Tâm thế lạc quan của Bác trong “Nhật ký trong tù”

(Baohatinh.vn) - “Nhật ký trong tù” của Hồ Chí Minh là tập thơ - nhật ký với những giá trị lịch sử và văn chương đặc sắc. Với độ lùi thời gian hơn ba phần tư thế kỷ, có thể khẳng định tinh thần lạc quan toát lên trong cả thi tập là một trong những giá trị nổi bật nhất.

Tinh thần lạc quan Hồ Chí Minh trong “Nhật ký trong tù” toát lên ở cách ứng xử với thực tại, với nghịch cảnh. Vô cớ bị bắt giam, hành trình lao tù trong 13 tháng trải qua 30 phòng giam thuộc 18 nhà lao ở 13 huyện, thị của tỉnh Quảng Tây có muôn nỗi gian nan. Đã có lúc Người đau đớn viết: “Ở tù năm trọn thân vô tội/ Hòa lệ thành thơ tả nỗi này”. Nhưng, hoàn cảnh ngục tù càng ngặt nghèo, nóng bỏng càng cho thấy rõ chất “vàng” của nhân cách Hồ Chí Minh.

Tâm thế lạc quan của Bác trong “Nhật ký trong tù”

Bác Hồ làm việc tại hang núi Việt Bắc, năm 1951 (Ảnh tư liệu)

Bằng tinh thần lạc quan, Hồ Chí Minh sớm làm chủ tình huống, nhận chân và vượt lên hoàn cảnh. Người coi tù ngục chỉ là nơi lưu trú tạm thời của “khách tự do”, “khách quý”, của bậc “khanh tướng”, “khách tiên”. Người lấy lại phong thái ung dung tự tại, tâm thế vững vàng ngay sau phút lao đao “mang nhục”, thể hiện cái nhìn vượt thoát thực tại ngay khi mới bị bắt và bị giam: “Trong lao tù cũ đón tù mới/ Trên trời mây tạnh đuổi mây mưa/ Tạnh, mưa, mây nổi bay đi hết/ Còn lại trong tù khách tự do”. Bản lĩnh, trí tuệ giúp Người vượt lên khổ ải cùng những áp lực tâm lý và cả bệnh tật, vượt lên bao cay đắng để mạnh mẽ nhìn thẳng và chiến thắng hoàn cảnh.

Và, quan trọng hơn, không cần lên gân mà từ trong sâu thẳm, Hồ Chí Minh hiểu rõ giá trị của những gian nan, thử thách đối với con đường của những người gánh vác đại sự, của bậc anh hùng, là môi trường/cơ hội để mình rèn luyện, khẳng định giá trị bản thân: “Nghĩ mình trong bước gian truân/ Tai ương rèn luyện tinh thần thêm hăng”, “Gạo đem vào giã bao đau đớn/ Gạo giã xong rồi trắng tựa bông/ Sống ở trên đời người cũng vậy/ Gian nan rèn luyện mới thành công”.

Hồ Chí Minh tư duy rất tích cực và biểu đạt cực kỳ giản dị: “Sự vật vần xoay đà định sẵn/ Hết mưa là nắng hửng lên thôi”, “Hết khổ là vui vốn lẽ đời”. Người hiểu rất rõ những quy luật tất yếu của tự nhiên, của đời sống và có tư duy vượt thoát hiện thực, nhìn xuyên thấu hiện thực, xuyên thời gian. Phải là một trí tuệ mẫn tiệp, mang sẵn phẩm tính lạc quan mới có thể có cái nhìn và cách nhìn độc đáo ấy!

Với tinh thần lạc quan, dù là thân tù ngục, Hồ Chí Minh vẫn mở lòng cảm nhận được những vẻ đẹp phong phú của cuộc sống. Tinh thần ấy biểu hiện ở tâm thế ung dung, ở tâm hồn khoáng đạt, mạnh mẽ: “Mặc dù bị trói chân tay/ Chim ca rộn núi hương bay ngát rừng”. Bị trói, thậm chí bị treo chân lên lủng lẳng như “giảo hình”, Người vẫn biểu hiện sự quan tâm đến cuộc sống quanh mình “Làng xóm ven sông đông đúc thế” để thấy cảnh thanh bình và thấy mình thanh thản “Thuyền câu rẽ sóng thênh thênh”. Trên đường bị giải qua các nhà lao trong cảnh mùa màng, Người vui cùng những con người lam lũ “Khắp chốn nông dân cười hớn hở/ Đồng quê vang rộn tiếng ca vui”…

Tâm thế lạc quan của Bác trong “Nhật ký trong tù”

Hồ Chí Minh chịu bao nỗi đọa đày nhưng không những không bi lụy mà còn vượt thoát lên trên cảnh ngộ, tìm thấy sự cân bằng cho chính mình, tìm lấy những điều tốt đẹp trong thực tại, hòa cùng vẻ đẹp trong sáng của thiên nhiên vạn vật, của sự sống trường cửu. Thế nên, tinh thần lạc quan biểu hiện trong những vần thơ về thiên nhiên vũ trụ thật đẹp: “Lòng theo vời vợi mảnh trăng thu”, “Đất trời một thoáng thu màn ướt/ Sông núi muôn trùng trải gấm phơi”, “Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ/ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”… Những dòng nhật ký - thơ, thơ - nhật ký ấy bày tỏ cảm nghĩ, rung động trước những vẻ đẹp của sự sống vừa đem lại những cảm nhận mới mẻ về sự sống từ góc nhìn/cách nhìn độc đáo, vừa là sự biểu đạt trọn vẹn vẻ đẹp chân dung tinh thần của cái “tôi” trữ tình - tác giả. Đó là con người kiên cường ở vẻ ngoài, tự tại từ bên trong.

Với tinh thần lạc quan từ trong máu thịt, như vẫn thể hiện ở nét thông tuệ hóm hỉnh trong đời sống và chất hài hước trong văn xuôi báo chí tiếng Pháp, Hồ Chí Minh vẫn luôn nhìn thấy ánh sáng từ trong cảnh tù đày tăm tối. Từ “Nhật ký trong tù”, ta thấy tác giả tập nhật ký - thơ không còn là “tù nhân” nữa mà là “thi nhân”, “triết nhân”. Chỉ nhìn vào hệ thống hình ảnh thơ và sự vận động của nó luôn hướng về ánh sáng, luôn thể hiện sự trỗi dậy của sự sống đủ cảm nhận luồng sáng của sự lạc quan trong tâm hồn, trong phong cách sống của Người: “Đầu non sớm sớm vầng dương mọc/ Khắp chốn nơi nơi rực ánh hồng”, “Nắng sớm mặt trời soi cả ngục/ Sương mù khói đặc bỗng tan hơi”, “Cô em xóm núi xay ngô tối/ Xay hết lò than đã rực hồng”…

Với tác giả “Nhật ký trong tù”, “Mọi bức tường đều là một cánh cửa” (Ralph Waldo Emerson). Giá trị của tinh thần lạc quan trong tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ chẳng bao giờ cũ, chừng nào con người còn cần niềm yêu đời, còn mong muốn vượt lên những bế tắc, trở ngại!

Chủ đề Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh

Đọc thêm

Podcast: Nhớ mùi thơm nếp rồng

Podcast: Nhớ mùi thơm nếp rồng

Cứ mỗi độ tháng năm về, lòng ta lại bất chợt bâng khuâng. Dường như, đâu đó có mùi hương rất quen của lúa chín, của rơm rạ mới phơi, của đất trời quê hương đang vào mùa gặt....
Ngai vua triều Nguyễn - bảo vật quốc gia bị phá hỏng: Lỗ hổng công tác bảo vệ di tích?

Ngai vua triều Nguyễn - bảo vật quốc gia bị phá hỏng: Lỗ hổng công tác bảo vệ di tích?

Vụ một người đàn ông xâm nhập thành công vào khu vực đặt ngai vua - một bảo vật quốc gia mang tính biểu tượng tại điện Thái Hòa (Đại Nội Huế), rồi xâm hại hiện vật, đang gây bức xúc, phẫn nộ trong dư luận và dấy lên quan ngại về lỗ hổng bảo vệ di sản ở nơi cần có cơ chế giám sát nghiêm ngặt bậc nhất thuộc quần thể di tích Cố đô Huế.
Tặng tiền cho người kết hôn

Tặng tiền cho người kết hôn

Nhiều chính quyền địa phương Hàn Quốc đưa ra các chương trình tặng tiền để khuyến khích kết hôn, như là trợ cấp phí hẹn hò, tuần trăng mật.
Podcast truyện ngắn "Đường tới Lũng Mây"

Podcast truyện ngắn "Đường tới Lũng Mây"

...Đã lâu lắm rồi không có mưa, hơi nóng ủ chín những bông xuyên mộc nở muộn làm muôn vàn cánh hoa rực lên như lửa. Cái màu đỏ lạ lùng ấy khiến trái tim Duyên bất chợt bồn chồn.
Podcast tản văn: Giai điệu tháng Năm

Podcast tản văn: Giai điệu tháng Năm

Tháng Năm ngân lên bản nhạc mùa hạ, như gọi dậy mọi sắc màu đang say ngủ... Trong giai điệu ấy, ai cũng thấy một phần tuổi trẻ của mình – ngây ngô, sôi nổi, và đầy mộng mơ…
Chùa Thiên Tượng - Hoan Châu đệ nhị danh thắng

Chùa Thiên Tượng - Hoan Châu đệ nhị danh thắng

Toạ lạc trên sườn núi Thiên Tượng của dãy Hồng Lĩnh, chùa Thiên Tượng thuộc phường Trung Lương (TX Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh) được xem là Hoan Châu đệ nhị danh thắng với nhiều cảnh đẹp.
Podcast tản văn: Lối cũ ta về

Podcast tản văn: Lối cũ ta về

Lối cũ không chỉ là một con đường, mà là nơi chất chứa yêu thương, là mảnh đất chôn rau cắt rốn, là chiếc nôi của những giấc mơ giữa trưa hè...
Podcast: Chuyện những người phụ nữ Hà Tĩnh được gặp Bác Hồ

Podcast: Chuyện những người phụ nữ Hà Tĩnh được gặp Bác Hồ

Trong ngôi nhà đơn sơ, những bức ảnh kỷ niệm thiêng liêng được treo ngay ngắn như những kỷ vật quý báu. Dù thời gian có qua đi hơn 55 năm thì nhũng ký ức được gặp Bác Hồ vẫn vẹn nguyên trong trái tim bà Tưởng Thị Diên - người Tiểu đội trưởng Tiểu đội dân quân gái Kỳ Phương năm nào....
Podcast: Hà Tĩnh in dấu chân Người

Podcast: Hà Tĩnh in dấu chân Người

Gần bảy thập kỷ đã đi qua, giọng nói trìu mến, thân thương của Bác vẫn còn vang vọng, thấm vào mỗi con tim. Khắc ghi lời Bác kính yêu, Đảng bộ và nhân dân Hà Tĩnh đoàn kết một lòng, ra sức xây dựng quê hương giàu đẹp như sinh thời Người căn dặn và mong muốn...
Đại sứ Nhật Bản ITO Naoki dự sự kiện giao lưu văn hóa tại Hà Tĩnh

Đại sứ Nhật Bản ITO Naoki dự sự kiện giao lưu văn hóa tại Hà Tĩnh

Tối 15/5, tại TP Hà Tĩnh đã diễn ra chương trình giao lưu văn hóa Việt - Nhật với chủ đề “Kết nối thế giới qua Truyện dân gian và Âm nhạc”. Tham dự có ngài ITO Naoki - Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản tại Việt Nam, Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Duy Lâm, Chủ tịch UBND tỉnh Võ Trọng Hải, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Dương Tất Thắng.
Podcast mỗi tuần một câu chuyện: Đôi guốc của tam thể

Podcast mỗi tuần một câu chuyện: Đôi guốc của tam thể

Chú mèo tam thể soi mặt vào vại nước ở gốc cau, vuốt đi vuốt lại mấy sợi ria mép trắng như cước cho thật óng ả rồi thong thả bước ra sân tắm nắng. Gió hây hẩy, nắng nhè nhẹ vàng như mật, tam Thể khoan khoái nằm duỗi dài trên sân...