Di tích Khu mộ Đình nguyên Tiến sỹ Phan Đình Phùng nằm trên ngọn đồi Nê Sơn, cạnh quốc lộ 8A, thuộc làng Đông Thái, xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ cũ (nay là xã Đức Thọ) từ nhiều năm nay là điểm đến quan trọng trong hành trình khám phá lịch sử gắn liền với tên tuổi thủ lĩnh phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX.
Được tôn tạo năm 1965, khu mộ gồm hai phần chính là phần mộ và bia tưởng niệm. Tuy nhiên, sau khi bão số 10 đổ bộ, di tích này phải hứng chịu những tổn thất nghiêm trọng nhất trong nhiều năm trở lại đây. Hàng loạt cây keo ở chân đồi và thông lớn trên đỉnh đồi bị bão quật đổ đã đè trực tiếp lên nhiều hạng mục của di tích, làm lan can và tường rào nứt vỡ từng mảng, mái che bị sập gãy, một số vị trí bong tróc, lệch cấu trúc. Thiệt hại này không chỉ là vấn đề vật chất mà còn tác động đến giá trị cảnh quan và yếu tố nguyên gốc - điều luôn được đặt lên hàng đầu trong bảo tồn các di tích quốc gia.
Thời gian qua, chính quyền xã Đức Thọ đã tiến hành dọn dẹp nhằm đảm bảo an toàn và ngăn hư hại lan rộng. Tuy nhiên, việc khắc phục bước đầu gặp nhiều khó khăn bởi lượng gỗ đổ xuống quá lớn và nặng, vượt quá khả năng di chuyển thủ công. Để đưa được máy cẩu nhỏ lên khu vực đỉnh đồi, địa phương buộc phải mở một lối đi tạm chạy song song với lối đi bằng đá vốn có, cắt ngang ngay điểm rẽ dẫn lên mộ. Trong quá trình máy móc di chuyển, nhiều viên đá lát của lối đi cũ bị xô lệch, nứt toác, một số đoạn bị vỡ rời hoàn toàn.
“Nhìn lên khu mộ sau bão mà xót xa. Cây cối đổ ngổn ngang đã đành, giờ mở đường tạm cho máy cẩu vào khiến lối đi xuất hiện đá bị vỡ, đất cát vương vãi. Đây là di tích quốc gia, bà con chúng tôi quen thấy sự trang nghiêm, sạch sẽ, nay cảnh quan bị phá vỡ, nhìn vào thấy mất hẳn mỹ quan. Mong các cấp sớm tu bổ lại để khu mộ trở về đúng sự tôn nghiêm vốn có", ông Đoàn Xuân Đồng - người dân thôn Dương Tượng (xã Đức Thọ) cho biết.
Từ bên ngoài nhìn vào, khu vực chân đồi trở nên lộn xộn với đất đá, vết bánh xe hằn sâu và các mảng lát đá gãy vụn, khiến tổng thể không gian của di tích bị phá vỡ. Ông Lương Quang Huy – Phó Chủ tịch UBND xã Đức Thọ cho hay, địa phương đã hoàn tất thống kê thiệt hại và đang chờ Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cấp phép để triển khai tu bổ.
"Xã rất muốn tu bổ sớm, song vì khu mộ là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, mọi hoạt động sửa chữa dù nhỏ nhất đều phải được đơn vị chuyên môn thẩm định nhằm đảm bảo tính khoa học, nguyên tắc và tôn trọng tối đa yếu tố gốc. Bên cạnh đó, việc tìm đá nguyên bản để đồng bộ khi tu sửa cũng là vấn đề được chúng tôi quan tâm", ông Huy nói thêm.
Việc tu bổ sớm không chỉ ngăn những vết nứt, vỡ lan rộng hay các hạng mục bị tác động tiếp tục xuống cấp mà còn giúp duy trì không gian trang nghiêm. Nếu để hư hại kéo dài, các hoạt động tưởng niệm, tham quan và tìm hiểu về phong trào Cần Vương gắn với Phan Đình Phùng sẽ bị gián đoạn, làm giảm giá trị của một địa chỉ đỏ vốn thường xuyên được các trường học và cơ quan đưa vào chương trình giáo dục lịch sử tại Hà Tĩnh.
