Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Xuân Lứ (SN 1942) sinh ra và lớn lên ở thôn Trung Sơn, xã Hồng Lộc, huyện Thạch Hà. Trong giai đoạn từ năm 1966 - 1972 - khi Đế quốc Mỹ tập trung đánh phá tuyến đường 1A (đoạn từ cầu Hạ Vàng đến cầu Già) và đường 15A (trọng điểm đánh phá là ngã ba yết hầu Đồng Lộc) để ngăn chặn hậu phương lớn miền Bắc chi viện cho chiến trường lớn miền Nam, ông được điều động làm Đội trưởng Đội rà phá bom mìn (thuộc Ban Đảm bảo giao thông và Đội Quan sát rà phá bom nổ chậm). Tại mặt trận ác liệt này, ông và đồng đội đã viết nên những khúc tráng ca của ngành Giao thông Vận tải Hà Tĩnh, bảo vệ thông suốt các huyết mạch giao thông trọng yếu để góp phần cùng quân và dân cả nước đánh thắng giặc Mỹ, giải phóng miền Nam.
Khói lửa chiến tranh đã lùi xa nhưng anh hùng Nguyễn Xuân Lứ vẫn không bao giờ quên sự kiện vào lúc 12 giờ đêm ngày 25/1/1967. Ông kể: Lúc đó, đoàn xe 6 chiếc của ta từ miền Bắc vào tiếp viện cho chiến trường miền Nam đi qua Ngã ba Đồng Lộc bị máy bay địch ném bom làm hư hỏng, nhiều người bị thương, giao thông ùn tắc. Trong tình thế cấp bách đó, tại trận địa chỉ còn tôi và Đội phó Đội rà phá bom mìn Phan Văn Ngọc (đang làm nhiệm vụ gác barie và theo dõi bom). Chúng tôi phân công nhiệm vụ: tôi đưa thương binh ra Trạm Y tế xã Đồng Lộc cấp cứu rồi nhanh chóng quay về trận địa hướng dẫn các lực lượng khắc phục hậu quả để đường sớm được thông xe; đồng chí Ngọc về báo cho UBND xã Đồng Lộc, lực lượng giao thông và thanh niên xung phong biết rồi cùng lên ứng cứu mặt đường.
Ông trầm ngâm kể tiếp: Vừa khắc phục xong trận đánh lúc nửa đêm, chưa kịp nghỉ ngơi, địch lại tiếp tục thả pháo sáng, bắn đạn 12.7 ly làm một đồng chí lái xe hi sinh, chính tôi là người đã tìm và tự tay chôn cất liệt sỹ ấy. Tiếp đó, máy bay Mỹ lại dội 36 quả bom ở cầu Tối, tôi và đồng chí Phan Văn Ngọc lại phải tiếp tục nhiệm vụ rà phá bom để thông đường. Làm nhiệm vụ trước muôn vàn hiểm nguy, dưới mưa bom bão đạn, có thể hi sinh bất cứ lúc nào nên trước lúc đi, chúng tôi được đồng đội truy điệu sống. Khi chúng tôi đang thực hiện nhiệm vụ thì 1 quả bom rơi bên cạnh phát nổ, đồng chí Ngọc bị mảnh bom xuyên vào người hy sinh, còn tôi bị thương. Sau những trận bom ngày 25/1/1967 và các chiến công đó, tôi được đơn vị đề nghị lãnh đạo cấp trên ra quyết định kết nạp Đảng ngay trên chiến hào.
Trong dòng hồi tưởng của người anh hùng đáng kính, trận đánh ngày 10/4/1967 sẽ mãi nguyên vẹn trong ký ức vì đây cũng là lần thứ 2, đơn vị tổ chức truy điệu sống trước khi vào trận. Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Xuân Lứ hồi tưởng: Ngày đó, máy bay Mỹ liên tục đánh phá 3 điểm trên tuyến quốc lộ 1A đoạn qua huyện Can Lộc với lượng bom 132 quả các loại và dọc tuyến đường 15A với 96 quả. Để đảm bảo mạch máu giao thông, tổ do tôi phụ trách phải hành động gấp, làm việc cật lực và phá được gần 200 quả bom các loại.
Để phá được số lượng bom khổng lồ nhanh nhất có thể, tôi và các anh em trong tổ phải lặn xuống sông, mò mẫm tháo gỡ từng cái chong chóng mang lên xác định xem đó là loại gì để tìm cách đánh cho phù hợp. Đó là việc làm vô cùng nguy hiểm, nhưng trong tình thế cấp bách, chúng tôi sẵn sàng chấp nhận hy sinh và trước lúc vào trận, chúng tôi lại được tổ chức truy điệu sống. Riêng tôi và một đồng đội tên Bình đã phá nổ thành công 96 quả bom nằm sâu dưới nước.
Kể về những chiến công của mình, vị anh hùng ánh lên niềm vui khi nói về sự kiện ngày 8/3/1968 tại eo Truông Kén. Ông kể: Lúc đó, có 2 đoàn xe gồm 24 chiếc (trong đó đoàn xe có đồng chí Phan Trọng Tuệ - Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải) đi qua khu vực Ngã ba Đồng Lộc thì vẫn còn 2 quả bom trên đường, có thể phát nổ bất cứ lúc nào. Đội rà phá bom mìn lúc đó chỉ có tôi ở hiện trường và tôi cũng đã tìm đủ mọi cách để phá nhưng bất thành. Để đảm bảo an toàn cho đoàn xe và lãnh đạo, tôi đã lột bỏ hết đồ kim loại trong người và một mình dùng đòn bẩy cố sức bẩy bom ra khỏi vị trí, rồi lần lượt lăn chúng ra xa mặt đường. Trước lúc thực hiện hành động cảm tử này, tôi cũng đã được đồng đội tổ chức truy điệu sống.
“Hành động dũng cảm đó đã giúp đoàn xe đi qua an toàn và tôi được mọi người chào đón trong trong tiếng hò reo, vui mừng khôn tả. Khi xe thông tuyến, tôi được đích thân Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ chở thẳng vào gặp Chủ tịch UBND tỉnh để đề nghị được tuyên dương và được lãnh đạo tỉnh thưởng “nóng” 100 đồng; sau đó 10 ngày thì nhận được bằng khen và thư khen của Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải, sau này được tặng Huân chương Chiến công hạng nhất” - ông Lứ tự hào.
Với với phương châm “Địch chặt đứt thì ta hàn gắn lại”, anh hùng Nguyễn Xuân Lứ cùng đồng đội đã viết tiếp chiến công hiển hách vào ngày 8/6/1968 tại khu vực cầu Tối trên tuyến đường Đồng Lộc. Ngày hôm đó, giặc Mỹ thả 154 quả bom làm hỏng đường 15A và cây cầu chiến lược này. Giữa làn mưa bom, anh hùng Nguyễn Xuân Lứ phối hợp với anh hùng Vương Đình Nhỏ (lúc đó là Tổ trưởng Tổ rà phá bom Quân khu 4 về tăng cường) vô hiệu hóa toàn bộ bom đạn của kẻ thù. Đặc biệt, tại khu vực cầu Tối, họ tự mình mạo hiểm lặn sâu để phá 3 quả bom từ trường nằm sâu dưới nước. Vì được xem là nhiệm vụ bất khả thi nên trước lúc xung trận, 2 ông đã được làm lễ truy điệu. Sau này, anh hùng Nguyễn Xuân Lứ còn phối hợp với anh hùng Vương Đình Nhỏ rà phá thêm 130 quả bom các loại nữa, trong đó có 2 lần ông Nguyễn Xuân Lứ bị thương, may mắn thoát chết.
Với tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, trên mặt trận chiến đấu bảo vệ huyết mạch giao thông, anh hùng Nguyễn Xuân Lứ đã phá nổ 312 quả bom các loại, mở được 8 quả bom lấy thuốc nổ khai thác đá để hàn gắn đường, huấn luyện 2 đơn vị dân quân biết cách rà phá bom thủ công. Ông cũng đã cứu thoát 12 người bị thương, hướng dẫn cứu thoát hàng chục xe tải và hàng hóa, tự tay chôn cất hàng trăm đồng chí, đồng đội, Nhân dân hy sinh ở Ngã ba Đồng Lộc. Trong những ngày tháng sống và chiến đấu đầy oai hùng nơi tuyến lửa, ông đã 4 lần được đồng đội tổ chức truy điệu sống, 9 lần bị thương. Ghi nhận những cống hiến, hy sinh đó, tháng 4/2015, ông được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu anh hùng LLVT nhân dân.
Chủ tịch UBND xã Hồng Lộc Lê Viết Bình cho biết: "Người anh hùng đáng kính Nguyễn Xuân Lứ đang an hưởng tuổi già, vui thú điền viên cùng con cháu tại quê nhà, tiếp tục đồng hành cùng cấp ủy, chính quyền địa phương và cống hiến cho công cuộc xây dựng quê hương trong giai đoạn mới. Không chỉ anh hùng trong chiến đấu, ông còn luôn gương mẫu đi đầu trong mọi phong trào thi đua, nuôi con dạy cháu thành đạt, sẵn sàng hiến đất, hiến cây xây dựng NTM, có ý thức vun đắp khối đại đoàn kết trong khu dân cư, là tấm gương để giáo dục thế hệ trẻ, là “trang sử sống” về Ngã ba Đồng Lộc trong giai đoạn ác liệt nhất...".
