VIDEO: Anh hùng LLVT Nhân dân Uông Xuân Lý chia sẻ khoảnh khắc ủi quả bom nằm ngang cầu Tối.
Sẵn sàng hy sinh để đường thông, xe tiến
Dẫu đã lâu không trở lại chiến trường xưa nhưng khi xe chúng tôi vừa đến nơi, Anh hùng LLVT Nhân dân Uông Xuân Lý (SN 1940, sống tại TP Hà Tĩnh) đã nói ngay: “Cầu Tối đây rồi!”. Chiếc cầu nhỏ này chỉ chừng 8m bắc qua khe sâu, cách Ngã ba Đồng Lộc khoảng 400m trên cung đường trọng điểm.
Ngã ba Đồng Lộc hôm nay
Đường Đồng Lộc - đường Khe Giao năm 1968. Ảnh: Tư liệu.
Nơi đây, bom đạn địch rải xuống dày đặc và hầu hết là bom tấn. Cũng chính nơi đây, 2 liệt sĩ Lê Đăng Dương và Võ Xuân Tài đã hy sinh trong lúc phá bom, thi thể hòa cùng đất đá. Thương tiếc các anh, ngày ấy đồng đội đặt tên là cầu Dương - Tài. Với ông Lý, mỗi bước chân đi qua đây đều chứa chan kỷ niệm. Ký ức hiện về rõ rệt.
Anh hùng Uông Xuân Lý chia sẻ về những năm tháng chiếu đấu ác liệt tại ngã ba Đồng Lộc.
Anh hùng Uông Xuân Lý chia sẻ: “Lúc ở Đồng Lộc, tôi 28 tuổi, có nhiều kinh nghiệm lái máy nên được ngành GTVT giao nhiệm vụ Tổ trưởng Tổ Máy gạt (cũng có người gọi máy xúc, máy ủi). Một ngày cuối tháng 6/1968, địch rải bom vào lúc 6h chiều. Tổ máy được lệnh của Ban Đảm bảo giao thông tỉnh bằng mọi giá phải mở đường máu, xúc quả bom nằm ngang cầu Tối để chuẩn bị cho đoàn xe 100 chiếc qua Hà Tĩnh đêm nay.
Quả bom này Vương Đình Nhỏ đã cho máy rà mà không nổ. Tình hình gấp gáp vì xe đã đến Đức Thọ, không đủ thời gian để công binh phá; nhiều người xung phong nhận nhiệm vụ nhưng bị tôi gạt đi với lý do tôi chưa có gia đình, nếu hy sinh cũng không có gì vướng bận. Hơn nữa, tôi là đảng viên, phải xung phong đi đầu. Anh em trong tổ và TNXP đã sắp sẵn 2 hàng để tiễn tôi, chuẩn bị cấp cứu nếu bị thương.
Anh hùng Uông Xuân Lý thăm lại những chứng tích năm xưa.
Tôi dặn: Nếu máy hỏng, người bị thương, đưa người đi cấp cứu, đưa máy thứ 2 lên thay để làm cho kịp. Nếu vấp vào mà bom nổ, người hy sinh, đưa người ra để đó, dùng máy san lấp hố bom cho xe đi, làm sao trong đêm phải cho xe qua Đồng Lộc xong.
Ngồi vào xe, tôi chỉ mặc mỗi chiếc quần đùi, đầu óc căng thẳng, mồ hôi như tắm. Trong ánh sáng lờ mờ của màn đêm, tôi xác định, nếu thấy chớp sáng lên, sẽ lùi xe lại. Cách quả bom chừng 50m, tôi cứ cho xe tiến lên rồi lùi lại, cứ thế mất hơn 1 giờ mới đến gần nó, tiếp xúc với tiêu bom. Xác định là bom nổ chậm, tôi khéo léo gạt đất cho cao, điều khiển lưỡi xúc sâu xuống đất, tránh tiếp xúc với bom, cuối cùng khi chạm bom, tôi nhanh chóng hất nó ra xa chừng 20m, gạt số lùi xe. Về đến nơi, không còn chút sức lực, tôi ngất lịm đi. Đoàn xe nhanh chóng đi qua… Xe chạy được mấy chuyến bom mới nổ”.
Con đường huyết mạch năm xưa nay nhà cửa đã mọc lên san sát
Khác với dáng vẻ nhanh nhẹn của Anh hùng Uông Xuân Lý, lần này trở lại chiến trường xưa, Anh hùng Lao động Nguyễn Tri Ân (SN 1945, sống tại TP Vinh, Nghệ An) - “vua” phá bom của lực lượng TNXP bước đi chậm rãi hơn, ít nói hơn.
Anh hùng Nguyễn Tri Ân. Ảnh: Huy Tùng
Vậy nhưng, khi vào đến khu vực hố bom chứng tích, nhìn những quả bom hiện vật với con mắt “nhà nghề”, anh nói ngay: “Đây là quả bom nổ chậm nửa tấn - 500 bảng Anh, kia là loại từ trường vừa hẹn giờ, vừa nổ chậm.
Kẻ thù muốn chặt đứt tuyến đường huyết mạch nên nhiều lúc vừa ném bom phá xong, chúng ném bom từ trường, bom nổ chậm để làm tắc đường. Bom nổ chậm có 2 loại: loại hẹn giờ nặng 500 kg, khi nổ đào sâu phá rộng, có thể nổ bất thường; loại không hẹn giờ có từ trường nặng 250 kg, khi nổ phá cạn, gây sát thương. Loại này sắt thép đi qua có từ trường là nổ”.
Anh hùng Nguyễn Tri Ân cùng các nữ đồng đội trở lại chiến trường xưa
Nguyễn Tri Ân gia nhập TNXP từ tháng 7/1965 đến tháng 11/1974 đã có mặt trên khắp các tuyến đường chiến lược. Anh là công nhân chuyên cắm tiêu, rà phá bom nổ chậm thuộc C3, Tổng đội TNXP 55; khi ở Khe Út, Khe Giao, khi ở Ngã ba Đồng Lộc, ngày đêm giáp mặt, chống chọi với cái chết để đảm bảo thông đường, thông xe.
Qua 293 trận bom của địch, bị bom vùi 15 lần nhưng anh không rời trận địa. Anh đã từng ôm bộc phá để phá bom nổ chậm, tự chế tạo ra dụng cụ phá bom. Dù bom loại gì, rơi ở đâu, anh đều phá được trong khoảng thời gian rất nhanh. Anh hùng Nguyễn Tri Ân đã rà phá được 545 quả bom các loại.
Anh hùng Lao động Nguyễn Tri Ân và Anh hùng LLVT La Thị Tám bên bia ghi danh các liệt sỹ ở Đài tưởng niệm các liệt sỹ ngành GTVT tại Ngã ba Đồng Lộc
Anh hùng Nguyễn Tri Ân nhớ lại: “Mệt nhất là những khi trời mưa gió, khe suối lầy lội, nước ngập dưới hố bom mà phải kịp thời đến cắm tiêu đánh dấu để rà phá. Tiêu thì chỉ là thanh tre, khi thọc xuống, nghe lộc cộc là biết bom rồi. Bom nằm dưới nước sâu khi rà nhiều lần không nổ phải lặn ngụp xuống, gói 4 kg thuốc nổ TNT, nối với đoạn dây 2m, tra kíp nổ, bới đất gần đuôi quả bom, đốt lửa đầu dây, đặt mìn vào bên đuôi bom, mìn nổ làm bom nổ luôn”.
Những “bóng hồng” phá bom nơi “yết hầu” giao thông khốc liệt
Những tháng ngày cao điểm ở khu vực Ngã ba Đồng Lộc, lượng bom địch thả xuống quá dày đặc, lực lượng công binh phá bom của ngành GTVT, Tỉnh đội, Quân khu 4 không kham hết việc nên Tổng đội TNXP 55 phải lập ra một Tiểu đội công binh phá bom (A cảm tử) do Nguyễn Đình Cứ làm A trưởng. Các đại đội TNXP cũng đều có tổ công binh phá bom.
Đáng nói, nhiều người trong đó là nữ. Các chị không chỉ cắm tiêu bom mà còn trực tiếp rà phá bom.
Cựu nữ TNXP (từ trái sang: Bùi Thị Tịnh, Lê Thị Hồng, Nguyễn Thị Bé) tham quan hiện vật chiến tranh được lưu giữ tại Bảo tàng Ngã ba Đồng Lộc. Ảnh: Huy Tùng.
Trở lại Đồng Lộc lần này, chúng tôi được gặp chị Bùi Thị Tịnh (SN 1950, sống ở TP Hà Tĩnh) và chị Nguyễn Thị Bé (SN 1948, sống ở TP Vinh, Nghệ An). Cả hai chị tóc đều đã nhuốm màu thời gian, bước đi khó nhọc nhưng khi về lại chiến trường xưa thì vẫn hào hứng, sôi nổi như ngày nào. Các chị là thành viên A cảm tử gồm 11 người (6 nữ, 5 nam).
Nhiệm vụ của tiểu đội là hằng ngày đứng trên 2 đài quan sát, 1 ở núi Mòi, Đồng Lộc (nơi trước đó chị La Thị Tám đã đứng 200 ngày đêm) và 1 ở ngọn đồi xã Xuân Lộc để đếm, cắm tiêu những quả bom chưa nổ và rà phá. Tiểu đội được chia làm 2 tổ: tổ cắm tiêu và tổ rà phá. 6 cô gái của tiểu đội lúc đó đều xinh đẹp, khỏe mạnh, chưa lập gia đình và rất dũng cảm, gan dạ.
Các chị được A trưởng hướng dẫn vào bãi bom chỉ tiếp xúc trong ít phút rồi ra ngay, kể cả ép bộc phá vào bom. Dụng cụ quan sát thì có ống nhòm, cắm tiêu có cọc tiêu màu trắng, dụng cụ rà phá có nam châm, dây ni-lon. Nếu bom từ trường dùng các dụng cụ đó để rà không phá được thì phải dùng bộc phá 1-2 kg để phá. Quá trình thử nghiệm, tiểu đội đã tìm ra cách để bom nổ, đó là ép thuốc vào thân quả bom, cách 20 cm đầu cánh bom, vì đó là chỗ mỏng nhất, như thế vừa phá được bom, vừa lấy được thuốc.
Chị Bùi Thị Tịnh vẫn còn nhớ như in những ngày tháng đầy ác liệt nhưng rất đỗi hào hùng của tuổi trẻ: “Thấy bạn bè vào TNXP, tôi cũng xin đi nhưng bố tôi không cho, có lẽ ông sợ con gái ra chỗ bom đạn. Với quyết tâm không gì cản được, tôi trốn lên xã Thạch Xuân (Thạch Hà), ở mấy ngày rồi đi luôn.
Vào TNXP, tôi được về C552, sống cùng Tiểu đội 4 của Võ Thị Tần ở xã Phú Lộc. Tháng 5/1968, khi vào Đồng Lộc, tôi được chuyển sang A công binh. Chúng tôi phải quan sát khắp nơi ở và nơi tổng đội làm đường để cắm tiêu, rà phá bom. Lúc đó Ngã ba Đồng Lộc trống trải, tan hoang, bom dày đặc. Đối mặt với bom đạn hằng ngày nhưng tôi không biết sợ là gì, vẫn vui vẻ làm nhiệm vụ được phân công”.
Bà Nguyễn Thị Bé dâng hương tưởng nhớ 10 nữ Anh hùng TNXP tại Ngã ba Đồng Lộc. Ảnh: Huy Tùng
Nhìn gương mặt, nụ cười của các anh, các chị nay đã bước sang tuổi thất tuần, bát tuần vẫn rạng rỡ vui tươi, chúng tôi bỗng thấy lòng ấm áp, tin yêu lạ kỳ.
Họ, có người là anh hùng, cũng có người giản dị chỉ là cựu TNXP, có người sống đề huề, sung túc, cũng có người đang vất vả, khó khăn, song, ai nấy đều lạc quan, yêu đời, như thể, chuyện đối mặt với cái chết nơi ngã ba trọng điểm ác liệt một thời chỉ là chuyện nhỏ. Với họ, Ngã ba Đồng Lộc là ngôi nhà lớn để họ và đồng đội trở về mỗi dịp tháng 7.