiều tài liệu, địa bạ, giấy tờ quan trọng của triều đình bấy giờ. Đây được xem là một “Tàng kinh các” hiếm hoi của thời kỳ chế độ quân chủ đang còn được bảo tồn khá nguyên vẹn tại Huế.
Tổng thể kiến trúc lầu Tàng Thơ Lâu được thiết kế rất khoa học nhằm đáp ứng chức năng cất giữ và bảo quản các sổ sách văn bản, giấy tờ quan trọng của triều đình. Để tránh sự lây lan của hỏa hoạn cũng như bảo vệ tư liệu gốc của quốc gia, công trình được xây dựng trên đảo giữa hồ, gồm 2 tầng, tầng trên 7 gian 2 chái, tầng dưới 11 gian, xung quanh đều được xây lan can, 4 bên lầu xây hồ vuông gọi là hồ Học Hải.
Sau 120 năm hoạt động (1825 - 1945), khi triều Nguyễn bị lật đổ cơ quan lưu trữ tài liệu quốc gia này đã ngừng hoạt động. Kể từ đó đến nay nó đang dần đi vào quên lãng cùng thời gian, với toàn bộ khối lượng sách khổng lồ của Tàng Thơ Lâu đã thất thoát gần hết.
Tàng Thơ Lâu hiện đang lưu trữ tư liệu thành văn, tư liệu video và tư liệu hình ảnh. Về tư liệu thành văn có hơn 4.000 đầu sách và tư liệu, thuộc nhiều thể loại và dạng thức khác nhau, như: sách Hán Nôm, thư tịch cổ, các công trình biên khảo về nhà Nguyễn, sách mỹ thuật, kiến trúc, văn hóa, Phật giáo, tôn giáo, tín ngưỡng, ngôn ngữ học, bản đồ...
Về tư liệu Hán Nôm dưới dạng thủ bản, phần lớn là bản gốc được viết tay trên giấy dó, ngôn ngữ chính là chữ Hán, một số viết bằng chữ Nôm. Các bản lưu kho, tích hợp lưu trữ đều dưới dạng các file số hóa. Hầu hết nguồn tư liệu truyền bản này thuộc dạng độc bản nên có giá trị tư liệu lịch sử rất cao, như hệ thống châu bản, địa bạ, sắc phong, đinh bạ...
Khối tài liệu này được hình thành trong hoạt động quản lý của bộ máy chính quyền triều Nguyễn, phản ánh các khía cạnh của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội và khoa học - kỹ thuật của đất nước ở những giai đoạn lịch sử nhất định.
Rất nhiều tư liệu, hiện vật quý bên trong Tàng Thơ Lâu thường xuyên được đem ra trưng bày, giới thiệu đến công chúng vào những dịp diễn ra các sự kiện văn hóa, lễ hội của vùng đất Cố đô.
Tàng Thơ Lâu cũng là nơi thường xuyên tổ chức các triển lãm để người dân và du khách tìm hiểu về lịch sử của các triều đại thời Nguyễn.
Ngày nay, Tàng Thơ Lâu được xem là địa chỉ văn hóa thu hút đông du khách, người dân đến tham quan các hoạt động trưng bày, triển lãm cũng như nhiều sự kiện văn hóa thường xuyên được diễn ra nơi này.
“Bản thân là một người thích đọc sách, tôi đã ghé Tàng Thơ Lâu không ít lần để tìm hiểu về lịch sử các triều đại nhà Nguyễn, nhiều sổ sách có giá trị lịch sử cao vẫn còn được lưu giữ và trưng bày tại đây”, anh Hồ Ngọc Anh Tuấn (37 tuổi) chia sẻ.
Ngoài là nơi lưu giữ sổ sách triều Nguyễn, Tàng Thơ Lâu còn là địa điểm tham quan và chụp ảnh lý tưởng của giới trẻ.
Toàn cảnh Tàng Thơ Lâu nhìn từ trên cao. Bên cạnh công trình có kiến trúc tuyệt đẹp thì không gian quanh đó còn rất hài hòa với hệ thống cầu, hồ ấn tượng.
Không chỉ dừng lại là nơi lưu trữ các tư liệu quý giá, nơi thực hiện nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Huế, trong tương lai nơi đây được tính toán trở thành một trung tâm để kết nối các giá trị của quá khứ đến cuộc sống đương đại.
