Nằm trong khoảng vĩ độ 18 Bắc bán cầu, mùa thu ở Hà Tĩnh bắt đầu vào khoảng tháng 8 dương lịch hằng năm. Ấy là khi bán cầu Nam trái đất dần nghiêng hẳn về phía mặt trời, phía Bắc bán cầu bước vào những ngày mát mẻ.
Mùa thu ở Hà Tĩnh thiên nhiên vạn vật xanh tươi chan hòa trong cái nắng nhẹ, bầu trời lồng lộng gió mát những đêm trăng thanh. Những đồi núi, phố phường, làng quê sương giăng bảng lảng lúc bình minh hoặc chiều tà. Những dòng sông, mặt hồ dềnh dàng nước trong xanh phẳng lặng soi rõ bầu trời, ngọn núi, hàng cây… Trong 4 mùa trên quê hương núi Hồng - sông La, có lẽ mùa thu giúp nhịp sống lắng đọng hơn cả, gợi lên trong tâm thức mỗi người sự hoài niệm, chiêm nghiệm về cuộc sống.
Cũng bởi thế, mùa thu ở Hà Tĩnh hợp với những du khách yêu thích sự hòa mình vào thiên nhiên, trải nghiệm, thư giãn tại những khu du lịch sinh thái và tham quan khám phá những giá trị xưa cũ qua những di tích lịch sử. Đến Hà Tĩnh vào mùa thu, du khách có thể lựa chọn cho mình nhiều địa chỉ để khám phá như: chùa Hương Tích - ngôi chùa từng được mệnh danh là “Hoan Châu đệ nhất danh lam” nằm trên đỉnh núi thiêng Hồng Lĩnh; các Khu di tích Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ (Nghi Xuân) - nơi lưu dấu ký ức về những danh nhân lỗi lạc, nhất là Đại thi hào Nguyễn Du - người viết nên thiên tình sử Truyện Kiều; Hoành Sơn Quan (TX Kỳ Anh) - nơi tạo nên cảm hứng của bài thơ nổi tiếng “Qua Đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan…
Về Hà Tĩnh mùa thu, du khách còn có thể ngược lên miền sơn cước Hương Sơn thăm khu lưu niệm vị Đại danh y lỗi lạc của dân tộc Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác, trải nghiệm tắm bùn khoáng ở Khu du lịch sinh thái Hải Thượng (Sơn Trung), khám phá cảnh sắc của những đồi chè xanh rộng lớn, ngâm mình trong dòng khoáng nóng ở xã Sơn Kim. Hoặc ngược dòng Ngàn Trươi thăm khu căn cứ Vũ Quang - nơi nhà yêu nước Phan Đình Phùng lập doanh trại chống thực dân Pháp. Du khách cũng có thể trải nghiệm cuộc sống của người dân miền núi Hương Khê qua mô hình du lịch cộng đồng ở bản Phú Lâm…
Mùa thu ở Hà Tĩnh, ấy cũng là mùa thu hoạch của người nông dân với nhiều loại hoa màu, cây trái.
Ông Phạm Bá Hữu (xã Hồng Lộc, Lộc Hà) bày tỏ: “Khác với trước đó, vụ mùa vào tháng 10, 11 dễ gặp thất bát thì nay vụ lúa hè thu được thay thế trở thành một trong hai vụ lúa chính của năm. Ngày xưa, mùa thu cũng là mùa giáp hạt, lo lắng cái ăn. Nhưng nay, bước vào tháng tám cũng là bước vào khoảng thời gian phấn khởi mong chờ”.
Mùa thu ở Hà Tĩnh cũng là khoảng thời gian những vườn cây trái đặc sản của các vùng miền chuẩn bị bước vào kỳ thu hái như: bưởi Phúc Trạch, trám đen (Hương Sơn)... Và những vườn cam chanh Khe Mây (Hương Khê), Thượng Lộc (Can Lộc), cam bù (Hương Sơn)... cũng bước vào thời kỳ đọng mật. Sau bao ngày thu lượm tinh hoa của đất trời và dưới bàn tay chăm bón của người nông dân, những sản vật của quê hương đã góp phần tạo nên màu sắc và hương vị mùa thu Hà Tĩnh thêm ngọt ngào.
Chị Nguyễn Thị Thúy Bắc (SN 1984, quê ở xã Sơn Bằng, Hương Sơn) hiện sống ở huyện Long Thành, Đồng Nai chia sẻ: “Xa quê đã 21 năm nhưng tôi vẫn luôn giữ trong mình nhiều kỷ niệm về mùa thu miền sơn cước quê tôi. Trong đó, thương nhớ hơn cả là hương vị những món ăn do mẹ nấu từ những quả trám đen. Ngày ấy, mỗi khi được bố và anh trai dẫn đến khu vườn ông nội để thu hái trám là tôi biết mùa thu đã về. Giờ đây, vì công việc, gia đình tôi không có thời gian về thăm quê mỗi lúc thu sang nhưng để thưởng thức hương vị mùa thu quê hương, tôi vẫn nhờ người thân đặt mua quả trám gửi vào. Dù xa quê nhưng mỗi khi cùng chồng và các con thưởng thức món trám đen om thơm ngậy, tôi như được sống giữa mùa thu quê nhà”.
Cùng với những loại quả mang giá trị kinh tế cao, mùa thu ở Hà Tĩnh còn có những thức quà, thứ quả gợi lên trong mỗi người hoài niệm về tuổi thơ như: cốm, thị, hồng, ổi… Gắn với đó là những lễ hội như: rằm tháng Bảy, tết Trung thu…
Bên cạnh những sản vật từ rừng, mùa thu cũng là lúc ngư dân miền biển Hà Tĩnh bước vào thời kỳ đánh bắt cuối vụ cá Nam với nhiều hải sản tươi ngon đặc trưng như: mực nang, mực ống, cá thu, cá ngừ, cá ngát, cá mu, sò lông, sò huyết, cua, ghẹ… Ông Lâm Văn Hiệp (60 tuổi, thị trấn Lộc Hà) cho biết: “Thời tiết mùa thu thường có nhiều trở ngại cho việc đánh bắt như các cơn bão, áp thấp nhiệt đới, giông gió bất thường…, nhưng bù lại hải sản mùa này nhiều loại có giá trị cao hơn”.
Ngày nay, những sản vật mùa thu quê nhà đã được chế biến thành những sản phẩm hàng hóa với nhiều thương hiệu uy tín, chất lượng… Vì vậy hương vị thu quê hương được lan tỏa đến người Hà Tĩnh muôn phương cũng như người dân khắp mọi miền.
Những ngày này, khi mùa thu bắt đầu gõ cửa, những góc phố, làng quê thêm tươi thắm hơn trong sự khang trang, no ấm. Bởi từ bàn tay, khối óc, ý chí kiên cường được kế thừa truyền thống cách mạng, lịch sử văn hóa cha ông, người dân quê hương núi Hồng - sông La không ngừng nỗ lực chung tay xây dựng.
Đi giữa mùa thu hôm nay, tôi chợt thấy ứng nghiệm một cách lạ kỳ với những câu thơ trong bài thơ “Đất nước” của nhà thơ Nguyễn Đình Thi thuở nào: “Mùa thu nay khác rồi/ Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi/… Trời thu thay áo mới/ Trong biếc nói cười, thiết tha…”.