Bệnh lý đái tháo đường gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm cho người bệnh, trong đó, bệnh võng mạc đái tháo đường là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa. Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ 20% – 40% người mắc đái tháo đường có tổn thương võng mạc ở các mức độ khác nhau.
Tại Việt Nam, con số này dao động từ 20% – 35% và trong tỷ lệ này có tới 90% các tổn thương tiến triển sau 10-15 năm, bất kể đái tháo đường phụ thuộc Insulin hay không và có xu hướng tăng lên nhanh chóng. Bệnh thường gặp nhất ở nhóm từ 20 đến 65 tuổi, tức lứa tuổi lao động chính và khi mất thị lực sẽ kéo theo hệ lụy lớn đối với gia đình và xã hội.
Ông P.V.C. (60 tuổi, xã Gia Hanh) bị đái tháo đường hơn 10 năm nhưng chỉ đi khám mắt khi thị lực suy giảm nghiêm trọng. Kết quả khám cho thấy võng mạc đã bị tổn thương nặng, cần điều trị laser. Ông chia sẻ: “Nếu đi khám sớm hơn chắc mắt tôi đã không yếu đến mức này. Giờ tôi phải điều trị dài ngày, tốn kém nhưng kết quả mang lại hạn chế và ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày.”
Câu chuyện của ông C. không phải cá biệt. Nhiều người bệnh chỉ đến bệnh viện khi tổn thương đã ở giai đoạn muộn – khi việc điều trị chỉ có thể giữ lại phần thị lực còn sót, chứ không thể phục hồi hoàn toàn. Các nghiên cứu cho thấy, thời gian mắc đái tháo đường càng lâu, nguy cơ tổn thương võng mạc càng cao, đặc biệt ở người bệnh kiểm soát đường huyết kém, hút thuốc lá, ít vận động hoặc có thêm bệnh lý tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu. Điều đáng lo ngại là giai đoạn đầu của bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng. Khi người bệnh bắt đầu thấy mờ, méo hình hoặc xuất hiện đốm đen trước mắt, thì tổn thương đã nặng, thậm chí không thể hồi phục.
Bác sỹ Lê Công Đức - Giám đốc Bệnh viện Mắt Hà Tĩnh cho biết: “Bệnh võng mạc đái tháo đường có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm. Người bệnh không nên đợi đến khi mờ mắt mới đi khám. Việc kiểm tra đáy mắt định kỳ ít nhất một lần mỗi năm là bắt buộc đối với mọi bệnh nhân đái tháo đường.”
Thời gian qua, dưới sự chỉ đạo của Sở Y tế, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, Bệnh viện Mắt và các trung tâm y tế, trạm y tế xã đã phối hợp triển khai các chương trình sàng lọc bệnh đái tháo đường, khám phát hiện các bệnh về mắt tại cộng đồng, nhằm phát hiện sớm các trường hợp có nguy cơ cao. Tính đến nay, toàn tỉnh đã phát hiện 26.623 người đái tháo đường, 65,5% số xã đã triển khai quản lý, điều trị bệnh đái tháo đường tại trạm y tế. Các buổi sàng lọc lưu động tại cộng đồng cho thấy tỷ lệ phát hiện bệnh võng mạc ở người đái tháo đường chưa từng khám mắt trước đó rất cao. Điều này chứng minh sàng lọc là cách hiệu quả nhất để cứu lấy thị giác cho người bệnh.
Bệnh viện Mắt Hà Tĩnh hiện đang quản lý gần 200 bệnh nhân bị võng mạc đái tháo đường. Các bệnh nhân hàng tháng đến bệnh viện khám và tiêm nội nhãn. Từ đầu năm đến nay, Bệnh viện Mắt Hà Tĩnh đã thực hiện tiêm nội nhãn cho gần 700 lượt bệnh nhân bị bệnh lý võng mạc, trong đó chiếm tỷ lệ lớn là bệnh võng mạc đái tháo đường. Việc duy trì đều đặn công tác khám và điều trị mắt giúp bệnh nhân duy trì được thị lực, đảm bảo sinh hoạt.
Mặc dù ngành y tế đã tăng cường truyền thông và tổ chức nhiều đợt sàng lọc tại cộng đồng, song việc phát hiện và điều trị sớm bệnh võng mạc đái tháo đường vẫn gặp không ít khó khăn. Một trong những nguyên nhân quan trọng nhất là nhận thức của người dân về tầm quan trọng của khám mắt định kỳ còn hạn chế. Nhiều người chỉ đi khám khi thị lực đã giảm sút rõ rệt, dẫn đến tình trạng phát hiện muộn, điều trị tốn kém và hiệu quả thấp. Bên cạnh đó, điều kiện cơ sở vật chất và nhân lực chuyên khoa mắt tại tuyến cơ sở còn thiếu. Điều này khiến người bệnh ở vùng sâu, vùng xa phải di chuyển xa để được khám chuyên khoa, làm giảm khả năng tầm soát định kỳ. Ngoài ra, chi phí điều trị và theo dõi lâu dài cũng là rào cản đáng kể. Dù một số kỹ thuật như: laser hoặc tiêm nội nhãn đã được bảo hiểm y tế chi trả một phần nhưng nhiều bệnh nhân vẫn e ngại vì phải điều trị nhiều lần, tốn thời gian và chi phí đi lại.
Để vượt qua những rào cản trên, cần tăng cường công tác truyền thông và đào tạo, nâng cao năng lực cho bác sỹ tuyến cơ sở. Đồng thời, đẩy mạnh mô hình khám sàng lọc lưu động và liên kết các chuyên khoa trong quản lý người bệnh đái tháo đường. Khi người bệnh hiểu đúng và được tiếp cận sớm, mù lòa hoàn toàn có thể phòng tránh. Mỗi người bệnh đái tháo đường có thể phòng ngừa mù lòa bằng những việc đơn giản như: khám mắt định kỳ 6–12 tháng/lần; kiểm soát tốt đường huyết, huyết áp, mỡ máu, dừng hút thuốc lá, hạn chế rượu bia, duy trì vận động thể lực và điều trị sớm các bệnh lý kèm theo.
