Khám phá thành luỹ cụ Phan

Từ thị trấn Hương Đại (Vũ Quang), ngược theo tỉnh lộ 5, xuyên qua vườn quốc gia Vũ Quang hướng về phía đường biên giới Việt-Lào chừng 20km là đến khu căn cứ Vũ Quang, người dân địa phương thường gọi là thành cụ Phan.

Cách thành cụ Phan chừng 2km, nằm cạnh tỉnh lộ 5 là Nhà bia tưởng niệm Phan Đình phùng và nghĩa quân. Nhà bia được xây xong tháng 7 năm 2002. Tương truyền nơi đây là đồn tiền tiêu của chiến khu Vũ Quang. Người dân ở đây vẫn gọi nhà bia là đền thờ Phan Đình Phùng. Thực ra đây chỉ là một nhà bia tưởng niệm, chỉ “thờ” độc nhất một chiếc “Bia kỷ niệm khởi nghĩa Hương Khê và chiến thắng Vũ Quang” do giáo sư Đinh Xuân Lâm soạn thảo nội dung, một mặt khắc Việt ngữ, một mặt khắc Pháp ngữ khá sắc nét.

Nhà bia tưởng niệm Phan Đình Phùng và nghĩa quân Vũ Quang.

Nội dung ghi trên bia nêu bật ý nghĩa cuộc khởi nghĩa Hương Khê và công trạng của các vị lãnh tụ với lời kết: “Tinh thần yêu nước chống xâm lược của Phan Đình Phùng, Cao Thắng và nghĩa quân Hương Khê đời đời sống mãi!”. Nơi đèo heo hút gió này, nhà bia tưởng niệm gây một cảm giác vừa linh thiêng, vừa u uẩn, và có phần hoang sơ do thiếu hơi ấm dấu chân người. Đây là công trình duy nhất được xây dựng ghi nhớ công ơn nghĩa quân kể từ khi khu di tích này được xếp hạng cấp quốc gia.

Sau khi thắp hương ở Nhà bia tưởng niệm, đi tiếp chừng hai cây số, chúng tôi gặp dãy núi đá dựng đứng kéo dài theo hướng đông-nam. Giấu xe vào một hốc cây ven đường, chúng tôi luồn theo một lối mòn nhỏ, nhanh chóng mất hút giữa rừng già. Chắn ngang lối đi là những gốc cây cổ thụ mấy người ôm không xuể. Tầng thấp hơn là chằng chịt cây dây leo đan kín trên đầu. Phía bên phải lối đi là vách đá dựng đứng đen sì hàng ngàn năm tuổi, là một trong hai dãy núi mà tướng quân Cao Thắng đã chọn để xây dựng Khu căn cứ Vụ Quang.

Đa dạng thảm thực vật nguyên sinh dọc lối vào thành cụ Phan.

Chúng tôi lọt dần vào “gọng kìm” của hai bức tường thành nằm ở hai phía tả ngạn và hữu ngạn sông Rò Vền. Con sông này chảy ở phía tây thành gặp con sông Cà Tỏ chảy từ phía đông thành hợp lưu tạo nên đầu nguồn sông Ngàn Trươi. Nằm cách ngã ba sông hơn một cây số về phía Nam là bãi Cà Tỏ. Tương truyền, đây chính là nơi Phan Đình Phùng và Cao Thắng tập luyện nghĩa quân bắn súng, cưỡi ngựa và các kỹ năng chiến đấu trước khi được phân về các đồn quân. Theo các nhà nghiên cứu, bãi Cà Tỏ cũng nằm trong khu vực diễn ra trận đánh nổi tiếng nhất của nghĩa quân – trận “sa nang úng thủy”. Bãi tập ấy hôm nay trước mắt tôi chỉ là bạt ngàn lau lách, lau phất cờ xám ngả nghiêng trong cơn gió khoáng đạt chốn biên thùy.

Bãi Cà Tỏ - tương truyền là một trong những nơi diễn ra trận "Sa nang úng thuỷ" nổi tếng của nghĩa quân Phan Đình Phùng.

Non một giờ luồn qua những tán lá rừng, chúng tôi gặp lưu vực sông Rò Vền. Nơi đây chỉ còn cách cổng thành 300 mét. Hai phiến đá lớn nằm ở phía tả ngạn sông Rò Vền ngay chân dãy tây thành chắn ngang lối đi. Lũ cá mát nhảy lên đớp mồi lao xao khi có tiếng động bước chân người.

Tương truyền, hai phiến đá này là vị trí canh gác của nghĩa quân, nên người dân thường gọi là “hai phiến đá canh phòng”. Từ đây có thể phóng tầm mắt quán xuyến hết lối vào cổng thành, cả dãy tây và đông thành.

Hai "phiến đá canh phòng" phía hữu ngạn sông Rò Vền, từ đây lên đến cổng thành chừng 300m.

Sông Rò Vền chảy giữa dãy Đông và Tây thành, tạo nên thế trận hiểm yếu cho thành cụ Phan.

Vẻ huyền bí của núi rừng càng trở nên bí hiểm hơn trong một không gian hẹp, với sự hội tụ của núi cao, vực sâu và cảnh hoang dã nguyên thủy của thảm thực vật.

Dáng vóc một Khu căn cứ địa nằm chon von trên hai dãy núi đá hiểm hóc, lưng tựa vào dãy Giăng Màn hùng vĩ, xung quanh là dòng chảy của hai con sông, tạo nên một thế chiến lược đắc địa “vừa có thế công, vừa lợi thế thủ” hiện ra trước mắt chúng tôi.