Lễ tế Rằm tháng Giêng là phong tục văn hóa được các dòng họ ở Hà Tĩnh duy trì qua nhiều đời nay. Trong ảnh: Nhà thờ họ Đặng ở thôn Minh Tiến (xã Tùng Lộc, Can Lộc)
Xuân Nhâm Dần 2022 này, gia đình anh Mai Văn Quyền (thôn Quan Nam, xã Hồng Lộc, Lộc Hà) thêm niềm vui khi đón con trai thứ 2 chào đời. Theo phong tục truyền thống, Rằm tháng Giêng này, vợ chồng anh sẽ làm lễ vào sổ họ cho con. Anh Quyền cho biết: “Ông bà ta có câu “chim có tổ, người có tông”, mỗi người sinh ra cần có tên, họ. Vì vậy, ngoài việc đi đăng ký khai sinh cho con theo quy định của Nhà nước, chúng tôi cũng mong sớm báo cáo với tổ tiên cũng như anh em trong dòng họ của mình về sự ra đời của cháu”.
Để chuẩn bị cho con “ra mắt” dòng tộc, họ hàng trong dịp tế tổ Rằm tháng Giêng, việc đầu tiên anh Quyền báo cáo với trưởng tộc về tên con, ngày, tháng, năm sinh. Đồng thời, anh cũng xin làm một cái lễ nhỏ gồm hương, đèn, cau trầu, một mâm xôi gà… để dâng lên bàn thờ tổ mong được tổ tiên chứng giám và ban lộc cho con khỏe mạnh.
Để vào sổ họ cho con, cháu dịp Rằm tháng Giêng, các gia đình thường chuẩn bị cỗ cúng xôi gà và thứ không thể thiếu là "Hương đăng phù tửu" - hương, rượu, cau trầu... để kính cáo với tổ tiên. Ảnh Internet
Về phía các trưởng tộc và ban điều hành tế lễ của các dòng họ, việc làm lễ ra mắt các thành viên mới của dòng họ là một nội dung được coi trọng trong lễ tế tổ Rằm tháng Giêng. Ông Đặng Văn Tuấn - Trưởng tộc họ Đặng (thôn Minh Tiến, xã Tùng Lộc, Can Lộc) cho biết: “Ở dòng họ chúng tôi, việc làm lễ vào họ cho các cháu nhỏ mới sinh vào dịp Rằm tháng Giêng được chia ra một mục tế lễ gọi là lễ vào sổ họ. Đây là một nghi lễ được chúng tôi duy trì từ rất nhiều đời nay”.
Theo gia phả họ Đặng đại tôn thì vị thỉ tổ khai sinh ra dòng họ này bắt đầu từ năm 1296. Từ vị thỉ tổ đời thứ nhất là ông Đặng Bá Kiển, đến đời sau này có nhiều người nổi bật cống hiến nhiều công trạng cho đất nước như danh nhân Đặng Dung và Đặng Tất. Hiện, con cháu họ Đặng có đến hàng nghìn người, trong đó nhiều người đi ra hiển đạt đang giữ những vai trò quan trọng phục vụ đất nước trên nhiều lĩnh vực.
Theo ông Đặng Văn Tuấn - Trưởng tộc họ Đặng (Tùng Lộc, Can Lộc), nghi lễ vào họ cho trẻ em mới sinh dịp mới sinh thường do chủ tế là trưởng tộc thực hiện.
Ông Đặng Văn Tuấn cho hay, lễ vào họ cho con cháu không đòi hỏi cầu kỳ mà tùy vào điều kiện của từng gia đình. Tuy nhiên, thứ cần đủ là “hương, đăng, phù, tửu”, nghĩa là lễ cần có hương, nến, rượu, cau trầu để dâng lên báo cáo với tổ tiên. Sau khi dâng lễ lên bàn thờ tổ, chủ tế sẽ đọc họ, tên, ngày, tháng, năm sinh của đứa trẻ; tên tuổi bố mẹ… và báo cáo với tổ xin được vào họ cho con, cháu. Sau đó, chủ tế hoặc ông câu đương của họ cũng thông báo với anh em, con cháu dòng họ có mặt trong buổi tế lễ về số lượng con cháu mới vào họ và tên tuổi, con gia đình nào cho cả họ được biết để cùng chúc mừng.
Không chỉ ở Lộc Hà, Can Lộc, nhiều địa phương khác ở Hà Tĩnh cũng có truyền thống thực hiện lễ vào sổ họ cho con cháu. Về nghi thức ở các dòng họ đều cơ bản giống nhau nhưng tùy theo quy định riêng và tâm nguyện của mỗi gia đình mà lễ vào họ cho con cháu cũng có sự linh động.
Các vị chức trách tại các nhánh họ Đặng Đại tôn xã Tùng Lộc (Can Lộc) họp bàn tế tổ gọn nhẹ, đơn giản phòng dịch trong dịp Rằm tháng Giêng năm 2022.
Ông Nghiêm Thặng (tổ dân phố Đại Nghĩa, thị trấn Đức Thọ) cho biết: “Lễ vào họ cho con cháu ở họ Nghiêm chúng tôi thống nhất: mỗi gia đình có con, cháu vào họ thì thường đóng 100-200 nghìn đồng vào quỹ họ, gọi là công đức để xây dựng, sửa sang nhà thờ… Tuy nhiên, nhiều gia đình có điều kiện khá dịp này cũng công đức số tiền nhiều hơn hoặc hiện vật gì đó, tùy theo phát tâm của mỗi người, không bắt buộc”.
Việc làm lễ vào sổ họ cho con cháu mới sinh tại nhà thờ dịp Rằm tháng Giêng không chỉ là dịp xác nhận “danh tính” cho đứa trẻ trước tổ tiên mà còn là dịp để anh em đồng tộc biết đến nhau, để từ đó cùng hướng về một cội nguồn, tăng tình đoàn kết trong họ hàng.
Truyền thống tế tổ Rằm tháng Giêng và lễ vào sổ họ cho con cháu mới sinh được người Hà Tĩnh duy trì và phát huy trong đời sống hiện đại như một nghi lễ văn hóa đẹp mang tính truyền sinh, kế thừa.