Can Lộc – 550 năm ghi dấu tên đất, tên người

Chùa Hương Tích - một trong những thắng cảnh nổi tiếng của huyện Can Lộc.

Đất nhân kiệt, đất anh hùng

Thiên Lộc - Can Lộc vốn nổi tiếng là vùng địa linh nhân kiệt, truyền thống hiếu học cùng những dòng họ nổi tiếng đã làm nên những kỳ tích trong khoa bảng. Sử sách còn ghi lại, dòng họ Trần của 3 vị tướng tài ba từng giúp nhà Hậu Lê và nhà Nguyễn xây dựng đất nước (Trần Phúc Tuy, Trần Đình Tương, Trần Tất Thục) chính là dòng họ khai thiên, lập địa nên xã Thiên Lộc.

Kể từ đó, ở Thiên Lộc – Can Lộc, có rất nhiều anh hùng, hào kiệt cống hiến tài năng xây dựng quê hương, giúp nước, giúp dân.

Nhiều nhà sử học đánh giá, sự đóng góp của người Can Lộc với dân tộc tính từ sự nghiệp của hai cha con Đặng Tất và Đặng Dung. Sau khi đánh thắng giặc Minh, hai cha con ông được vua Lê Lợi ban cho 8 chữ vàng: “Tiết liệt cương trung - Trung thần hiếu tử” và truy phong Đặng Tất làm Đại quốc công, Khuông quốc đại vương Thượng đẳng tôn thần…

Những hậu duệ của dòng họ Nguyễn Huy ở làng Trường Lưu ôn lại truyền thống của cha ông. Ảnh tư liệu

Sau đó, đến thế kỷ XVII ở Can Lộc nổi bật lên dòng họ Ngô thế tướng với các tên tuổi như: Ngô Phúc Vạn, Ngô Văn Sở… đã có nhiều công lao đóng góp giữ yên bờ cõi bảo vệ chính đường, khẩn hoang ruộng đất đem lại lợi ích cho trăm họ trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động ở nước ta. Thế kỷ này, ở Can Lộc cũng xuất hiện rất nhiều văn thần. Trong đó, tể tướng Nguyễn Văn Giai (nay thuộc huyện Lộc Hà) là trọng thần coi sóc đến 6 bộ; Dương Trí Trạch đi sứ Trung Quốc; Hà Tông Mục kinh lý đất Tuyên Quang...

Người Can Lộc còn có những đóng góp lớn trên lĩnh vực văn hoá nghệ thuật. Nhất là giai đoạn thế kỷ XVIII, nhân tài ở các dòng họ lớn như họ Ngô ở Trảo Nha, dòng họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu và dòng họ Nguyễn Chi ở Ích Hậu (nay thuộc Lộc Hà) đã làm rạng danh đất quê hương. Trong đó những di sản mà Thám hoa Nguyễn Huy Oánh – cây đại thụ của văn hoá Hồng Lam, cùng các thế hệ dòng họ Nguyễn Huy để lại đã được hoà nhập vào văn hoá nhân loại theo sự đánh giá của UNESCO.

Thế hệ trẻ Can Lộc tìm hiểu về Hoàng hoa sứ trình đồ - Di sản tư liệu ký ức thế giới do Đình nguyên Thám hoa Nguyễn Huy Oánh (1713-1789) biên tập, hiệu đính và chú thích trong các năm 1765-1768.

Về sau, Can Lộc còn tự hào với nhiều tên tuổi chói sáng như: Nhà thơ Xuân Diệu, Giáo sư Vật lý hạt nhân Nguyễn Đình Tứ, Giáo sư Toán học Phan Đình Diệu, Giáo sư - Viện sĩ Nguyễn Huy Mỹ, Thiếu tướng - Tiến sĩ khoa học Phan Xuân Dũng...

Thị trấn Nghèn nhìn từ trên cao. Ảnh: Nguyễn Thanh Hải

Không chỉ cống hiến cho đất nước những áng văn thơ và di sản văn hoá, người Can Lộc trong thời đại mới còn thể hiện khí chất kiên trung, yêu nước qua nhiều cuộc đấu tranh chống giặc. Đỉnh cao là phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh 1930-1931, Can Lộc đã giành chính quyền sớm hơn 3 ngày so với các địa phương khác tại Việt Nam.

Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Can Lộc lại ghi vào sử vàng đất nước những tên đất, tên người chói sáng như Ngã ba Đồng Lộc, Làng K130… những anh hùng như: Nguyễn Xuân Lực, La Thị Tám, Phan Như Cẩn, Võ Triều Chung, Nguyễn Tri Ân.

Nông thôn mới - điểm tựa để Can Lộc “cất cánh”

Ngày nay, Can Lộc có hàng chục mô hình kinh tế cho thu nhập trên 1 tỷ đồng.

Với bản chất thông minh, kiên trung, người Can Lộc đã biết cách nắm bắt quy luật, chế ngự thiên nhiên, hình thành nên những tiểu vùng phát triển kinh tế theo nhiều hình thức khác nhau. Đó cũng là một trong những tiền đề để đến năm 2010, Can Lộc bắt đầu công cuộc xây dựng nông thôn mới (NTM) thuận lợi hơn, tạo cơ sở để kinh tế - xã hội phát triển.

Ông Võ Hữu Hào – Chủ tịch UBND huyện Can Lộc cho biết: “Can Lộc vừa được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định công nhận là huyện NTM, đó là kỳ tích của toàn thể nhân dân địa phương. Thời kỳ đầu, Can Lộc khá lúng túng trong xây dựng phong trào và gặp khá nhiều khó khăn. Đến nay, sau gần 10 năm nỗ lực, diện mạo của huyện đã thay đổi hoàn toàn. Cùng với những đổi thay về cơ sở hạ tầng là sự hình thành nên những vùng kinh tế phát triển, khai thác được những tiềm năng, thế mạnh của thiên nhiên”.

Nông thôn mới Can Lộc đang ngày càng đẹp hơn với những vườn mẫu, khu dân cư kiểu mẫu

Đến thời điểm này, Can Lộc đã hoàn thành 9/9 tiêu chí huyện NTM, 21/21 xã đã về đích NTM với các tiêu chí vững chắc; xã Đồng Lộc đạt đô thị loại V, được công nhận thị trấn.

Trong những thành tựu chung đó, nổi bật là những kết quả xây dựng vườn mẫu, khu dân cư kiểu mẫu. Đến nay, toàn huyện Can Lộc có 183/183 thôn của 21/21 xã đã xây dựng phương án triển khai khu dân cư NTM kiểu mẫu, trong đó đã có 23 thôn đạt chuẩn. Một số thôn đạt kết quả tốt, tạo được điểm nhấn, như: thôn Sơn Bình (Thượng Lộc); thôn Hồng Lĩnh (Vượng Lộc), Đô Hành (Mỹ Lộc)...

Bên cạnh đó, 90% số hộ có diện tích vườn từ 500m2 trở lên trên địa bàn huyện được quy hoạch, thiết kế và tổ chức sản xuất theo quy hoạch. Trong đó có 807 vườn hộ đã và đang xây dựng mô hình vườn mẫu, đã có 290 vườn được công nhận đạt chuẩn. Các vườn mẫu đã trở thành điểm sáng trong việc phát triển kinh tế vườn, tạo cảnh quan môi trường, là điển hình để học tập và nhân rộng, là hạt nhân trong việc thực hiện xây dựng nông thôn mới theo chiều sâu, bền vững.

Kết quả xây dựng NTM là cơ sở để kinh tế Can Lộc “cất cánh”, khai thác hiệu quả những tiềm năng, lợi thế để phát triển thương mại, dịch vụ, nhất là du lịch. Thu nhập bình quân trên địa bàn nông thôn toàn huyện năm 2019 đạt đạt 36,5 triệu đồng/người, tăng hơn 3 lần so với năm 2011. Trong tương lai, Can Lộc đang xây dựng nhiều chiến lược để khai thác triệt để hơn tiềm năng thế mạnh nhằm nâng cao đời sống nhân dân.