Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

(Baohatinh.vn) - Với tài năng, sự cống hiến của mình cho dân tộc, các danh nhân: Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Tự và Nguyễn Huy Hổ đã góp phần đưa Trường Lưu (xã Kim Song Trường, Can Lộc, Hà Tĩnh) trở thành ngôi làng cổ giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam.

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Đường vào làng Trường Lưu (xã Kim Song Trường, Can Lộc) nhìn từ trên cao.

Trong lịch sử gần 600 năm hình thành và phát triển của làng cổ Trường Lưu, Thám hoa Nguyễn Huy Oánh (1713-1789) là một trong những danh nhân nổi bật nhất, có công kiến tạo nên tên tuổi ngôi làng khoa bảng và văn hóa.

Ông là người “khai sinh” ra Thư viện Phúc Giang và Trường học Phúc Giang, ngôi trường làng ở vùng quê núi Hồng - sông La chỉ đứng sau Quốc Tử Giám ở kinh kỳ, trong một giai đoạn lịch sử thời quân chủ. Tại đây đã có hàng nghìn sỹ tử từ Thăng Long cho đến vùng Hoan Châu theo học và đỗ đạt trong các kỳ thi hương, thi hội, thi đình từ thế kỷ XVIII cho đến đầu thế kỷ XX.

Nguyễn Huy Oánh tên tự là Kính Hoa, hiệu Lựu Trai. Ông từng đỗ Giải nguyên kỳ thi Hương tại trường thi Nghệ An lúc 20 tuổi, được bổ làm quan rồi thăng dần đến chức Tri phủ Trường Khánh. Năm 1748, Nguyễn Huy Oánh đỗ Thám hoa, khi tròn 36 tuổi được bổ làm Thị giảng trong phủ chúa Trịnh Doanh kiêm chức Hàn lâm viện đãi chế, sau đó làm Nội giảng rồi Tư nghiệp Quốc Tử Giám. Năm 1761, ông được ban Tam phẩm để tiếp sứ nhà Thanh, đến năm 1765 làm Chánh sứ đi sứ Trung Quốc. Năm 1768, ông được thăng làm Hữu thị lang bộ Công rồi sau đó là Thượng thư bộ Công.

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia Nhà thờ Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Tự tại xã Kim Song Trường.

Năm 1783, Nguyễn Huy Oánh từ quyền Tham tụng (là quyền điều hành chính sự) về tại quê nhà. Tại đây, dựa trên xưởng in, thư viện, trường học trước đó của cha mình là Nguyễn Huy Tựu (1690-1750), ông đã nâng cấp thành Thư viện Phúc Giang và Trường học Phúc Giang. Ông xây dựng cơ sở trở nên quy củ, ngày càng phát triển, trở thành trung tâm văn hóa giáo dục nổi tiếng cả nước trong thế kỷ XVIII.

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Đình làng Trường Lưu xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ XVIII.

Trong đó, Thư viện Phúc Giang là xưởng in lớn đã sản xuất trên 2.000 mộc bản in sách, xuất bản mỗi năm trên 400 cuốn sách chữ Hán và chữ Nôm phục vụ cho việc dạy học. Hiện còn 391 mộc bản được lưu giữ tại làng Trường Lưu và Bảo tàng Hà Tĩnh.

Điều đặc biệt, các bộ sách dạy học của Trường Lưu học hiệu (tên trước đó của trường học) mà Thư viện Phúc Giang xuất bản đều do Nguyễn Huy Oánh và các danh nhân dòng họ Nguyễn Huy biên soạn. Trong đó, từ 3 bộ sách giáo khoa kinh điển của Nho giáo: Tính lý, Ngũ Kinh (Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Dịch, Kinh Xuân Thu) và Tứ Thư với hàng trăm cuốn đã được các học giả dòng họ Nguyễn Huy biên soạn rút gọn lại thành tổng 9 cuốn.

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Ông Nguyễn Huy Thiện, hậu duệ và người trông coi Nhà thờ Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Tự.

Không chỉ là người có công lớn trong việc xây dựng Trường Lưu thành một trung tâm văn hóa, giáo dục nổi tiếng cả nước, đào tạo hàng trăm hiền tài cho đất nước, Thám hoa Nguyễn Huy Oánh còn để lại cho hậu thế nhiều tác phẩm văn học, địa lý giá trị như tác phẩm: Huấn nữ tử ca, Hoàng Hoa sứ trình đồ (đã được công nhận là Di sản tư liệu Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương)…

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Mộc bản Trường học Phúc Giang là 1 trong 3 di sản văn hóa làng Trường Lưu được UNESCO ghi danh.

Nếu Thám hoa Nguyễn Huy Oánh là người khai mở Thư viện Phúc Giang và nâng tầm Trường Lưu học hiệu thì Nguyễn Huy Tự (con trai ông) là người kế thừa đắc lực, duy trì và đưa sự nghiệp của dòng họ ngày càng phát triển.

Nguyễn Huy Tự (1743-1790) là người văn võ toàn tài. Vợ ông là con gái của Tiến sỹ Nguyễn Khản, anh trai Đại thi hào Nguyễn Du. Năm 1759, ông đỗ thứ 5 khoa thi Hương trường Nghệ lúc mới 17 tuổi và ra làm quan cho triều Lê. Năm 1770, ông thi Hội đỗ tam trường, được bổ làm Hiến sát phó sứ xứ Sơn Nam, sau đó là Trấn thủ Hưng Hóa trực tiếp giữ đồn Bách Lẫm. Năm 1779, ông được đặc cách làm Tiến triều ứng vụ, tiếp đó là Hiệp lý lương hướng Sơn - Hưng - Tuyên, rồi Đốc đồng Hưng Hóa… Ở đây, ông cùng với cha vợ là Nguyễn Khản và chú vợ là Nguyễn Điều đánh dẹp được cuộc nổi dậy của Hoàng Văn Đồng ở vùng mỏ Tụ Long. Vì có quân công, ông được Tổng đốc Quảng Tây (nhà Thanh, Trung Quốc) tặng 4 chữ “Võ khố hùng lược”.

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Truyện Hoa Tiên của Nguyễn Huy Tự được in trong cuốn sách “Dòng văn Trường Lưu - Hà Tĩnh, văn chương một nhà” do Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh ấn hành.

Năm 1784, nhân có tang mẹ, Nguyễn Huy Tự xin cáo quan về quê ở lại giúp cha trông coi công tác dạy học, in ấn tại Thư viện Phúc Giang và Trường học Phúc Giang. Năm 1790, ông được vua Quang Trung mời ra giúp nước, ông đã cùng nhà vua đại phá quân Thanh thắng lợi. Sau đó, ông bị trọng bệnh và mất tại Phú Xuân vào tháng 7/1790 khi mới 47 tuổi.

Về sự nghiệp của mình, Nguyễn Huy Tự được ghi nhận là một trong những người có công lớn trong việc đưa Thư viện Phúc Giang của làng Trường Lưu trở nên nổi tiếng là trung tâm văn hóa, giáo dục lớn của đất nước.

Bên cạnh đó, ông để lại cho đời tác phẩm văn học nổi tiếng truyện thơ “Hoa Tiên” với nhiều giá trị. Trong lời đề tựa cho Truyện “Hoa Tiên”, Cao Bá Quát từng viết: “Nước ta từ sau Hàn Thuyên, các nhà làm sách nhiều như cây rừng, thơ cổ cận của Ôn Như (Nguyễn Gia Thiều với Cung oán ngâm khúc) sánh với Thiếu Lăng (Đỗ Phủ, nhà thơ đời Đường, Trung Quốc), điệu cung từ của Bằng Quận (Cung oán thi của Nguyễn Hữu Chỉnh) theo kịp Hán Ngụy. Đến giỏi như truyện thì ta còn thấy được “Hoa Tiên” và “Kim Vân Kiều” (tức Truyện Kiều của Nguyễn Du)”.

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Nhà thờ danh nhân Nguyễn Huy Hổ tại làng Trường Lưu (xã Kim Song Trường, Can Lộc).

Danh nhân Nguyễn Huy Hổ (1783-1841) là một trong những người con trai xuất sắc của Nguyễn Huy Tự - cháu gọi Đại thi hào Nguyễn Du bằng chú. Vợ ông là bà Lê Thị Hậu, cháu gái vua Lê Hiển Tông. Sinh ra trong gia đình dòng dõi khoa bảng nhưng vì thời đại rối ren, Nguyễn Huy Hổ không tham gia các kỳ khoa cử. Tuy vậy, ông được đánh giá là người tài năng xuất chúng, “trên thông thiên văn, dưới tường địa lý” và giỏi về nghề thuốc.

Biết được tài năng của Nguyễn Huy Hổ, năm 1823, vua Minh Mạng triệu ông vào Kinh đô Huế làm chức ngự y, lại kiêm Linh đài lang ở Khâm Thiên giám. Theo cuốn Đại Nam thực lục thì Nguyễn Huy Hổ từng được nhà vua ra chỉ dụ ban khen ông vì có tài địa lý… Ông mất vào năm 1841. Nguyễn Huy Hổ để lại cho hậu thế tác phẩm văn học nổi tiếng “Mai Đình mộng ký” (chép lại giấc mộng ở đình Mai).

Dòng họ trứ danh ở ngôi làng giàu di sản văn hóa bậc nhất Việt Nam

Tiến sỹ Nguyễn Huy Mỹ trao đổi về cuộc đời và sự nghiệp của các danh nhân dòng họ Nguyễn Huy - Trường Lưu với phóng viên Báo Hà Tĩnh.

Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Tự và Nguyễn Huy Hổ là 3 trong số nhiều danh nhân đã làm nên làng cổ Trường Lưu, một thời vang bóng là trung tâm văn hóa, giáo dục nổi tiếng cả nước trên quê hương núi Hồng - sông La. Ngày nay, với nhiều chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước, các giá trị di sản văn hóa của các danh nhân dòng họ Nguyễn Huy cũng như làng Trường Lưu đang được bảo tồn và phát huy, lan tỏa trong đời sống xã hội hiện đại.

Chủ đề Di sản văn hóa làng Trường Lưu

Đọc thêm

Người thợ cốp pha lan tỏa lối sống đẹp

Người thợ cốp pha lan tỏa lối sống đẹp

Không danh lợi, không ồn ào, chỉ lặng lẽ cứu người, giúp đời bằng cả tấm lòng - đó là cách anh Đậu Văn Mân (Đội trưởng đội cứu hộ, cứu nạn 0 đồng SOS Mân Côi Hà Tĩnh) đang sống và hành động suốt những năm qua.
"Vì người nghèo" - Hành trình của yêu thương!

"Vì người nghèo" - Hành trình của yêu thương!

Những ngôi nhà được dựng lại sau bão, những mô hình sinh kế được trao cho người dân đã tạo nên dòng chảy yêu thương lan tỏa, thể hiện trách nhiệm, tinh thần đoàn kết trong mục tiêu phát triển bền vững ở Hà Tĩnh, không để ai bị bỏ lại phía sau.
"Cây sáng kiến" ở Vườn quốc gia Vũ Quang

"Cây sáng kiến" ở Vườn quốc gia Vũ Quang

Hơn 12 năm công tác tại Vườn Quốc gia Vũ Quang (Hà Tĩnh), anh Lê Thanh Toán đã trở thành tấm gương tiêu biểu về tinh thần trách nhiệm, lòng tận tụy và sự sáng tạo trong công tác quản lý, bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học.
Những bông hoa đẹp trong phong trào thi đua yêu nước

Những bông hoa đẹp trong phong trào thi đua yêu nước

Không chỉ giỏi việc nước, đảm việc nhà, nhiều phụ nữ Hà Tĩnh đã và đang tỏa sáng trong các phong trào thi đua yêu nước, trở thành những bông hoa đẹp, góp phần làm rạng rỡ thêm truyền thống của phụ nữ Việt Nam.
Vì sao người Hà Tĩnh ưu tiên làm nhà kiên cố, mua xe?

Vì sao người Hà Tĩnh ưu tiên làm nhà kiên cố, mua xe?

Nếu người ở những tỉnh có mưa thuận gió hòa từng sống, trải qua những ngày tháng tại Hà Tĩnh như tháng 10 này, sẽ thấu hiểu vì sao người quê tôi dồn tiền bạc, chắt bóp để làm nhà kiên cố, mua xe...
Còn mãi ký ức Ngày Giải phóng Thủ đô

Còn mãi ký ức Ngày Giải phóng Thủ đô

Đã 71 năm trôi qua, song với cựu chiến binh Hồ Sỹ Cúc (95 tuổi, TDP Liên Công, phường Trần Phú, Hà Tĩnh), ký ức hào hùng về ngày cùng đồng đội tiến qua 5 cửa ô về tiếp quản Thủ đô (10/10/1954) vẫn vẹn nguyên niềm tự hào.
Cái duyên với Truyện Kiều

Cái duyên với Truyện Kiều

Truyện Kiều với chủ nghĩa nhân văn cao cả, nghệ thuật đặc sắc đã đến với nhiều quốc gia, dân tộc trên thế giới, thực sự mang nhiều giá trị xuyên thời đại. Trong niềm hãnh diện chung đó, những người con Hà Tĩnh nói chung và những người con xa quê nói riêng luôn tự hào, ngưỡng mộ Đại thi hào Nguyễn Du và nỗ lực lan tỏa Truyện Kiều với bè bạn gần xa.
Sức mạnh nội sinh trên chặng đường mới

Sức mạnh nội sinh trên chặng đường mới

Con người Hà Tĩnh, với những giá trị đặc trưng không ngừng được củng cố, hun đúc, phát triển qua các thời kỳ chính là sức mạnh nội sinh để xây dựng và phát triển quê hương.
Gia đình 4 thế hệ giữ trọn truyền thống hiếu nghĩa

Gia đình 4 thế hệ giữ trọn truyền thống hiếu nghĩa

Gia đình cụ bà Trần Thị Lực ở xã Thạch Lạc (Hà Tĩnh) hiện có 4 thế hệ cùng chung sống gắn kết và yêu thương. Trong mái ấm ấy, truyền thống hiếu nghĩa luôn được gìn giữ và trao truyền từ đời này sang đời khác.
Bước chuyển mạnh mẽ trong xây dựng NTM ở Hà Tĩnh

Bước chuyển mạnh mẽ trong xây dựng NTM ở Hà Tĩnh

“Quả ngọt” hôm nay trên hành trình xây dựng tỉnh đạt chuẩn NTM ở Hà Tĩnh được kết tinh từ “ý Đảng, lòng dân”, sự chung tay, góp sức của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và Nhân dân.
Bên bến Tam Soa

Bên bến Tam Soa

Về bến Tam Soa, xã Đức Thọ, vào những ngày tháng 9 mùa thu, du khách sẽ có một trải nghiệm ý nghĩa vì đó không chỉ là chuyến đi mà còn là hành trình trở về nguồn cội, với những giá trị giản dị, thiêng liêng.
"Nhịp cầu" nối lịch sử và hiện tại

"Nhịp cầu" nối lịch sử và hiện tại

Thuyết minh viên tại các khu di tích lịch sử, văn hóa là nhịp cầu nối giữa lịch sử và hiện tại, góp phần khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước và thêm trân trọng hòa bình.
Nhạc trưởng của những "bản hòa tấu" văn hóa quê hương

Nhạc trưởng của những "bản hòa tấu" văn hóa quê hương

Trong những năm gần đây, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống (NTTT) Hà Tĩnh được đông đảo khán giả trong và ngoài tỉnh ghi nhận bởi các chương trình nghệ thuật để lại nhiều dấu ấn. Góp phần làm nên những thành công ấy, có sự đóng góp lớn của nhạc sỹ Trần Quốc Dũng - Trưởng phòng Nghệ thuật biểu diễn.
“Uy tín không nằm ở chức danh mà ở sự thấu hiểu bà con”

“Uy tín không nằm ở chức danh mà ở sự thấu hiểu bà con”

Đó là chia sẻ đầy tâm huyết của bà Trần Thị Yên, một tấm gương về sự cống hiến thầm lặng. Với vai trò Bí thư Chi bộ tổ dân phố 17 (phường Hà Huy Tập, Hà Tĩnh), bà đã chứng minh rằng, uy tín của người lãnh đạo không nằm ở chức danh, mà ở sự thấu hiểu và gắn bó với bà con.