Nếp nhà - di sản văn hóa
Trong truyền thống văn hóa người Việt, bên cạnh tuân thủ “quốc pháp” - pháp luật của đất nước thì việc thực hiện gìn giữ “gia phong”- nếp nhà trong mỗi gia đình có ý nghĩa hết sức quan trọng.
Nếp nhà được hiểu là “phong cách, lề thói trong một gia đình” (Đại từ điển Tiếng Việt, NXB Văn hóa - Thông tin, năm 1999) hay còn là truyền thống tốt đẹp của các gia đình được truyền lại từ thế hệ này đến thế hệ khác. Đó là những quy tắc về ứng xử giữa các thành viên dựa trên nền tảng của những tiêu chuẩn đạo đức văn hóa phương Đông. Đó là sự mẫu mực trong lối sống, ứng xử, trách nhiệm dạy dỗ, chăm sóc con cháu của ông bà, bố mẹ, sự vâng lời, hiếu thảo của con cháu dành cho các bậc bề trên “kính trên, nhường dưới”, sự chung thủy giữa vợ chồng… Nếp nhà còn được cụ thể hóa trong mỗi gia đình, dòng tộc.
Đối với người Hà Tĩnh, từ lâu nếp nhà đã trở thành di sản văn hóa ăn sâu vào tâm thức của mỗi người, mỗi gia đình, dòng họ, làng quê. Cũng từ gìn giữ và phát huy nếp nhà, trong lịch sử ở Hà Tĩnh xuất hiện nhiều cự tộc nổi tiếng sản sinh ra nhiều bậc hiền tài cống hiến cho đất nước. Trong đó nổi bật như dòng tộc họ Nguyễn Tiên Điền (Nghi Xuân) với gia đình Xuân quận công Tể tướng Nguyễn Nghiễm có con là Tể tướng Nguyễn Khản, Đại thi hào Nguyễn Du…; gia tộc dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu (xã Kim Song Trường, Can Lộc) với các danh nhân Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ; dòng họ Nguyễn Khắc, Đinh Nho (xã An Hòa Thịnh, Hương Sơn) với các danh nhân như Hoàng giáp Nguyễn Khắc Niêm, Viện sỹ Nguyễn Khắc Viện; Tiến sỹ Đinh Nho Hoàn, Đinh Nho Công…; nhiều gia đình thuộc các dòng họ ở làng khoa bảng Đông Thái (xã Tùng Ảnh, Đức Thọ)…
Tiến sỹ Nguyễn Tùng Lĩnh - Trưởng phòng Quản lý di sản văn hóa (Sở VH-TT&DL) cho biết: “Quá trình nghiên cứu tìm hiểu về các dòng họ nổi tiếng trên địa bàn tỉnh, chúng tôi nhận thấy hầu hết các cự tộc đều đặt ra gia phong để con cháu thực hiện. Một số nơi như ở Nghi Xuân, Đức Thọ, Hương Sơn… hiện còn văn bản gia phong của các gia đình, dòng họ để lại, tiêu biểu như tấm bia gia huấn của Nguyễn Trọng tại đền thờ ông trong khuôn viên Khu di tích Nguyễn Du. Hầu hết các gia quy của các bậc danh nhân đều răn dạy con cháu phải luôn học điều hay, lẽ phải, nỗ lực rèn giũa bản thân, tu dưỡng đạo đức, trí tuệ, sống có trách nhiệm với bản thân và đất nước… Điều đó cho thấy vai trò của gia phong, nếp nhà có ý nghĩa rất lớn đối với sự thành công của các cá nhân cũng như danh gia vọng tộc Hà Tĩnh trong lịch sử”.
Nối tiếp truyền thống gìn giữ nếp nhà, trong các cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, ở Hà Tĩnh có nhiều gia đình “Lớp cha trước, lớp con sau/ Đã thành đồng chí chung câu quân hành” (Tố Hữu) cùng ra trận chiến đấu bảo vệ quê hương.
Ngày nay, trong công cuộc phát triển đất nước, tiếp tục phát huy nếp nhà, nhiều gia đình ở Hà Tĩnh kế tục truyền thống hiếu học, yêu nước, chung sức xây dựng quê hương.
Xây dựng những giá trị mới
Trong xã hội hiện đại, việc gìn giữ nếp nhà phải đối mặt với khá nhiều nguy cơ. Đó là, sợi dây gắn kết giữa các thành viên bị đứt gãy, đó là sự du nhập những thói hư, tật xấu, khiến gia phong bị phá vỡ… Trước thực trạng nêu trên, để cùng cộng đồng xây dựng văn hóa gia đình, gìn giữ nếp nhà, thời gian qua, các sở, ban, ngành, đoàn thể ở Hà Tĩnh đã tích cực thực hiện nhiều chương trình, hành động nhằm cụ thể hóa các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về công tác gia đình.
Với vai trò của cơ quan thường trực phụ trách về công tác gia đình, Sở VH-TT&DL đã tích cực tham mưu tỉnh ban hành các văn bản, phối hợp chỉ đạo, hướng dẫn các đơn vị, địa phương thực hiện nhiều chương trình, hành động về công tác gia đình. Cụ thể, sở đã triển khai áp dụng Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình tại cơ sở, xây dựng các tiêu chí công nhận danh hiệu gia đình văn hóa. Đồng thời phối hợp xây dựng các mô hình CLB về gia đình; thường xuyên tổ chức các lễ phát động tuyên truyền, các diễn đàn, tọa đàm về xây dựng gia đình hạnh phúc, phòng chống bạo lực gia đình, bình đẳng giới, các cuộc thi tìm hiểu về kiến thức gia đình hạnh phúc… trong các dịp lễ như Ngày Gia đình Việt Nam (28/6), Ngày Quốc tế hạnh phúc (20/3).
Bà Lê Thị Loan - Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL cho biết: “Nhằm hướng tới thực hiện mục tiêu xây dựng "Gia đình hạnh phúc - Quốc gia thịnh vượng", chúng tôi đang cố gắng đưa hoạt động công tác gia đình ngày càng đi vào chiều sâu. Gắn công tác gia đình với chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước qua các phong trào như xây dựng NTM, toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng gia đình hạnh phúc… Qua đó, đã giúp gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống, đồng thời có những định hướng trong xây dựng những giá trị mới, phù hợp với thời đại”.
Cha ông ta từng đúc kết: “đàn ông xây nhà, đàn bà xây tổ ấm”. Điều đó khẳng định vai trò của người phụ nữ trong gìn giữ nếp nhà. Ngày nay, vai trò của người phụ nữ cũng luôn được đề cao và quan tâm. Biểu hiện rõ nhất chính là qua các chủ trương, chính sách dành cho phụ nữ và sự tiếp nhận các chủ trương, chính sách đó của nữ giới. Điển hình là việc triển khai thực hiện các phong trào, các mô hình như: phát triển kinh tế, xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh, xây dựng môi trường an toàn cho phụ nữ, trẻ em...
Bà Trương Thị Lượng - Phó Chủ tịch Hội LHPN Hà Tĩnh chia sẻ: “Từ các tiêu chí mang tính phổ quát với các giá trị như: văn hóa ứng xử văn minh, trách nhiệm, tình nghĩa, sự thủy chung giữa vợ chồng, hiếu thảo giữa con cái với bố mẹ, cháu chắt với ông bà, các CLB về gia đình do các cấp hội xây dựng sẽ là cầu nối để mỗi hội viên phụ nữ cũng như cộng đồng nâng cao ý thức trong xây dựng văn hóa gia đình, kiến tạo tổ ấm hạnh phúc. Đồng thời, phát triển kinh tế, xây dựng xã hội thịnh vượng, phồn vinh”.
Nếp nhà ở Hà Tĩnh cũng như ở Việt Nam đã và đang được các cá nhân, gia đình, dòng họ và cộng đồng cùng chung tay gìn giữ, phát triển. Mỗi gia đình sẽ là tế bào khỏe mạnh của xã hội khi những giá trị của nếp nhà được gìn giữ, phát huy. Những gia đình gìn giữ nếp nhà, xây dựng gia đình văn hóa kiểu mẫu là hạt nhân tiêu biểu của nhiều phong trào ở địa phương và là mái ấm chở che, nuôi nấng, hình thành nhân cách đẹp đẽ của những công dân ưu tú.