Trụ sở hành chính UBND xã Cẩm Nhượng ngày nay. Ảnh: Địa phương cung cấp
Về Cẩm Nhượng (Cẩm Xuyên) trong những ngày Nhân dân Hà Tĩnh và cả nước hân hoan chào đón kỷ niệm 76 năm ngày Quốc khánh (2/9/1945-2/9/2021), tôi lại bồi hồi nhớ về những trang sử hào hùng của vùng đất Nhượng Bạn trong Cách mạng tháng Tám. Trong không khí sôi nổi của mùa thu đổi mới trên miền biển cửa, cụ Nguyễn Thị Đảm (90 tuổi đời, 72 năm tuổi Đảng, nguyên Phó Chủ tịch UBND xã Cẩm Nhượng) hào hứng kể lại khí thế cách mạng trên quê hương mình 76 năm trước.
Cụ Đảm kể: “Tôi nhớ mãi cuộc mít tinh, biểu tình diễn ra tại Cồn Mom vào giữa tháng tám. Lúc đó, hàng nghìn người dân, đủ mọi thành phần, lứa tuổi tập hợp thành hàng ngũ chỉnh tề với băng cờ, hô vang khẩu hiệu, từ các ngả đường rầm rập tiến về nơi tập kết. Chứng kiến khí thế cách mạng đó, lòng tôi vô cùng ngưỡng mộ và vui sướng”.
Sau này, cụ Đảm hăng say tham gia cách mạng rồi vinh dự được kết nạp Đảng lúc vừa tròn 18 tuổi (1949). Chồng cụ là ông Nguyễn Hữu Kỉm (SN 1920)- một cán bộ hoạt động cách mạng tiền khởi nghĩa.
“Chứng kiến khí thế cách mạng đó, lòng tôi vô cùng ngưỡng mộ và vui sướng”- cụ Nguyễn Thị Đảm kể lại.
Trong trí nhớ của cụ Nguyễn Thị Đảm, ngày 14/8/1945 đã diễn ra cuộc mít tinh biểu tình của Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Việt Minh có quy mô lớn tại Cồn Mom (Cẩm Nhượng) để truy điệu 7 liệt sỹ hy sinh trong phong trào Xô-viết năm 1930.
Trước đó, đêm 13/8, tại nhà của ông Nguyễn Xuân Bường (thôn Hải Nam) đã diễn ra cuộc họp bí mật của Việt Minh Phân khu Nam Hà, gồm 30 đại biểu của tỉnh và 4 huyện trong phân khu. Hội nghị nhận định thời cơ đã đến và quyết định kế hoạch, biện pháp tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh. Hội nghị bầu ra Ủy ban khởi nghĩa gồm 3 đồng chí: Lê Lộc, Phạm Hữu Duyệt, Phạm Thể do đồng chí Lê Lộc làm Chủ tịch. Tại hội nghị, Ủy ban khởi nghĩa Nam Hà đã phát lệnh khởi nghĩa đến các tổ chức Việt Minh trong toàn tỉnh.
Cụ Nguyễn Thị Đảm và con trai là ông Nguyễn Hữu Diệp (nguyên Phó Trưởng Ban Nội chính Tỉnh ủy Hà Tĩnh).
Chấp hành mệnh lệnh, ngay sau đó, Ban lãnh đạo Việt Minh các huyện, thị đã thành lập ủy ban khởi nghĩa. Tối ngày 16/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa Can Lộc huy động đông đảo quần chúng vũ trang biểu tình, tuyên bố giành chính quyền ở huyện lỵ và phân công tổ chức giành chính quyền ở các xã. Tiếp theo Can Lộc, sáng 17/8, Ủy ban khởi nghĩa Thạch Hà lãnh đạo quần chúng vùng lên đấu tranh giành chính quyền về tay Nhân dân.
Nhà ông Nguyễn Xuân Bường (thôn Hải Nam), nơi diễn ra cuộc họp bí mật của Việt Minh Phân khu Nam Hà đêm 13/8/1945 quyết định khởi nghĩa giành chính quyền toàn tỉnh.
Tin vui bay về từ Can Lộc, Thạch Hà, Nhân dân các địa phương Cẩm Xuyên đồng loạt nổi dậy đấu tranh. Đúng 2h chiều ngày 17/8/1945, tại sân Cồn Mom, xã Cẩm Nhượng, dưới sự lãnh đạo của Ủy ban khởi nghĩa, hàng ngàn đồng bào tập trung nghiêm chỉnh theo từng hội cứu quốc. Sau 3 hồi chiêng, trống, lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên tung bay trên trời xanh vùng quê cửa biển. Đại diện Việt Minh xã báo cáo tình hình tổng khởi nghĩa toàn tỉnh và tuyên bố Cẩm Nhượng chính thức giành chính quyền. Lý trưởng Dương Đình Thâu buộc trao hồ sơ, tài liệu, con dấu cho chính quyền cách mạng. Ủy ban Nhân dân cách mạng lâm thời được thành lập do đồng chí Nguyễn Tiến Kham làm Chủ tịch. Cẩm Nhượng trở thành xã đầu tiên của huyện Cẩm Xuyên giành chính quyền về tay Nhân dân.
Cồn Mom (thôn Hải Nam), nơi diễn ra cuộc biểu tình giành chính quyền ngày 17/8/1945 của Nhân dân Cẩm Nhượng dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Từ Cẩm Nhượng, khí thế đấu tranh càng sôi nổi, dâng trào, cổ vũ các địa phương trong huyện đứng lên khởi nghĩa. Trong ngày 17/8, cùng với Can Lộc, Thạch Hà, Cẩm Xuyên trở thành 1 trong 3 địa phương giành được chính quyền sớm nhất Hà Tĩnh. Ngày 18/8, thị xã Hà Tĩnh rực rỡ cờ hoa, hàng ngàn người dân ngập tràn niềm vui chiến thắng… Hà Tĩnh trở thành một trong 4 tỉnh đầu tiên của cả nước khởi nghĩa giành chính quyền.
Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Cùng Nhân dân Hà Tĩnh, đồng bào Cẩm Nhượng vỡ òa trong niềm hạnh phúc lớn lao của dân tộc.
Cầu Cửa Nhượng. Ảnh: Đình Nhất
Một ngày mùa thu rực nắng, tôi đến thăm lại khu vườn nhà ông Nguyễn Xuân Bường (thôn Hải Nam), nơi diễn ra cuộc họp quyết định khởi nghĩa của Việt Minh Nam Hà năm xưa và Cồn Mom, nơi ghi dấu cuộc mít tinh khởi nghĩa giành chính quyền ngày 17/8/1945 tại Cẩm Nhượng. Dẫu thời gian phai mờ vết tích nhưng dường như trong ngọn cỏ, lá cây nơi đây vẫn nhắc nhớ lời tuyên bố hùng hồn, mạnh mẽ kêu gọi toàn dân đứng lên khởi nghĩa giành lại chính quyền của lãnh đạo Việt Minh Nam Hà…
Bí thư đoàn xã Cẩm Nhượng - Nguyễn Thị Phương bày tỏ: “Lớn lên trên một vùng quê cách mạng, chúng tôi luôn biết ơn công lao to lớn của thế hệ đi trước và tự hào về truyền thống quê hương. Qua những tư liệu lịch sử, những lời kể của các bậc lão thành, chúng tôi vẫn luôn ghi nhớ những địa chỉ đỏ cách mạng. Để từ đó, thế hệ trẻ Cẩm Nhượng nỗ lực phấn đấu, rèn luyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xứng đáng với những thành quả mà ông cha đã hy sinh xương máu mới giành được”.